2. Aholini ko‘chirishni tashkil etish va o‘tkazish. Fuqora muhofazasi himoya inshootlarining turlari va ulardan foydalanish

3.Fuqora muhofazasi himoya inshootlarining turlari va
ulardan foydalanish.
Boshpanalar, ularning tasnifi, ichki jihozlanishi va tinchlik davrida ulardan foydalanish
Aholini radiatsiyadan muhofaza qilish maqsadida turli xildagi inshootlar mavjud. Muhofaza inshootlari aholini muhafazalovchi ishonchli vositadir. Bu inshootlar aholini turli tusdagi favqulodda vaziyatlardan hamda ommaviy qirg‘in qurollarning ta’sir etish omillaridan saqlaydigan boshpana hisoblanadi. Muhafazalovchi inshootlar muhofazalash xususiyatiga ko‘ra, pana va radiatsiyaga qarshi pana joylarga bo‘linadi. Bunday inshootlar quyidagi xususiyatlardan kelib chiqqan holda:
-yo‘nalishga ko‘ra: fuqarolarni saqlashga, boshqaruv tizimlarini joylashtirishga mo‘ljallangan;
` -joylashgan o‘rniga ko‘ra: alohida joylashgan (metropolitenlar va tog‘-kon qurilishlari, shaxtalari);
Qurilish muddatiga ko‘ra: boshpana RSB (radiatsiyadan saqlovchi boshpana) va oddiy boshpanalar quriladi.
Favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganda aholini fuqaro muhofazasi himoya inshoatlarida yashirish kelib chiqishi mumkin bo‘lgan ko‘plab yo‘qotishlarni olidini oluvchi eng samarali usulidir. Favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganida fuqaro muhofazasining “Havo trevogasi”, “Radiatsiyaviy xavf” va “Kimyoviy trevoga” komandalari beriladi.
“Kimyoviy trevoga” komandasi berilganida panajoylarga yashiruvchilarga obyektning fuqaro muhofazasi xodimlari, fuqaro muhofazasi shtabi xodimlari tomonidan shaxsiy himoya vositalarini tarqatishni tashkil etishlari kerak. Panajoylarga kirish to‘g‘risida buyruqni obyekt rahbari-fuqaro muhofazasi boshlig‘i berishi kerak. Agarda favqulodda vaziyat sodir bo‘lgan vaqtda aholining panajoylarga o‘z vaqtida yetib kela olmagan qismi panajoylarga kirishdan oldin ularga panajoyning maxsus joyida qisman dezinfeksiya qilinadi. Panajoylarda aholi joylashishi uchun strelkalar o‘rnatilgan bo‘ladi.
Favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lgan hududlardan jabrlanganlarni yoki jabrlanish ehtimoli tug‘ilganda aholini panajoylarga joylashtirish tadbirlarini qoniqarli va samarali olib borish maqsadida obyekt fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi shtabi xodimlaridan iborat bo‘lgan zvenolar tuziladi. Panajoylarga aholini tartib bilan, kolonnalarga ajratgan holda olib kiriladi. Kolonna boshlig‘ida hududning va panajoylarning chizmasi (sxema) bo‘lishi kerak. Ko‘chirilayotganlar tarkibida agarda bemorlar bo‘lsa, ularga birinchi tibbiy yordami ko‘rsatilib, ularga sog‘lom kishilar birkitib qo‘yiladi.
Favqulodda vaziyat sodir bo‘lgan hududda komandasiz shaxsiy himoya vositalarini yechish, yakka holda yurish, osmonda osilib turgan xavfli uskunalar ostida turish, yerda yotgan elektr simlariga yaqinlashish yoki tegish, tutun chiqqan joylarga komandasiz bormaslik lozim.
