2021 zamonaviy davrda fuqarolik jamiyatining o‘ziga xos xususiyatlari jumayev Аbdumumin Fayzievich

Ключевые 
слова: 
гражданское 
общество, 
свобода, 
политика, 
политическая система, суверенитет, семья, функции государства, монарх, 
социальные институты, функции государства. 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 11 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
632 
w
www.oriens.uz
December 
2021
 
KIRISH
Zamonaviy davrda "qonun ustuvorligi" va "fuqarolik jamiyati" nafaqat bir 
jamiyat tizimining elementi, tarkibiy qismlari, balki o'zaro rivojlanishni ham 
belgilaydigan tushunchalarga aylanmoqda. "Qonun ustuvorligi" va "fuqarolik 
jamiyati"ning o'zaro ta'siri "mazmun va shakl" umumiy falsafiy toifasining 
harakatlariga muvofiq sodir bo'ladi. Fuqarolik jamiyati ma’llum bir qisqa davrda 
yuqori darajada rivojlangan tizim sifatida paydo bo'lmaydi, u asta-sekin quyi turdagi 
jamoalardan o'sib boradi. Fuqarolik jamiyatining shakllanishi davlatchilikning 
mustahkamlanishi, mulkchilikning turli shakllarining rivojlanishi fonida amalga 
oshirilmoqda. Demokratiyaning rivojlanishi bilan fuqarolik jamiyati davlat 
vasiyligidan tobora ko'proq chiqib bormoqda va ularning o'zaro ta'siri haqida savol 
tug'iladi. Davlat apparati va fuqarolik jamiyati o'rtasidagi o'zaro munosabatlar 
masalalarini to'liqroq ochib berish uchun "fuqarolik jamiyati" ta'rifining mazmunini 
ko'rib chiqish kerak. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR
“Fuqarolik jamiyati” tushunchasi “davlat” tushunchasi kabi qadimiy va o’zining 
uzoq rivojlanish bosqichalriga ega bo’lgan tushunchadir. Davlatda yashovchi 
fuqarolar fuqarolik jamiyatini tashkil qiladi, degan tezisni birinchi bo`lib ilgari surgan 
olimlardan biri Arastu edi. U “Davlat nima ekanligini aniqlashdan oldin fuqaro 
tushunchasini aniqlab olish kerak, chunki davlat fuqarolar yig‘indisi, fuqarolik 
jamiyatidan boshqa narsa emas”, deb yozgan edi [1]. 
Bu nuqtai nazar, ehtimol, qadimgi yunon demokratiyasi sharoitida, erkin 
fuqarolarning ko'pchiligi davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etgan va boshqaruv 
ishlariga haq to'lanmagan sharoitlarda o'zini oqlagandir. Biroq keyingi tadqiqotchilar 
Arastuning davlat fuqarolik jamiyati degan fikrini qo‘llab-quvvatlamadilar. 
“Fuqarolik jamiyati” tushunchasi G.Gegel va boshqa ba’zi faylasuflar asarlarida 
yanada rivojlantirildi [2]. 
Fuqarolik jamiyati haqidagi zamonaviy tushunchaga G.Gegel eng yaqin keldi. U 
fransuz, anglosakson va nemis ijtimoiy tafakkuri yutuqlarini tizimlashtirib, fuqarolik 
jamiyati oiladan davlatga dialektik harakatning alohida bosqichini ifodalaydi, degan 
xulosaga keldi. 
G.Gegel fuqarolik jamiyatini davlatning kelib chiqishi haqidagi shartnoma 
nazariyasi bilan bog‘ladi [2]. 
Uzoq vaqt davomida rus olimlari fuqarolik jamiyati muammolari bilan 
shug'ullanmagan. Ushbu konsepsiya 90-yillarning boshidan faol ilmiy muomalada 

---