2-tema. Arifmetikalıq a`mellerdi oqitiwda axborot texnologiyalardan paydalaniwı Joba

2. «Onlıq» temasında arifmetikalıq a`mellerdi u`yreniw.

Temanı u`yrengende oqıtıwshı aldında turg`an tiykarg`ı maqsetler to`mendegilerden ibarat:

1) qosıw ha`m alıw a`mellerinin` mazmunı menen tanıstırıw:

2) esaplaw usıllarınan an`lı paydalanıwdı ta`miynlew:

a) G`sandı bo`limleri boyınsha (birimlep yamasa gruppalap) qosıw ha`m alıwG` usılı:

b) qosındının` ornın almastırıw qa`siyetinen paydalanıp qosıw usılı:

v) sanlardı alıwda qosıw a`melinen yag`nıy belgisiz komponentti tabıwdan paydalanıw.

3) 10 ishinde qosıw ha`m alıwdı avtomatizmge jetkiziw:

Temanı o`z-ara baylanısqan bir neshe basqıshlarg`a bo`lip u`yrenemiz.

1-basqısh. Tayarlıq basqıshı: qosıw ha`m alıw a`melinin` anıq mazmunın ashıw: a+1 ko`rinisindegi qosıw ha`m alıw jag`dayları.

Bul is 1-10 ishindegi u`yreniwge bag`ıshlang`an birinshi sabaqtan-aq baslanadı. Bunda eki toplamnın` birlespesine baylanıslı ha`m tolıq bo`limin ajratıwg`a baylanıslı jeterli shınıg`ıwlar isleydi. Nomerlewdi u`yreniw protsessinde 1-onlıqtag`ı ha`r bir san o`zinen aldın`g`ı sang`a 1 di qosıwdan, yamasa o`zinen keyingi sannan 1di alıwdı payda bolıwı, sonın` menen sanlar qatarın payda etiw uqıplılıg`ı sin`diriledi. Ulıwma a+1,a-1 ko`rinisindegi jag`daylar ushın keste du`ziledi. Birinshi sabaqtan-aq 1-1,0+1=1 ko`rinisindegi a`mellerge toqtaydı.

2-basqısh. a+2, a+3, a+4 ko`rinisindegi jag`daylar ushın esaplaw usılları menen tanısıw. Bul jag`daylardın` ha`r biri ushın shamalap bir qıylı to`mendegi reje du`ziledi.

1) tayarlıq sıpatında sanlardı 2 qosılıwshıg`a ajratıw ha`m qosıw ha`m kesteleri ta`kirarlanadı:

2)Sandı bo`limler boyınsha qosıw ha`m alıw usılları menen tanısıw:

3) jan`a bilimlerdi bekkemlew ha`m onı qollaw:

4) qosıw ha`m alıw kestelerin an`lı eslep qalıwg`a baylanıslı jumıslar.

3-basqısh. a+6,a+7,a+9 ko`rinisindegi jag`daylar ushın esaplaw usılları menen tanısıw. Bul jumıslardı islew protsessinde de aldın`g`ıday islenip, qosılıwshı, qosındı so`zleri menen tanısadı. Balalarg`a tu`sinikli bolıwı ushın to`mendegi kestelerdi u`yretiw mu`mkin:

qosılıwshı	4	6	5	3	7	2	1	0
qosılıwshı	0	2	3	4	2	5	7	8
qosındı

Oqıwshılar 4+2=6, 2+4=6 sıyaqlı mısallardı sheshiw arqalı orın almastırıw qa`siyeti menen tanısadı ha`m onı qag`ıyda sıpatında an`latadı.

6=□+□, 7=□+□ sıyaqlı ko`rgizbeli o`z betinshe jumıslar beriledi.

4-basqısh. a-5, a-6, a-7, a-8 ko`rinisindegi jag`daylar ushın esaplaw usılları menen tanısıw.

Bunda esaplaw usılları jıyındısı menen qosılıwshılar arasındag`ı baylanıslardı biliwge tiykarlang`an.

Bunda qosındı ha`m qosılıwshılardan biri arqalı ekinshi qosılıwshını tabıwg`a tiyykarlang`an.

Qosıw ha`m alıwdı u`yreniwge baylanıslı tayarlıq jumısı nomerlewdi u`yreniw birinshi sabaqtan-aq baslanadı. Bunda joqarıdag`ı aytıp o`tkenimizdey, natural izbe-izliktegi sanlardın` payda bolıw jag`dayları da qaraladı.Bul a`mellerdin` na`tiyjelerin tabıwda toplamlar u`stinde ko`p ma`rte a`meller islep, sonday-aq mısallar sheshiwde oqıwshılar toplamlardı birlestiriw a`melleri qosıw a`meline, olardın` bo`limin ajratıw, alıw a`meline sa`ykes keliwin anıqlaydı.