Panajoylarga yashiringan aholining majburiyatlari:
-tez va chaqqonlik bilan ko‘rsatilgan joylarni tartibni saqlagan holada egallashlari;
-ichki tartib-qoidalariga qat’iy rioya etishlari;
-vahimaga tushmaslik, o‘zlarini erkin his qilishlari;
-qariyalarga, ayollarga va yosh bolalarga yordam ko‘rsatishlari;
-shaxsiy himoya vositalarini tayyor holatda saqlashlari;
-panajoylarda bo‘lgan vaqtlarida texnika xavfsizligi qoidalariga (elektr tarmoqlaridan o‘zboshimcha foydalanish, kislorod solingan balonlarga va boshqa asbob-uskunalarga yaqinlashmaslik) qat’iyan rioya qilishlari;
-xavf tugaganidan keyin faqat fuqaro muhofazasi yoki fuqaro muhofazasi shtabi xodimlarining komandasi bilan tashqariga tartibni saqlagan holda chiqishlari.
Panajoylardan aholini majburiy chiqishlarini taqozo etadigan sabablar:
-panajoylardagi asbob uskunalar yashiringanlarning hayotiga xavf tug‘diradigan darajada buzilishi;
-panajoylarni suv bosganda;
-panajoylarda yong‘in chiqqanda;
-panajoylardagi havo miqdorida xavfli gazlarning tarqalishida, kislorod miqdorining keskin kamayib ketishida.
Yuqorida ko‘rsatilgan salbiy holatlar sodir bo‘lganida, yashiringan aholi panajoydan uzoq bo‘lmagan boshqa himoya inshootlariga o‘tkaziladi. Bu tadbirlarni amalga oshirish paytida yashiringanlar albatta shaxsiy himoya vositalari bilan to‘liq ta’minlangan bo‘lishlari zarur.
Fuqaro muhofazasi himoya inshoatlarida radiaktiv zaharlovchi moddalar va bakterial vositalar hamda oddiy qurollar ta’siridan himoya qilishga, ommaviy zarar yetkazuvchi qurollar ta’siridan to‘liq saqlaydi.
Himoya inshootlari uch xil turga bo‘linadi:
1.Boshpanalar. Ular germetik holda qurilgan bo‘lib, ommaviy zarar yetkazuvchi qurol-yadro zaryadi portlashidan hosil bo‘lgan shikastlovchi omillardan hamda zaharlovchi moddalar va bakterial vosita aerozollaridan to‘liq himoya qiladi.
2.Radatsiyaga qarshi pana joylar radiaktiv zararlanish paydo bo‘lgan joylarda aholini radatsion zararlanishdan himoya qiladi.
Z. Eng oddiy pana joylar - urush vaqtida jang maydonlarida ushbu inshoatlar hamisha yo‘l ostidagi vositalar yordamida quriladi. Fuqaro muhofazasi boshpanalari, yashirin joylar ishlash yoki yashash joylari yaqinida joylashadi.
Boshpanalar, ularning tasnifi, ichki jihozlanishi va tinchlik davrida ulardan foydalanish:
Aholini yadro portlashining hamma omillaridan, shuningdek kiyoviy va bakterial qurollaridan saqlash uchun mo‘ljallangan germetik turdagi himoyalangan binolar boshpanalar deyiladi. Boshpanalar betondan yoki temir betondan yer ostiga quriladi. Boshpanalarning himoya qilish xususiyati 100% gacha bo‘ladi.
Zarba to‘lqini ta’siridan himoya qilish xususiyatiga qarab boshpanalar quyidagi sinflarga bo‘linadi:
1-sinf -5kg/kv sm gacha.
2-sinf - Z kg/kv sm gacha.
3-sinf - 2kg/kv sm gacha.
4-sinf - 1kg/kv sm gacha.
Boshpanalar sig‘imiga qarab quyidagilarga bo‘linadi:
a) kichik boshpana-150 nafar kishilarga mo‘ljallangan;
b) o‘rtacha boshpana-150-450 nafar kishilarga mo‘ljallangan;
v) katta boshpana-450 va undan ortiq miqdordagi kishilarga mo‘ljallangan..
