2-mavzu: O‘zgarishlarga moslashuvchanlik psixologiyasi. Ta’lim jarayonida yuz bergan turli o‘zgarishlarga va yangilanish jarayonlariga tez hamda oson moslasha olish Reja

---

 
2-mavzu: O‘zgarishlarga moslashuvchanlik psixologiyasi. Ta’lim jarayonida 
yuz bergan turli o‘zgarishlarga va yangilanish jarayonlariga tez hamda oson 
moslasha olish 
Reja: 
1. O‘zgarishlarga nisbatan moslashuvchanlik psixologiyasi
2. Ta’lim jarayonidagi o‘zgarishlarga moslashishda zamonaviy o‘qituvchi 
ijodkorligi
Tayanch 
tushunchalar: 
Moslashuvchanlik, 
kasbiy 
moslashish, 
modernizatsiya, yangilanish, kreativlik, zamonaviy o’qituvchi, professionalizm, 
pedagogic ijodkorlik, kreativ shaxs, bunyodkor shaxs. 
Biz ustozni otaday ulug‘ deb bilgan, doimo ardoqlagan ma'rifatparvar xalqning 
vakillarimiz. Men ham o‘qituvchi, muallim deganda o‘zim uchun eng aziz va 
hurmatli bo‘lgan, ziyoli va zamonaviy, samimiy va mehribon insonlarni tasavvur 
qilaman. Chunki hammamizga ham shu muallim saboq va ta'lim berib, 
mehribon ota-onalarimiz qatorida tarbiyalagan.
 
Shavkat Mirziyoyev 
O‘zgarishlarga nisbatan moslashuvchanlik psixologiyasi 
Kasbiy moslashish. O‘qituvchilik kasbi muqaddas va sharafli kasb bo‘lish 
bilan birga, yosh pedagoglar bir qator murakkablik va qiyinchiliklarni boshdan 
o‘tkazishni taqozo qiladi.
Faqatgina kasbga fidoyilk va tajriba orttirish, o‘z ustida ishlash orqali kasbiy 
ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lish mumkin. O’z kasbiga o‘ta kirishib keta olishi 
kasbiy deformatsiyani keltirib chiqaradi. Kasbiy moslashuvning xilma-xilligi ishlab 
chiqarishni moslashishi - ma'lum bir ishlab chiqarish guruhidagi muayyan ish 
sharoitlariga moslashishdir. Kasbiy moslashuv, ma'lum bir kasb doirasidagi 
shaxsning qadriyatlarini o‘rganish, undagi maqsadlar va maqsadlarni bilish, 
shaxsning va kasbiy guruh yo‘nalishlarining yaqinlashishi, professional guruhning 

---

roliga kirishni o‘z ichiga oladi. Kasbiy moslashish shuningdek kasbiy faoliyatning 
barcha tarkibiy qismlarini: uning vazifalari, predmeti, usullari, vositalari, natijalari, 
ushbu kasb doirasidagi sharoitlarni o‘z ichiga oladi. Vaqt o‘tishi bilan kasbiy 
moslashuv faollashadi, chunki inson nafaqat kasbga moslashadi, balki kasbni o‘ziga 
moslashtiradi. Shuning uchun inson va kasbning ko‘p darajali o‘zaro moslashishini 
o‘rganish tavsiya etiladi. Insonning kasbiy rivojlanishi moslashuv bilan 
cheklanmaydi, moslashgandan so‘ng kasbni boyitish va uning tajribasini ijodiy 
qayta qurish bosqichlari kuzatilishi mumkin. Ijtimoiy-kasbiy moslashuvning 
ijtimoiy tarkibiy qismi xodimning mehnatni tashkil qilish sharoitlariga, boshqaruv 
tizimi, boshqaruv usullari, korxona yoki tashkilotdagi ijtimoiy munosabatlarning 
barcha majmuasi bilan moslashishi bilan bog‘liq. Ijtimoiy-kasbiy moslashuvning 
ijtimoiy-psixologik tarkibiy qismi shaxsni mehnat jamoasiga kiritish, jamoada 
munosabatlar va xatti-harakatlar normalarini rivojlantirish jarayonida yotadi. Ko‘rib 
turganimizdek, nisbiy mustaqillikka ega bo‘lgan kasbiy va ijtimoiy-psixologik 
moslashuv jarayonlari doimiy o‘zaro ta’sir va o‘zaro ta’sir sharoitida kechmoqda. 
Ijtimoiy va kasbiy moslashuv (muvaffaqiyatli ijtimoiy va kasbiy moslashish jarayoni 
natijasida moslashish) quyidagilar bilan tavsiflanadi: kasbiy kompetentsiyalarni 
egallash uchun fanning yuqori darajadagi motivatsiyasi; korxonaning vazifalariga, 
ijobiy an’analariga va istiqbollariga barqaror ijobiy munosabat bilan shakllangan; 
o‘zining yetakchi kasbiy faoliyatini samarali amalga oshirish; jamoada shaxslararo 
muloqot tizimiga faol qo‘shilish; o‘z-o‘zini rivojlantirish va malakasini oshirishga 
qiziqish, ma’lumotni faol iste’mol qilish, ma’naviy o‘sishga intilish; barqaror 
psixologik qulaylik, farovonlik holati. Kasbiy moslashish odatda insonning kasbiy 
va mehnat faoliyatining boshlang‘ich bosqichi bilan bog‘liq. Biroq, aslida, bu kasbiy 
tayyorgarlik paytida ham nafaqat bilim va ko‘nikmalar, qoidalar, xulq-atvor 
normalari shakllantirilganda, balki ushbu kasbdagi ishchilarning turmush tarzi 
xarakteristikasi shakllanganda ham boshlanadi. Kasbiy moslashish davrining 
umumiy davomiyligi ham ma’lum bir kasbning (mutaxassislikning) xususiyatlariga 
va shaxsning individual qobiliyatiga, uning moyilligi va qiziqishlariga bog‘liq. T.N. 
Vershinin ishlab chiqarishni moslashtirish jarayonini ijtimoiy moslashuv turlaridan 

