2-tema. Arifmetikalıq a`mellerdi oqitiwda axborot texnologiyalardan paydalaniwı Joba

3. Qosıwdın` orın almastırıw qa`siyetin oqıtıw.

Qosılıwshılardın` orın almastırıw usılları balalar tu`sinip alıwı ushın da`slep olarg`a qosıwdın` orın almastırıw qa`siyeti mazmunın ashıp beriw maqsetke muwapıq.

Qosıwdın` orın almastırıw qa`siyeti menen balalardı to`mendegishe tanıstırıw mu`mkin.

Oqıwshılarg`a ma`selen, 4 jasıl ha`m 3 qızıl u`shmu`yeshlik alıw buyırıladı.

Oqıtıwshı 3 u`shmu`yeshlikti 4 u`shmu`yeshlikke qosıp qoyın`. U`shmu`yeshlikler qansha boladıW Bunı qalay bildin`iz?

Oqıwshı: 4 ke 3 qosılsa 7 payda boladı (jazadı: 4+3=7)

Oqıtıwshı: endi u`shmu`yeshliklerdin` ren`ine qarap ajıratın` ha`m 4 u`shmu`yeshlikti 3 u`shmu`yeshlikke qosıp qoyın`. U`shmu`yeshlikler qansha boladı?

Oqıwshı: bunda da 7 (4+3=7).

Oqıtıwshı: bul mısallardı qosıwdag`ı parametr atları menen aytıp berin`.

Oqıwshı: birinshi qosılıwshı 4, ekinshi qosılıwshı 3, qosındı 7. Birinshi qosılıwshı 3, ekinshi qosılıwshı 4, qosındı 7.

Oqıtıwshı: bul mısallar nesi menen uqsas?

Oqıwshı: qosılıwshılar bir qıylı, qosındısı birdey.

Oqıtıwshı: bul mısallar nesi menen parq qıladı?

Oqıwshı: qosılıwshılardın` ornı almastı.

Son`ınan qosılıwshılardın` orın almastırıw usılının` mazmunın ashıp beredi, yag`nıy esaplawlarda qashan orın almastırıw qa`siyetinen paydalanıw ko`rsetiledi. Sol maqsette a`meliy mısallar sheshiledi. Ma`selen ha`r tu`rli orında turg`an 2 qap ha`m 7 qap undı bir orıng`a jaylastırıw kerek. Onı qanday orınlag`an maqul. 2 qaptı 7 qap qasına keltirip qoyıw kerek pe yamasa kerisinshe meW Balalar turmısta ko`rgenlerinen paydalanıp ma`seleni sheshedi. Keyin 1+3, 3+1, 2+4, 4+2 ko`rinisindegi mısallardan bir jubın tu`sindiredi. Qalg`anların oqıwshılar o`z betinshe sheshedi, esaplaw usılların salıstıradı.

Sanlardı qalay tez esaplaw mu`mkinligin anıqlaydı. Bunday shınıg`ıwlar tiykarında oqıwshılar to`mendegi juwmaqqa keledi: u`lken sang`a kishi sandı qosıw, kishi sang`a u`lken sandı qosıwg`a qarag`anda an`sat, qosıw waqtında bolsa qosılıwshılardın` orınların barlıq waqıtta almastırıw mu`mkin, bunday qosındı o`zgermeydi.

To`rtinshi sabaqta. «5,6,7,8,9 dı alıw» jag`dayları ushın na`tiyjeni tabıwda qosıw ha`m alıwdın` baylanısına tiykarlang`an alıw usılları u`yreniledi. Ma`selen, 10-8 mısalın sheshiw ushın 10 sanın 8 ha`m 2 sanlarının` qosındısı menen almastırıw ha`m sol qosılıwshılardan biri bolg`an 8 di ayırıw kerek, ekinshi qosılıwshı 2 ni payda etemiz. Bul usıldan paydalanıw ushın sanlardın` qosılıwshılardan ibarat quramın, sonday-aq qosındı ha`m qosılıwshılar o`z-ara qanday baylanısqanlıg`ın biliw kerek.

Qosıw komponentleri ha`m a`mel na`tiyjesi arasındag`ı baylanıstı iyelewde tayarlıq basqıshı qosıw ha`m alıw u`stinde jumıstın` basınan baslanadı. Sol maqsette arnawlı shınıg`ıwlar ko`zde tutıladı, berilgen su`wret (1 u`lken ha`m 2 kishi top) boyınsha qosıw ha`m alıwg`a baylanıslı mısallar du`ziw yamasa bir su`wrettin` o`zi boyınsha qosıwg`a baylanıslı ma`sele ha`m alıwg`a baylanıslı ma`sele du`ziw; 4+3 ha`m 7-3 ko`rinistegi mısallar jubın sheshiw ha`m salıstırıw. Qosıw a`meli komponentleri ha`m a`mel na`tiyjeleri arasındag`ı baylanıs penen tanısıwg`a arnawlı sabaq ajıratıladı. Jan`a material u`stinde jumıstı to`mendegishe alıp barıw mu`mkin.

Oqıtıwshı partag`a 5 qızıl ha`m 4 ko`k do`n`gelek qoyın`, barlıg`ı bolıp neshe do`n`gelek qoydın`ız?

Oqıwshı: 5 ke 4 ti qosıw kerek, 9 payda boladı (jazadı).

Oqıtıwshı: sanlardı bunday qosıwdag`ı atların aytıp mısaldı oqın`.

Oqıwshı: birinshi qosılıwshı 5, ekinshi qosılıwshı 4, qosındı 9.

Oqıtıwshı: 4 ko`k do`n`gelekti shetke alıp qoyın`. Neshe do`n`gelek qaldıW Bunı qalay bildin`iz?

Oqıwshı: 9 dan 4 ti ayıramız, 5 payda boladı (jazadı).

Oqıtıwshı: sol mısaldı, sanlar birinshi mısalda qanday atalg`an bolsa sonday oqın`.

Oqıwshı: qosındı 9 dan qosılıwshı 4 ti ayırdıq, birinshi qosılıwshı 5 ti payda ettik.

9-5=4 jag`day da sog`an uqsas qarap shıg`ıladı.

Sonday mısallardan jeterli da`rejede sheshtiriw kerek, na`tiyjede balalar o`z baqlawları tiykarında to`mendegi juwmaqtı shıg`aradı: eger qosındıdan birinshi qosılıwshını ayırsaq ekinshi qosılıwshı payda boladı; eger qosındıdan ekinshi qosılıwshı ayırılsa, birinshi qosılıwshı payda boladı.

Qosındı ha`m qosılıwshılarg`a baylanıslı bilimlerdi bekkemlew ushın oqıwshılar to`mendegishe shınıg`ıwlardı orınlaydı; qosıwg`a baylanıslı berilgen mısal boyınsha, alıwg`a baylanıslı 2 mısal du`ziledi ha`m olar sheshiledi (2+4=6, 6-4= , 6-2= ) berilgen 3 san ja`rdeminde 4 mısal (4+5, 5+4, 9-5) du`ziledi ha`m sheshiledi. x+2=5, 4+x=10 ko`rinisindegi ten`lemelerdi sheship belgisiz sandı tabadı.

Sog`an uqsas x-4=3, 8-x=5 sıyaqlı ayırıwdag`ı belgisiz komponentlerdi tabıwg`a baylanıslı da jeterli mısallardı sheshtiriw mu`mkin.