Boshpanalar joylashishiga qarab 2 xil ko‘rinishda bo‘ladi:
a) qurilmalar tarkibida (yer to‘lada);
b) ayrim qurilmalar (mustaqil qurilgan).
Boshpanalar qurilish muddatiga ko‘ra 2 turga bo‘ladi:
a) tinchlik davrida qurilgan boshpanalar;
b) dushman hujumi xavfi tug‘ilganda qurilgan boshpanalar.
Jihozlanishi jihatidan boshpanalar:
-filtr-ventilyatsion qurilmasi bor boshpanalar;
-filtr-ventilyatsion qurilmasiz boshpanalarga bo‘linadi.
Boshpana binolarining tagida yoki yer ostiga alohida quriladi. Boshpanalarning tepasi juda pishiq va mustaxkam, devorlari zarb to‘lqiniga va singuvchi radiatsiyaga chidamli bo‘lishi kerak. Tashqaridan zaharlangan havo kirmasligi uchun germetik ravishda ishlangan bo‘lishi zarur. Boshpanaga kirish uchun Z ta eshik quriladi. Birinchi eshik metaldan pishiq ishlanadi, qolgan 2 tasi gaz o‘tkazmaydigan materiallardan ishlangan bo‘lishi kerak. Eshiklar zich yopilishi uchun chetiga rezina yopishtiriladi. Bu eshiklar orasida 2 ta dahliz hosil qilinadi. Kirish eshiklaridan tashqari, kirish joylari imoratlar qulashi natijasida bekilib qolgan hollarda foydalanish uchun yer tagidan g‘isht, temir-beton teshik quvurlar qurilishi kerak. Boshpanada havo yetarli bo‘lishi uchun filtr-ventilyatsiya qurilma o‘rnatiladi (FVA-49, FVK-1, FVK-2). Bu qurilmalar ikki rejimda ishlashi mumkin: sof va filtr-ventilyatsiya.

1-rejimda havo changga qarshi to‘rsimon filtr bilan tozalanadi. To‘rlar maxsus moy bilan moylanadi. Havo filtrdan o‘tayotgan chang va radiaktiv moddalar to‘rining moy qatlamiga yopishib qoladi. Moy filtrning bitta yacheykasining unumdorligi soatiga 1000-1300 m.kub.

2-rejimda havo zaharli moddalar va bakterologik zaharli moddalar o‘tkazmaydigan niqoblar (protivogaz) bo‘yicha ishlaydigan filtr bilan tozalanadi. Havo miqdori sof ventilyatsiya rejimi bo‘yicha boshqaruv punktida ishlayotgan bir odam uchun 5m Fsoat bo‘lishi kerak. Kuchli yong‘in ehtimoli bo‘lgan hududda joylashgan panajoy atmosferasida kislorodning miqdori pastligi, SO2 miqdori yuqoriligi yoki kuchli ta’sir etuvchi zaharli modda (KTZM) ning miqdorining oshganligi pana joylarning to‘la izolyatsiyasi va ulardan havoni rengeneratsiya rejimidan foydalanishni ko‘zda tutiladi. (RP-100 rengenerativ moslamalardan foydalanish) RP-100 rengenerativ patronning ishlash tamoyili havo patronidan o‘tayotgan tarkibida kalsiy oksidi bor kimyoviy yutgich bilan reaksiyaga kiruvchi SO2 gazidan tozalanadi. Reaksiya suv va issiqlik ajralishi bilan kechadi. Rengenerativ patronlardan foydalanishda kislorod yetishmasligini oldini olish uchun pana joyga reduktor orqali uzatiladigan kislorod balonlardan to‘ldiriladi.
Boshpana xonalari bir nechtaga bo‘ladi. Asosiy xona - odamlarni joylashtirish xonasi, yordamchi xona - filtr-ventilyatsion kamera xonasi. Bundan tashqari oziq-ovqat, suv zahirasi xonasi, kislorodli balonlar uchun mo‘ljallangan xona, bufet, dizel elekro-stansiyalar uchun mo‘ljallangan xonalar kiradi.
