2. Foydali qazilma zahiralarini tasnifi Kon maydoni doirasida aniqlangan foydali qazilmalar zahirasining hammasi geologik zahira

ekspluatatsion yo'qotilish 
deyiladi 
Foydali qazilmani qazib olishda rudadan tashqari puch jinslar ham qazib 
chiqariladi. Ularning bir qismi saralanib rudadan ajratib yer yuzasiga alohida 
chiqariladi, ya'na boshqa bir qismi qazib olish jarayonida rudaga aralashib 
ketadi. Yer yuzasiga ruda bilan birga chiqarilayotgan aralashgan puch 
jinslarga 
ruda massasi 
deyiladi. Ruda va puch jinslarni alohida-alohida yer 
yuzasiga chiqarilgan qismiga "ruda massasi " va puch jinslarni esa 
kon jinslari 
deyiladi. 

---

1-rasm. Qazib olingan kon massasidagi zahiraning bog’lanish sxemasi. 
Qattiq foydali qazilmalar zahirasi o'rganilgan va razvedka qilinganlik 
darajasiga qarab A, B, S
1
va avvaldagi baholangan 
S
2
kategoriyalarga 
bo'linadi. Qattiq foydali qazilmalarni bashorat qilingan resurslarini 
asoslanganlik darajasiga bog'liq holda R
1
; 
R
2
va 
R
3
kategoriyalarga ham 
bo'linadi. 
A - kategoriyasi
 
- zahirasi razvedka qilingan; o'lchamlari belgilangan; 
foydali qazilmaning tabiiy joylashish sharoiti va shakli aniqlangan, foydali 
qazilma ichida joylashgan atrof tog' jinslarining tarhi ajratilgan; tabiiy 
sharoitda hosil bo'lgan minerallarning turlari aniqlangan; foydali qazilmaning 
ichki tuzilishi va tabiiy joylashish sharoiti belgilangan; foydali qazilmaning 
sanoatga yaroqli turlari ajratilgan va belgilangan; foydali qazilmaning tar hi 
belgilangan va lahimlar yordamida aniqlangan zahiradir. 
B
 - 
kategoriyasi
- 
zahiralari razvedka qilingan va to'liq o'rganilgan; foydali 
qazilma yotqizig'ini asosiy xususiyatlari: joylashishi, shakli va foydali 
qazilmani tuzilish xarakteri aniqlangan; mineral xomash’yoni sanoat 
ahamiyati navlari, tabiiy turlari va ularni taqsimlash qonuniyatlari 
aniqlangan. Foydali qazilma tanasi orasidagi noruda va uning konditsiyasi 
me'yoriy hujjatda belgilangan miqdordan kam bo'lgan uchastkalarni chegarasi 
aniq bo'lmagan konning turi; foydali qazilmani asosiy texnologik xususiyati 
va tabiiy omillari aniqlanib, konni ekspluatatsiya qilishning asosiy shart-
sharoitlari aniqlangan. Foydali qazilmalar zahirasining chegarasi razve dka 
lahimlari o'tishda olingan ma'lumotlar asosida belgilangan bo'ladi.
S
1
kategoriyasi
 
- zahiralari razvedka qilingan; foydali qazilmaning 
o'lchami va shakli belgilangan; foydali qazilmaning texnologik xususiyati 
sanoatga yaroqli deb baholash uchun yetarli darajada o'rganilgan; foydali 
qazilmaning tarxi aniqlangan va lahimlar yordamida belgilangan; ularning 
taqsimlanish qonuniyati aniqlangan; foydali qazilma tanasi, noruda va 
konditsiyasi past o'lchamdagi uchastkalarning xarakteri va asosiy ruda tanas i 
asosiga nisbati juda aniq bo'lmagan chegara bilan cheklangan; asosiy 

---

texnalogik xususiyatlari va boshqa omillarni, sifatini qo'shimcha aniqlash 
talab etiladi. Foydali qazilma zahirasini chegaralari razvedka ma'lumotlari 
asosida aniqlangan bo'lishi kerak.
S
2
kategoriyasi
 
- zahiralari oldindan baholangan; foydali qazilmani 
yotqizilish sharoiti, shakli va uni tarqalish doirasi, tabiiy turi geologik va 
geofizik ma'lumotlar asosida aniqlangan; foydali qazilmaning xususiyatlari 
laboratoriya sharoitida aniqlangan; foydali qazilmalarni ma'lum nuqtalarini 
olib, o'xshash konlar uchastkalariga nisbatan aniqlangan; geologik 
ma'lumotlariga asoslanib foydali qazilmaga yo'l ochish mumkinligi 
belgilangan; foydali qazilmani sifati birlamchi namuna (proba) va yondosh 
kondan olingan ma'lumotlar asosida aniqlangan.
Yangi konchilik korxonasini qurish yoki ishlab turgan konni (qazib 
oluvchi korxonani) qayta qurish ishlarining loyihasini tuzish uchun foydali 
qazilma konlar zahirasini davlat zahira komissiyasi tomonidan tasdiqlangan 
balans zahirasiga ega bo'lgandagina ruxsat etiladi, bunda ham A, B va S 
kategoriyalar bo'yicha zahira nisbati ma'lum bo'lgan holda.
Zahiralarni kategoriyalar buyicha loyihalash uchun nisbati % hisobiga 
quyidagi 1-jadvalda keltirilgan. 
Qattiq foydali qazilmalarni qazib olish uchun loyi halashdagi har xil 
kategoriyadagi zahiralashning nisbati (%) 
Jadval-1 
Zahiralar kategoriyasi 
Metalli va foydali qazilmalar 
Ko'mir va yoquvchi slanslar 
Geologik tuzilishi bo'yicha murakkab konlar guruhi 
Oddiy 
Murakkab 
Juda 
murakkab 
O’ta 
murakkab 
Oddiy 
Murakkab 
Juda 
murakkab 
A +B 
30 
20 
50 
50 
Shu jumladan Ai kam 
boyimagan 
10 
20 
S
1
70 
80 
80 
50 
50 
S
2
20 
50 
50 
100