İlim sotsial mádeniyqubılıs sıpatında

Ájiniyaz atindaģi Nókis mámleketlik pedagogika instituti

Magistratura bólimi “ Mektepke shekemgi tálim ”

1-kurs magistranti

Nagmetova Azizanin’

“Ilimiy izertlew metodologiyasi ” páni

İlim sotsial mádeniyqubılıs sıpatında

temasi boyinsha islengen.

ÓZBETINSHE JUMISI

Qabillag’an: Z.Esnazarova

Tapsirdi: A. Nagmetova

2-TEMA:İLIMIYIZERTLEW METODOLOGIYASI PÁNINIŃ TARIYXI.

Joba:

1. Áyyemgi dáwir hám Oyanıw dáwirinde Jańa dáwirde ilimiy izertlew metodologiyasınıń islep shıǵılıwı.

2. XX-XXI ásirlerde social hám ilimiy do'retiwshiliktiń rawajlanıwı filosofiya hám ilim.

3. XIX- ásirdiń eginwi yarımı XX ásir jetkiliklilerında ilim hám do'retiwshilik.

4. Ilimiy izertlewdiń do'retiwshilik shınıǵıwalalırın islep shıǵıwda Shıǵıs oyshıllarınıń qosqan úlesi

Pán ilimiy biliw hám ijodni óz ishine alǵan social institute subektning barǵan sayın artıp baratırǵan dóretiwshilik biliw aktivligin qandırıwǵa xızmet ete basladı. Áyyemgi dáwirde payda bolǵan pán insan iskerliginiń átirap -ortalıq haqqındaǵı tuwrı, xaqqoniy obiektiv bilimlerdi islep shıǵıw hám teoriyalıq tártipke salıw, saqlaw, alıw hám olardan paydalanıw boyınsha ayriqsha soha bolıp tabıladı.

Áyyemgi Gretsiyada tariyxan birinshi naturfalsafa mektep eramızǵa shekemgi vII-vI ásir aralıǵinda Miletda - Greklarning Kishi Aziyadaǵı iri koloniyasida payda boldı. Milet mektebiniń wákilleri Fales ( eramızǵa shekemgi vII ásirdiń aqırı vI ásirdiń birinshi yarımı ), Anaksimen ( eramızǵa shekemgi 528-524 yillar) bolǵan. Fales óz ijodida ámeliy kónlikpelerdi tábiyaattı tereń úyreniw menen birlestirdi. Fales barlıq barodlar qanday da bilamchi ızǵarlıqtan yamasa suwdan jay bolǵan dep shama menen oylaar edi. Anaksimen ustazı Fales sıyaqlı álemdiń dúzilisi geografiya, mexanika fizika turmıs hám insannıń kelip shıǵıwı máseleri menen shuǵıllanǵan.


“Mineralogiya” shıǵarmasında 300 den artıq qımbat bahalı taslar hám minerallardıń atları, olardıń ximiyalıq hám fizikalıq ózgesheliklerin anıqlaw, eritib sınap kóriw, kánler degi ámeldegi derlik hámme qımbat bahalı taslar hám metalllar, olardıń eritpeleri haqqında ilimiy maǵlıwmatlar aytılǵan.

Dóretpe shama menen 1041—1045-jıllarda jazılǵan bolıp, derlik 1000 jıl ótip ózbek tiline awdarma etilip, dúnya júzin kórdi.

Alımnıń áne sonday dóretpelerinen biri «Geodeziya» 1025 jılda jazıp tamamlanılǵan. Bul dóretpe «qalalar arasındaǵı aralıqlardı anıqlaw ushın jaylardıń shegaraların belgilew»ge baylanıslı bolıp tabıladı. Kitaptıń 4-bapı aqırında Beruniy Jer sheńberiniń úlkenligin ólshew haqqında pikir júrgizgen. Áyyemnen insanlar Jerdiń forması hám úlkenligin biliwge háweslengen hám túrli xalıqlar Jer formasın túrlishe oyda sawlelendirgen



Беруний











мақсети: шығармада фактларды түсиндириў белгисиз фактларды алдыннан билиў. Беруний фактллерге тийкарланады.



Abu Rayhon Beruniy miyrası hár bir dáwir ushın eń zárúrli ilimiy derek retinde keń izertlew etiledi. Sonday eken, usı jumıslardan tiykarǵı maqset “Beruniydiń barlıq dóretpelerindegi diniy, etikalıq, social, ekonomikalıq hám de siyasiy táreplerin izertlew jáne bul boyınsha jáhán ilimi rawajlanıwı tásirine qanshellilik zárúrli orın tutqanlıǵın úyreniw tiykarǵı maqset etip alınǵan”



Илимий факт




Ibn Sina ham Beruniyler tárepinen jazılǵan ilimiy shıǵarmalar

Sonnan eń aktual shıǵarmalar:

Beruniy shıǵarmaları Ilimiy ádebiyatlarda qısqasha „Geodeziya“, dep júritiletuǵın „Turar jaylar arasındaǵı aralıqtı tekseriw ushın jaylardıń aqırǵı shegaraların anıqlaw“ atlı astronomiya hám geografiyaǵa arnalǵan shıǵarması 1025-jılda jazıp tamamlanıldı. Beruniydiń „Munajjimlik kórkem ónerinen baslanǵısh túsinikler“ shıǵarmasıda 1029 -jılda Gáziynexanada jazıladı. Aradan bir jıl ótkennen keyin, ol óziniń „Indiya“ atı menen belgili „Hindlerdiń aqılga siyatuǵın hám sıymaytuǵın táliymatların anıqlaw“ kitabın juwmaqlaydı. Bunda Beruniy házirgi Amerika kontinentin bar ekenligin Kolumbdan bir neshe ásir aldın ilimiy tiykarlab bergen. Bul shoh miynettiń payda bolıwına Mahmud Gáziynexanavining Indiyaǵa júrisleri sebep boldı. Saraydıń eń abıraylı astrologlaridan sanalgan Beruniy Mahmud Gáziynexanalıq penen Indiyada bir múddet jasaydń hám onda sanskrit tilin jaqsı iyelewge erisedi. Ol bul til járdeminde hindlerdiń tariyxı, úrp-ádeti, mádeniyatı hám páni menen jaqınnan tanısadı.

Ibn Sina shıǵarmaları Ibn Sino 17 yoshida o‘zining "Ma’naviy kuchlarni tadqiq qilish" falsafiy asarini yozadi. Yosh yigit yashirin ma’nolar haqida kattalardek so‘zlasha oladi deb kim ham o‘ylabdi deysiz. 21 yoshida olim "Al-Majmul" kitobini yozib, unda she’riyat, ritorika va boshqa fanlar haqida o‘z fikrlarini bildiradi.