Boshpanalarda ichimlik suvi quvurlari, kanalizatsiya, telefon, radio, elektr toki, ayrim asboblar va yong‘inga qarshi asboblar bo‘lishi shart. Bundan tashqari DP-5 turidagi dozimetr asbobi va kimyoviy razvetka asboblari ham bo‘lishi kerak. Boshpanaga yashirinuvchilar uchun 0,5-1,8 m. o‘lchamdagi 2 yoki 3 qavatli so‘rilar va o‘tirish uchun 45-55 sm o‘lchamdagi o‘rindiqlar o‘rnatilishi lozim. Bir nafar yashirinuvchi uchun joy meyori 0,5m.kv. ni tashkil qiladi.
Aholi boshpanaga fuqaro muhofazasi signallari berilganidan so‘ng kirishlari lozim. Boshpanada chekish, shovqin ko‘tarish, hamda lampa yoqish, uy hayvonlarini, qo‘pol buyumlarni olib kirish ma’n etiladi. Shaxsiy himoya vositalarini tayyor holda tutish kerak. Panajoylardan tashqariga radiatsiya darajasi pasayib, hudud to‘la zararsizlantirilgandan keyin signal bo‘yicha chiqishga ruxsat etiladi. Panajoylarda jabrlanganlarga tibbiyot xonasida tibbiy xizmat ko‘rsatiladi. Boshpananing sanitar holatini ana shu post uchun mas’ul shaxslar nazorat qiladi. Boshpanada quyidagi sanitariya gigiyena talablari qo‘yiladi:
-panajoylar toza va yaxshi sanitariya holatida bo‘lishi shart.
-panajoylarni har kuni 1% xloramin eritmasi bilan tozalash, vaqti-vaqtida to‘la dezinfeksiya qilish zarur.
Boshpanalarda havo tarkibidagi korbonat angdirid miqdori 1% (35 gacha) -havo harorati – 23 gradus (maksimum 31), nisbiy namlik-70% (maksimum 80%) bo‘lishi kerak. Suv meyori: 1 kishi uchun 1 sutkaga 10 l., shundan ichish uchun 6 l., sanuzel uchun 4l. Panajoylarda xizmat ko‘rsatish himoya qurilmalarining mas’ul xodimlari zimmasiga tushadi. Har bir pana joyga yetti kishidan iborat xizmat ko‘rsatish zonasi ajratiladi. Zveno boshlig‘i pana joy komendanti hisoblanadi.
Favqulodda vaziyatning oqibatlari barham topgandan so‘ng, aholi panajoylarni tark etishadi. Panajoy xonalari shamollatilib, u yerda yig‘ishtirish ishlari olib boriladi.
Tinchlik davrida panajoylarni madaniy-maishiy inshoatlar (kichik ustaxonalar, ishchilar aholi bilan shug‘illanadigan sinflar, fuqaro muhofazasi o‘quv punktlari, har xil to‘garaklar ishlashi uchun joy, yengil avtomashinalar uchun garaj, savdo va ovqatlanish punktlari omborlari) sifatida foydalanish mumkin. Tinchlik davrida panajoylardan ishlab chiqarish va xo‘jalik extiyojlari uchun foydalanish, ularni himoya xususiyatlari va yashirinuvchilarni qabul qilishga tayyorgarligini buzmaslik kerak.
Yer osti qurilmalaridan boshpana sifatida foydalanish.
Favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganda panajoy sifatida metropolitenlardan foydalanish mumkin. Bu alohida uchastkalarda joylashgan chuqurlashtirilgan temir-beton germetik qurilmalardir. Metropoliten ham yer osti muhofaza inshootlariga kirishi mumkin. Bulardan tashqari yer to‘lalar, alohida turdagi chuqurliklar, binolarning pastki ratlari, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini saqlash uchun mo‘ljallangan omborlar va boshqa qurilmalarni yer osti muhofaza qurilmalari sifatida ishlatish mumkin.
