17-tema. Jer júzlik xojalíq hám xalíq aralíq ekonomikalíq qatnasíqlardíń rawajlaníwí

2-Juwap. Xalıq aralıq ekonomikalıq integratsiyanın` ha`r qıylı formalarda rawajlanıwı xalıq aralıq miynet bo`liniwshiliginin` teren`lesiwinin` na`tiyjesinde a`melge asırıladı.
Xalıq aralıq miynet bo`liniwshiligi miynet bo`liniwshiliginin` en` joqarg`ı da`rejesi bolıp, ol ja`miyetlik miynettin` ha`r qıylı ma`mleketler ortasında bo`listiriliwin an`latadı. Onın` teren`lesip barıwı ma`mleketler ortasındag`ı ilim-texnika, o`ndiris, sawda-ekonomikalıq baylanıslardın` ob`ektiv tiykarı esaplanadı.
Xalıq aralıq miynet bo`liniwshiligi belgili ekonomikalıq qag`ıyda tiykarında kelip shıg`adı. Usı qag`ıydag`a tiykarlanıp qanday o`nimdi islep shıg`arıw ha`m eksport etiw qolay bolsa, sol o`nim basqalarg`a jetkerilip beriledi. Al qanday tovarda ma`mleket ishinde islep shıg`arıwg`a qarag`anda onı sırttan alıp keliw arzan bolsa, sol tovar import etiledi. Mısalı` Yaponiya ushın mashinalardı, AQSh ushın samolyotlardı, Kuveyt ushın neft ti, O`zbekstan ushın paxtanı, Hindistan ushın chaydı eksport etiw qolaylı.
Xalıq aralıq miynet bo`liniwshiliginin` tiykarg`ı eki forması bar` o`ndiristin` xalıq aralıq qa`niygelesiwi ha`m xalıq aralıq o`ndiris kooperatsiyası.
O`ndiristin` xalıq aralıq qa`niygelesiwi xalıq aralıq ko`lemde o`ndiristin` belgili o`nim islep shıg`arıw yamasa xızmet ko`rsetiwge maslasıwın bildiredi. Ol eki bag`darda rawajlanadı` o`ndirislik ha`m territoriyalıq.
Territoriyalıq qa`niygelesiw - tarawlar ishindegi, tarawlar aralıq ha`m ayırım ka`rxanalardın` qa`niygelesiwi bolıp bo`linedi.
O`ndiristin` xalıq aralıq kooperatsiyası o`zinin` rawajlang`an formalarında birge islesiwdin` ha`r qıylı sferaların o`z ishine aladı`
1. O`ndirislik - texnikalıq birge islesiw.
2. Kooperatsiyalasqan o`nimlerdin` satılıwı menen baylanıslı sawda - ekonomikalıq protsessler.
3. Texnikag`a satılıwınan keyingi xızmetin ko`rsetiw.
Kooperatsiyalıq baylanıslardın` du`ziliwinde to`mendegi metodlar qollanıladı:
1. Bag`darlamalardı birgelikte a`melge asırıw.
2. Kelisim tu`rinde qa`niygelesiw.
3. Qospa ka`rxanalardı du`ziw.
Xalıq aralıq miynet bo`liniwshiliginin` teren`lesiwi jer ju`zlik xojalıq shen`berinin` ken`eyiwine alıp keledi.
O`zbekstan o`zinin` siyasiy g`a`rezsizligin qolg`a kirgennen son` ekonomikalıq g`a`rezsizlik jolında du`n yanın` rawajlang`an ma`mleketleri menen ha`r ta`repleme baylanıslar du`ziw maqsetinde 1992-jılı 2-martta BMShg`a ag`za bolıp qosıldı ha`m sol jıldan baslıp ekonomikalıq birge islesiw sho`lkeminin` ag`zası boldı.
Bu`gingi ku`ni O`zbekstan du`n yanın` ko`plegen ma`mleketleri menen ha`r ta`repleme baylanıslardı ornattı.
2018-jıl yanvar ayi’nda O`zbekstannın` sırtqı sawda aylanısı 1,8 mlrd dollardı payda etken.Sonnan eksport 0,7 mlrd dollar al import bolsa 1,1 dollardi quradi’. Demek yanvar ayi’nda si’rtqi’ sawda aylani’si’ minus 433,9 mln dollar saldog’a iye boldi’. Onın` ko`biregi “MDA ma`mleketleri ham basqa sırt el ma`mleketleri menen alıp barılg`an sawdanın` u`lesine tuwrı keledi. Olardın` arasında AQSh, Yaponiya, Germaniya, Frantsiya, Italiya, Ullı Britaniya, rawajlanıp atırg`an ma`mleketlerden Turkiya, Pakistan, Hindistan, Awg`anstan, Indoneziya h.t.b. bar. Sonday-aq Qıtay, Bolgariya, Vengriya, Pol sha, Koreya, Singapur, Gollandiya, h. t.b. ma`mleketler menen de sawda baylanısları jolg`a qoyılg`an.
O`zbekstan Evropa awqamının` Orta Aziyadag`ı en` iri sawda-ekonomikalıq sherigi esaplanadı. 1994-jıl oktyabr de O`zbekstan menen Evropa awqamı ortasında qatnasıqlar ornatıldı ha`m Bryusselde, Evropa awqamının` orayında O`zbekstannın` diplomatiyalıq elshixanası isley basladı. 1995-jılı Evropa awqamı menen O`zbekstan ortasında sheriklik ha`m birge islesiw haqqında sha`rtnama du`ziliw boyınsha ushırasıwlar o`tkerildi.
O`zbekstan ha`m Evropa awqamı ortasında toqımashılıq o`nimleri sawdası boyınsha sha`rtnama du`zilgen. O`zbekstanda Evropa awqamının` {tasis} texnikalıq ko`meklesiw da`stu`rleri rawajlanıp atır.