---

biri sifatida ko‘rib chiqadi. Muvaffaqiyatli ishlab chiqarishni moslashtirishning 
yakuniy natijasi identifikatsiya, ya’ni kasbni to‘liq egallash, xodimning 
manfaatlarini korxona manfaatlariga qarab aniqlash, xodimni korxona, ish joyiga 
assimilyatsiya 
qilishdir. 
A.K.Markova 
ta'kidlashicha, 
kasbiy 
moslashuv 
kasbiylashtirishning bosqichlaridan biri (kasbga aylanish jarayoni) bo‘lib, unga 
quyidagilar kiradi: insonning o‘z imkoniyatlari va qobiliyatlarini hisobga olgan 
holda kasb tanlashi; kasb qoidalari va standartlarini o‘zlashtirish; o‘zini professional 
sifatida shakllantirish va tan olish, shaxsiy hissasi hisobiga kasbning tajribasini 
boyitish, kasb orqali shaxsingizni rivojlantirish va boshqalar. Shu bilan birga, bu 
professionallashtirish ijtimoiylashuv tomonlaridan biri ekanligini va professionalga 
aylanish shaxsni rivojlantirish tomonlaridan 
biri 
ekanligini ko‘rsatadi. 
Professionalizmning ikki tomoni bor: insonning kasbiy faoliyatidagi motivatsion 
sohaning holati (odamni nimaga undaydi, uning hayotidagi kasbiy faoliyatning 
ma’nosi nima, u shaxsan qanday maqsadlarga erishishga intiladi, ishdan qoniqadi
h.k.) va shaxsning kasbiy faoliyat sohasidagi holati (qaysi texnologiyadan 
foydalanadi, nimani anglatadi, qanday bilim, aqliy operatsiyalar va ko‘nikmalar
qo‘llaniladi). Shu munosabat bilan, moslashish kasbiy faoliyatning motivatsion 
sohasining xususiyatlaridan biridir. E.V.Taranov moslashishni quyidagicha 
ta'riflaydi: “Shaxsning tashkilot maqsadlari, an'analari va istiqbollariga barqaror 
ijobiy munosabatini shakllantirish jarayoni, bunda inson o‘zi uchun yangi faoliyatga 
faol jalb qilinadi, shaxslararo munosabatlar tizimi, tashkilotning ijtimoiy-siyosiy va 
madaniy hayoti, u erda sharoitlar mavjud. o‘zini anglash va yangi hayotni uning 
hayotining asosiga aylantirish uchun”. Kasbiy moslashish deganda, yosh avlodni 
mehnatga jalb etishning ijtimoiy-iqtisodiy jarayoni, tor ma’noda - mehnat 
resurslaridan foydalanishda asosiy muammolardan biri sifatida belgilangan. 
Kasbiy hayotga kirish davrida sanoat munosabatlarida to‘plangan tajribani 
yangi avlodga o‘tkazish amalga oshiriladi. Kasbiy moslashish jarayonini to‘rt 
davrga bo‘lish mumkin: a) umumta'lim maktabida ishlashga tayyorgarlik (katta 
ixtisoslashgan maktab); b) kasb tanlash; v) kasbiy tayyorgarlik va ta'lim; d) ishning 
boshlanishi. Jamiyatdagi o‘zgarishlar shuni ko‘rsatadiki, mehnat xatti-harakatlarini 

---

tushunish aslida mehnat bozorida nafaqat kasbiy bilimlar, ko‘nikmalar, balki 
moslashuvchan qobiliyatlar mavjud bo‘lgan xatti-harakatlardir. Ya.G. Halperin va 
O.I. Jdanov. “Ijtimoiylashtirish” va “kasbiy moslashish” tushunchalari o‘rtasidagi 
bog‘liqlikni ko‘rib chiqanlar.
Кasbiy moslashuvular odatda xodimning kasbiy rivojlanishiga hissa 
qo‘shadigan va unda tegishli kasbiy fazilatlarni shakllantirishga yordam beradigan 
chora-tadbirlar va tadbirlar tizimini tushunadilar, shuningdek, xodimga tashkiliy 
madaniyat elementlarini o‘zlashtirishga va yangi ijtimoiy mavqega ega bo‘lishga 
yordam beradi. Kasbiy moslashish yangi rol, o‘ziga xos xususiyatlar va kasbiy muhit 
madaniyati va qadriyatlarini o‘zlashtirishni o‘z ichiga oladi. Moslashtirish - inson 
hayotidagi muhim bosqichlardan biri bo‘lib, u orqali insonning dunyoqarashi 
shakllanadi. Xodimning yangi ish joyida ijtimoiylashishi (moslashishi) uning 
jamoada qanchalik yaxshi qabul qilinishiga va haqiqatan ham butun tashkilotga 
bog‘liq. Ijtimoiylashtirish, agar ish majburiyatlari aniq belgilanmagan va tuzilmagan 
bo‘lsa va tashkilotning talablari xodimning shaxsiy me'yorlariga zid bo‘lganda, rol 
aniq bo‘lmagan hollarda ijtimoiylashuv qiyin kechadi. Qayta joylashish - yangi 
lavozimga yoki oldingi lavozimni saqlab qolgan holda, boshqa ish joyiga o‘tish bilan 
bog‘liq bo‘lgan sotsializatsiya.