Oddiy turdagi boshpana yoki pana joylarga yerto‘lalar, alohida turdagi chuqurliklar, binolarning pastki ratlari, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini saqlash uchun qurilgan omborlar va boshqa qurilmalar moslashtiriladi. Ular qurilish konstruksiyasiga ko‘ra, oddiy himoya inshootlariga kiradi. Chunki, uni qurish uchun qisqa vaqt sarf etiladi.
Oddiy pana joylar ochiq va yopiq ko‘rinishda bo‘ladi. Tirqishlar (teshiklar)ni aholi qo‘lda bor vositalar bilan mahalliy materiallardan tayyorlaydi. Ochiq tirqish to‘lqin zarbasini 1,5-2 marotaba, yorug‘lik nurlari va oqib kiruvchi radiatsiyani 1,5-2 marta, radioaktiv zaharlanish hududida nurlanish darajasini 2-3 marta kamaytiradi.
Yopiq tirqish yorug‘lik nurlaridan to‘la, to‘lqin zarbasidan 2,5-3 marta, oqib kiruvchi radiatsiya va radioaktiv nurlanishdan 200-300 marta muhofazalaydi. U teri va kiyimga radioaktiv, zaharlovchi modda va bakteriyali vositalar tushishidan saqlaydi. U ochiq joyda ustiga hech narsa qulamaydigan, yomg‘ir suvi, suv bosmaydigan joyga quriladi. Oldin ochiq holda tayyorlanadi. U ilon izi kabi to‘g‘ri chiziqli 15 metrdan ortiq bo‘lmagan bir nechta qismlardan (bo‘lak) iborat. Chuqirligi 1,8-2 metr, yuqori qismining kengligi 1,1-1,2 metr, tubi 0,8 metr. Tirqish uzunligi har birodamga 0,5-0,6 metr hisobida aniqlanadi.
Tirqishlarining sig‘im miqdori 10-15 odamdan ko‘pi bilan 50 odamgacha. Tirqishlar ochiq yerto‘laday qaziladi, taxta, yog‘och bilan mahkamlanadi, ostidan uzunasiga kichik ariqcha qaziladi. O‘tirishga so‘ri tayyorlanadi. Ustini yog‘och bo‘laklari, taxta yoki boshqa materiallar bilan yopib, qalinligi 20 sm. Qilib suvab, ustidan yana chetlarining qalinligi 20 sm., o‘rtasi 40 sm. qilib tuproq tortib mahkamlanadi. Chetlariga ikki tarafdan ariqchalar qaziladi. Yomg‘ir suvi oqib ketishi uchun tomining umumiy qalinligi 50-60 sm. bo‘ladi.
Kichik-kichik eshiklar zich yopilgan dahlizdan ichkariga kiriladigan eshikka qalin matodan parda yopiladi.
Panajoy tarkibiga kiruvchi joylarni (germetizatsiya), ya’ni havo o‘tmaydigai qilish uchun sinchkovlik bilan hamma teshiklarini, tirqishlar, yoriqlar, tepadagi ochiq oynalarni, deraza teshiklarini, isitadigan va suv o‘tkazadigan quvurlarda hosil bo‘lgan teshik joylar yopib chiqiladi. Eshiklarni ruberoid, linoleum va boshqa qalin materiallar bilan, ularning chetlarini esa rezina bilan o‘rab (yopishtirib) chiqiladi. Maxsus joylarning himoya xususiyatini oshirish uchun devorlar, eshiklarning qalinligini oshirish, panajoylarning himoya qilish xususiyatini oshirish uchun yog‘och yoki temir tirgaklar, balonlar o‘rnatishni kuchaytirish kerak. Yerning ustki qatlamidan yuqorida joylashgan devorlarning tashqi tomonidan chiqish uchun deraza va qo‘shimcha eshiklar quriladi. Zaruriyatga qarab, uni pana qilish kuchaytiriladi, so‘ngra uning ustiga 60-70 sm qalinlikda tuproq sepiladi, havo tortib oluvchi moslama qo‘yiladi, eshikdan gamma nurlarining kirishidan himoyalanish uchun kirish qarshisida 1,5 metr masofada 40-50 sm qalinlikda g‘ishtdan devor quriladi. Panajoy ostidagi binolarning birinchi qavatlarini maxsuslashtirishda himoya xususiyatini oshirish, hamma joylarni berkitish ishlari olib boriladi, ochiq joylarni g‘isht, qum solingan, qop bilan berkitib chegaralanadi va h.k.
