2022 autentifikatsiya muammolari, usullari va vositalari fozilov Shavkatjon Ibrohimjon o’g’li

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 6 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
1205 
w
www.oriens.uz
June
2022
 
Ikki tomonlama autentifikatsilashda bir tomonliligiga nisbatan isbotlovchi tarafga 
tekshiruvchi tarafning qo’shimcha javobi bo’ladi.Bu javob tekshiruvchi tomonni 
aloqaning 
aynan 
autentifikatsiya 
ma’lumotlari 
mo’ljallangan 
taraf 
bilan 
o’rnatilayotganiga ishontirish lozim. 
Uch tomonlama autentifikatsiyalash tarkibida isbotlovchi tarafdan tekshiruvchi 
tarafga qo’shimcha ma’lumotlar uzatish mavjud.Bunday yonda-shish autentifikatsiya 
o’tkazishda vaqt belgilaridan foydalanishdan voz kechishga imkon beradi. 
USB kalitlar va Smart kartalar.
Hozirda parollar asosida autentifikatsiyalash 
keng tarqalgan ya’ni 60% foydalanuvchilar foydalanadi. Lekin uning xavfsizlikni 
ta’minlash imkoniyati unchalik ham ta’minlanmagan, shuning uchun hozirgi kunda 
USB kalitlar va smart kartalarasosida autentifikatsiyalash keng tarqalmoqda. 
USB kalitlarni bir ko’rinishi sifatida E-Tokenni keltirsak bo’ladi. U apparatura 
va dasturlar orqali amalga oshirilib autentifikatsiyalovchi tizimda ya’ni, USB 
qurilmada elektron raqamli imzo saqlanadi. Uning ko’rinishi quyidagicha bo’lishi 
mumkin: eToken PRO - USB-kalit(3-rasm). 
3-rasm. USB va Smart kartalar 
Ular bir martalik va ko’p martalik kalit generatsiya qilinishi bilan farqlanadi. 
Masalan: Aladdin firmasi tomonidan tayyorlangan 32k va 64k versiyali USB 
qurilmalari bir martalik kalit asosida ishlaydi ya’ni har bir foydalanishda yangi kalit 
hosil qilib turadi. Uni amalga oshirish uchun dastur yoki apparatura va eToken NG-
OTP - gibrid USB-kalit kerak bo’ladi . Hozirda Alladin firmasi tomonidan ishlab 
chiqilgan smart kartalar xuddi eTokenlar bajargan ishlarni xam amalga oshiradi. 
Lekin muammoni bir tarafi hal bo’lgani bilan ikkinchi tarafi shundaki, smart 
kartalarni ishlatish uchun kompyuterda yana boshqa qurilma zarur lekin eToken 
uchun shart emas. Bundan tashqari eTokenlar faqat kalitlarni emas ixtiyoriy maxfiy 
ma’lumotlar, sertifikatlar va boshqa ma’lumotlarni xavfsiz saqlashi mumkin. Agar 

---