21-ma’ruza: Sinxron generatorning turlari, sinxron mashinalarning tuzilishi ishlash prinsipi

R
ad 
va 
R
aq
〔
(4.36) va(4.37)
〕
d va q o’q bo’yicha har xil bo’ladi. 
Ayonqutbli mashinalarda MYUK yakor cho’lg’amini keltirmaslik MYUK rotor cho’lg’amida 
(4.22) yakor 
R
ad
=1/
R
af 
reaksiyasi koeffitsientiga bo’lgan teskari munosabati maydonni 
qo’zg’atish shakli yordamida amalga oshiriladi.
 
(keltirilgan MYUKning ahamiyati shtrix bilan ko’rsatilgan bo’lishi mumkin). 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.41-rasm. Ayonqutbli sinxron mashinani F
f
ni aniqlash. 
4.42-rasm. To’yinishi hisobga olingan sinxron generatorning vektorli diagrammasi. 
Boshqacha qarashda - MYUK rotor cho’lg’amini yakor cho’lg’amiga teskari keltirish, uning 
asosiy garmonikasini e’tiborga olib, amalga oshiriladi. Bunday holda rotor cho’lg’amining 
MYUK egri chiziq uning asosiy garmonikasini ajratib qo’yadi. MYUKning trapetsiadal

---

formasida (4.41-rasm) asosiy garmonikaning amplitudli nisbati ehtiyotsizlik bilan egri 
pog’onasimon bo’ladi. 
Bu yerda: 
𝙛
- bir qutbda qo’zg’atish cho’lg’amida cho’lg’amlar soni. 
Yakorning koeffitsient reaksiyasi 
(
)
Bu yerda: 
Vektorli diagrammani qurish maqsadida 
U, I 
va
 cos 
rotor cho’lg’amiga yakor cho’lg’ami 
MYUKni keltirishning vektorli diagrammasini qurishni ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir. 
Sinxron ayonqutbsiz mashinalarning vektorli diagrammasi to’yinganini hisobga olgan holda – 
Pote diagrammasi (4.42 rasm) quyidagi tartibda quriladi. 
4.43-rasm.Foydali sig’imli yuklamada sinxron generatorning vektorli diagrammasi 
Kuchlanishni bilgan holda tok va 
cos
uchun vektorli diagramma qurilishi lozim, u Eσ tor 
tirqish EYUK ni aniqlaydi. Buning uchun sochilma yakorning cho’lg’amini foydali va induktiv 
qarshligini bilish zarur. 
Eσ
vektorli diagrmmadan aniqlab, salt Yurish tavsifi bo’yicha F
σ
- tor tirqishni natijalovchi
MYUK. Keyin MYUK ni bila turib, yakor reaksiyasi F
a
,yakor reaksiyasi koeffitsienti R
a,
Fσ 
yo’nalish va moduli Fσ (Fσ vektorli diagrammada Eσ ga ko’ndalang) yuklamada cho’zg’atish 
cho’lg’amida MYUKni aniqlaydi
.
Salt ishlash tavsifiga murojaat qilgan holda 
F
f, 
bo’yichaE
o 
aniqlanadi. Vektorli 
diagrammada E
o
F
f
bo’ladi.
Xuddi shunday sig’imli yuklamada ham vektorli diagramma qurilgan bo’lishi 
mumkin.(4.43 rasm). 
Yuklama o’zgarganida kuchlanish o’zgarishini aniqlash imkonini vektorli diagramma 
beradi, qo’zg’atish tokida o’zgarish bo’lganda 
Ia, va cos 
niberilgan zarur kuchlanishni olish 
uchun, shuningdekIa, va cos 
o’zgarishi bilan tashqi va rostlanma tavsifni qurish uchun. Tashqi 
va rostlanma tavsifni qurish uchun tokli Yuklamada bir necha nisbat uchun vektorli diag-
rammani qurish zarur. (4.64), (4.65) tenglama bo’yicha etarli darajada eng ko’p yo’l qo’yilgan 
energiyani o’zgartirish jarayonlarini qayd etib borishda vektorli diagramma qurilgan: tor 
tirqishda faqat birinchi maydon garmonikasi hisobga olingan, rotor va statordagi qisqa tutashuvli 
kontur hisobga olinmagan, yakor va stator cho’lg’ami o’rtasidagi o’zaro induksiyaning 
o’zgarishi hisobga olinmagan[3]. 

---

Soddalashtirilgan tenglama bitib qolishidagi katta kamchilikka yo’l qo’yish, vektorli 
diagrammaga to’g’ri keladi, sinxron mashinalar ishlashini sifatli tahlil qilish imkonini beradi. 
yirik sinxron mashinalarni hisoblashda maqbul natijani vektorli diagramma beradi .