Sabzavot saqlanadigan ichki kurilmalarning devorlaridagi barcha teshik va yoriq joylar sinchkovlik bilan berkitilib chiqilishi kerak. Panajoyning tuproq katlami 60-70 sm gacha oshirib boriladi va devorni yer ustidan baland qilish uchun tuproq sepiladi. Sabzavot saqlanadigan panajoy ichiga faqat bitta kiradigan eshik qoldiriladi, qolganlari esa ko‘rinmaydiga qilib tuproq bilan yopib tashlanadi.
Tog‘-kon sanoati va ko‘mir sanoati bor rayonlardagi aholi panajoy sifatida shaxtalardan ham foydalanishlari mumkin, qora va rangli metallurgiya zavodi ishchilari, qurilish materiallari ishlab chiqaradigan zavoddagilar va boshqalar yer osti yullaridai foydalanishi mumkin. Kirish joylarning qurilishi va avariya holatlarida chiqib ketish joylari, avariya holatlarda odamlarni tepaga ko‘tarilishi uchun vertikal zinapoyalar tayyer holatda turishi, panajoylarni toza havo bilan ta’minlash, ichimlik suvi yetkazib beradigan quvurlar tayyor holda turishi va boshqalar kiradi.
Jihozlanishning asosiy shartlari:
-kimyoviy va germetik to‘siqlarni o‘rnatish;
-kirish yo‘llarini odamlarni tez o‘tkazish uchun ta’minlash;
-odam ko‘tarish uchun mexanizmlarni tayyorgarlik holatiga keltirish;.
-yashirinuvchilarni hayot faoliyati uchun kerakli hamma narsalar bilan ta’minlash;
-yashirinuvchilarni shaxta suvlaridan foydalangan holda suv
manbaalarini tashkil qilish;
-boshqaruv va sanitar punktlarini, oziq-ovqat omborlarini, aloqa uzatishni va qabul qilishni ta’minlash;
-iloji boricha ikki qavatli so‘rilar va o‘rindiqlarni o‘rnatish;
-yong‘inga qarshi vositalar bilan kerakli miqdorda ta’millash kerak.
Yer osti qurilmalarida havo oqib keladigan kanalning ichiga changni ushlab qoladigan ramka ko‘rinishidagi filtr, ustiga doka tortilgan teshikli material o‘rnatiladi.
Turli xil ratsiatsiya va boshqa shu kabi ofatlardan aholini himoya qilish uchun yer osti qurilmalariga quyidagi talablar qo‘yiladi:
-uch sutkadan kam bo‘lmagan muddatda saqlash;
-suv bosmaydigan joylarga qurish;
-oqar suvlardan, kanalizatsiya kommunikatsiyalardan hamda qurilish kommunikatsiyalardan uzoqroq joylarda qurish;
-chiqish va kirish eshiklari bo‘lishi.
Yer osti qurilmalari asosiy va yordamchi binolardan iborat bo‘ladi. Asosiy binoda yashirinuvchilarni joylashtirish joyi ikki yoki uch qavatli so‘ri mavjud bo‘lishi mumkin. Ikkinchi yordamchi binoda sanitariya tarmog‘i, havoni tozalab almashtirib beruvchi kamera va sig‘imi katta inshootlarda tibbiyot xonasi, oziq-ovqat saqlanadigan ombor, artezan quduq va dizelli elektorostansiya uchun joy mavjud bo‘ladi. Saqlanish joyida qoidaga muvofiq kamida ikkita kirib-chiqish eshiklari bo‘ladi.