Oqıwshılar nomerlewdi u`yreniwdin` aqırına barıp onlıqtag`ı qa`legen sang`a birdi qosıwı yamasa alıw menen payda etiw usılın puxta u`yrenip barıwı ha`m bul usıldan paydalanıp (izbe-iz) sanaw menen emes, birdi qosıw ha`m alıw menen islewi kerek. Balalar a`ste aqırın baqlawların ulıwmalastıradı ha`m to`mendegi pikirge keledi:

Sang`a birdi qosıw –bul sol sannan keyingi keliwshi sanda aytıw bolıp esaplanadı. Sannan 1 di alıw sol sannan aldın keliwshi sanda aytıw bolıp esaplanadı. Dara ajıratılg`an sabaqqa u`renilgen barlıq a+1 jag`daylar sistemalastırıladı. Oqıtıwshı basshılıg`ında balalar «1 di qosıw» ha`m «1 di alıw» kestelerin du`zedi ha`m olardı yadlap aladı.

Bir ta`repten, esaplaw usıllarının` uqsaslıg`ın, ekinshi ta`repten qosıw ha`m alıw a`mellerinin` qarama-qarsı xarakterin ko`rsetiw ushın «2 ni qosıw» ha`m «2 ni alıw» tap sonday keyinirek «3 ti qosıw» ha`m «3 ti alıw» ja`ne «4 ti qosıw» ha`m «4 ti alıw» jag`dayları bir-biri menen salıstırılıp bir waqıtta u`yreniledi.

Esaplaw uqıplılıqları u`stinde jumıs to`mendegi reje boyınsha alıp barıladı:

1) Qosıw ha`m alıw usılları menen tanısıw:

2) Bul usıllardı qollanıwg`a ha`m esaplaw uqıplılıqların iyelewge baylanıslı shınıg`ıwlar:

3) Kesteler du`ziw ha`m olardı yadlap alıw, esaplaw uqıplılıqların iyelew «2 ni qosıw ha`m alıw» dı u`yreniw. Bulardı o`tiw usılı menen tanıstırıw metodikasın qarap shıg`amız.

Tayarlıq da`wirinde (temanı u`yreniwge 1-2-sabaq qalg`anda) balalardın` 6+1+1, 9-1-1 ko`rinisindegi eki a`melli mısallardı sheshiwge u`yretiw usınıs etiledi, bunda balalarda 1 di qosıw ha`m alıw uqıplılıqları bekkemlenedi ha`m to`mendegi baqlawlar payda boladı:

Eger 1 di ha`m 1 di qossaq (ayırsaq), ol jag`dayda bar jog`ı 2 ni qosqan (ayırg`an) bolamız. Da`slep bunday mısallardı sheshiwdi predmetler u`stinde a`meller islew arqalı ko`rsetiledi. Ma`selen, «4 ko`k kvadrat qoyın`, 1 sarı kvadrattı ha`m 1 qızıl kvadratı alıp qoyın`. Neshe kvadrat payda boladı? 4+1+1, bunday mısaldı qanday sheshiwimizdi tu`sindirin` (4 ke 1di qosamız, 5 payda boladı, 5 ke 1 di qosamız 6 payda boladı)». 7-1-1 mısal da tap sonday sheshiledi. Esaplawlardın` jan`a usılların u`yreniwge bag`ıshlanatug`ın sabaqta da da`slep bir-neshe tayarlıq shınıg`ıwları islenedi, balalar mısallardı (8+1+1, 9-1-1, h.t.b.) olardın` ha`r birin tu`sindirip sheshedi. Oqıtıwshı soraw beredi. «Eger 1 di ja`ne 1 di qosqan bolsaq, barlıg`ı bolıp qansha qostıq? (eger 1di ja`ne 1di alg`an bolsaq, barlıg`ı bolıp nesheni aldıq?)».

Kelesi u`shinshi da`wirde «5,6,7,8,9 dı qosıw» jag`dayları ushın qosıw usılları u`yreniledi. Bul mısallarda 10 ishinde qosıwda ekinshi qosılıwshı birinshi qosılıwshıdan u`lken (1+9, 2+7, 3+5, 4+6…). Eger esaplawlarda qosılıwshılardın` ornı almastırılsa, ol jag`daylarda barlıg`ı aldın u`yrenilgen a+1, a+2, a+3, a+4 ko`rinisindegi jag`daylarg`a keledi.