Radioatsiya changi va xavfli aerozollardan uylarni himoya qilish.
Urush va tinchlik paytidagi favqulodda vaziyatlar havo bo‘shlig‘ining radioaktiv chang va zaharlovchi modda, kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar va xavfli aerozollar bilan zaharlanishi mumkin.
Radiatsiyaviy avariya- uskuna nosozligi, xodimlar (personal)ning hatti-harakatlari (harakatsizligi), tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlar tufayli kelib chiqqan, fuqarolarning belgilangan normalardan ko‘proq nurlanish olishiga yoki atrof muhitning radioaktiv ifloslanishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan yoxud olib kelgan ionlashtiruvchi nurlanish manbai ustidan boshqaruvning izdan chiqishi.
Uy sharoitida radiatsiyadan, kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalardan va boshqa zaharli moddalardan muhofazalanish yo‘l-yo‘riqlarini yaxshi bilish zarur. Buning uchun radiatsiyaviy va boshqa zaharlovchi moddalarlarning xususiyatlari, ular ishtirokida avariya sodir etilgan vaqtda ularning ta’sir doirasi, zaharlash darajasi (va h.k.)ni hamda taxminiy oqibatlari haqida tushinchaga ega bo‘lish lozim. Radiatsiya tarqalishi bilan bog‘lik favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lgan vaqtda obyekt fuqaro muhofazasi boshlig‘i favqulodda vaziyatni oldini olish, ishchi-xizmatchilarning va aholining meyordar ortiq zaharlanishlariga yo‘l qo‘ymaslik uchun tegishli tadbirlarni Favqulodda vaziyatlar vazirligi va FVDTning tizimlari xodimlari bilan hamkorlikda olib boradi.
Radioaktiv chang eshik, fortochka, tirqishlar orqali yashash va ishlab chiqarish binolariga, omborxonalariga kirishi mumkin. Asosan, binoga turli zararli gazlar, zaharlovchi moddalar va bakteriologik vositalar aerozollarining kirishidan saqlanish va uni himoya qilishga tayyorlanish uchun binolarni germetiklashtirish kerak hamda barcha tirqishlar berkitishi lozim bo‘ladi.
Bundan tashqari uyning nurlanish ta’siridan saqlash uchun hiomya vositalarini kuchaytirish kerak. Buning uchun deraza bo‘shlig‘ini tuproq to‘ldirilgan qoplar bilan yopiladi, bir qavatli bino devorlarining qalinligini oshirish uchun 1,0 dan 1,8 metr balandlikda tuproq bilan to‘ldiriladi. Sepilgan tuproqni qattiq qilish uchun taxtadan foydalanish mumkin. Qishloq joylarda uylarni germetizatsiya qilishda tashqaridagi shaxta quduqlarining atrofini 1-1,5 metrga sement, loy va shu kabilar bilan yopish va germetizatsiya qilish zarur. Uylarni germetizatsiya qilish tadbirlarini o‘tkazish ma’lum miqdorda nurlanish, zaharlovchi moddalar va bakteriologik vositalar aerozollarining kirishini va odamlarning zaharlanishini kamaytiradi.
Radioaktiv moddalar yoki boshqa zaharli moddalar bilan bog‘lik favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lganda aholining har bir harakati fuqaro muhofazasi xodimlarining nazoratlari ostida bo‘lishi lozim.
Yashash joylarda, obyektlar hududidagi suvlarning radioaktiv moddalar va boshqa turdagi zaharli moddalar bilan zaharlanish darajasini aniqlash uchun suvdan 1,5 yoki 10 (bir chelak) hajmda na’muna olinadi. Asbob suv betiga parallel vaziyatda 0,5-1,0 sm. balandlikda qilib tutiladi va mikroampermetrning ko‘rsatishlari yordamida aniqlanadi. Shuning uchun radiatsiyaviy moddalar bilan zaharlangan hududda fuqaro muhofazasi organlari xodimlari ruxsatisiz ichimlik suvlaridan foydalanish maqsadga muvofiq emas.