25- ma’ruza mavzu: transporti-ag`darmali bilan texnologik komplekslari

25- MA’RUZA
MAVZU:TRANSPORTI-AG`DARMALI BILAN TEXNOLOGIK KOMPLEKSLARI.

Mashg’ulot maqsadi: turli texnologik komplekslarda va kon massasini konveyer transporti bilan ko’chirishda transportning asosiy turlarini qo’llash bilan tanishish.

Reja:
Transport texnologik komplekslar haqida umumiy ma'lumotlar
Kon massasini konveyerli ko’chirishga ega texnologik komplekslar

Tayanch iboralar: agdarma, agdarma xosil kilish, ichki va tashki agdarmalar, doimiy va vaktinchalik agdarmalar, agdarma konstruksiyasi, agdarmalarni aloxida joylashtirish, agdarma uchastkalari, yalpi garamlash, agdarmaning asosiy parametrlari, yarus, agdarma utish kengligi, agdarmali tupikning kabul kilish kobiliyati, agdarmalarni shakllantirish.

Umumiy ma’lumotlar

Transportli texnologik komplekslar har qanday quvvatdagi gorizontal va qiya yotiqliklarni ishlab chiqishda qo’llaniladi. Ishlab chiqishning Yoppasiga tizimlarida bu komplekslar gorizontal konlarda ochiladigan jinslarning quvvatli qalinligi yuqori qismini ishlab chiqilishi uchun xos (yuboruvchi kamarlarni yaratish bilan).
Yumshoq, zich va turli jinslarda olish-yuklash ishlari, ko’chirish va ag’dargich hosil qilishga harajatlar odatda 4:4:2 nisbat bilan xarakterlanadi. Shuning uchun ishlab chiqishning tejamliligi bir vaqtning o’zida qo’llaniladigan olish vositalari, transport turi va kon massasi, birinchi navbatda yuza jinslarni ko’chirish masofasiga bog’liq.
Transport texnologik komplekslar uchun olish, yuklash, shuningdek kon massasini kamar ishlar fronti yoqasidan transportlash jarayonlarini alohida bajarilishi shart.
Qoidaga ko’ra, ag’dargich hosil qilish jarayoni ham alohida bajariladi.
Karyer maydonlarining katta o’lchamlarida karyer ichi tashishlari masofasini kamaytirish uchun quyidagilar qo’llanilishi mumkin: ishlab chiqishning ko’ndalang bir bortli tizimi; bir yoki ikki transport chiqishlariga ega kamar ish fronti ikkilantirilganda ishlab chiqishning bo’ylama bir bortli tizimi;
Uch transport chiqishi bilan kamar ish fronti qurilishi bilan ishlab chiqishningbo’ylama tizimi.
Ko’ndalang tizim EAO qurilmalar, ba’zan BKO kompleksdan foydalangan holda gorizontal konlarni ishlab chiqishda qo’llaniladi.
Ikki qanotli transport chiqishiga ega ikkilangan front ichki ag’dargich hosil qilishda (17.1 a rasm), ish frontining 3 – 4 km va undan uzoqqa cho’zilishida va temir yo’l va konveyer transportidan foydalanilishda keng tarqalgan. Bir kamarning ikki vaqtincha chiqishlar bilan ochilishi jinsni tashqi ag’dargichga (odatda bo’lingan) ko’chirilishi bilan qayta ishlanadigan kamarlar frontining uzunligi 1,5 – 2 km va undan ko’pni tashkil qilgan EAO komplekslar bilan ishlaganda qo’llaniladi (17.1 b rasm).

17.1 rasm. ETO va VTO komplekslaridan foydalanganda kamar ish frontlarining tuzilishi

Ichki ag’dargich hosil qilishda ochish kamarlari qurilgan ish fronti foydali qazilmalar va ochiladigan jinslarning dambasini ko’rib chiqilayotgan kamarning yerigacha qoldirish zaruriyatiga olib keladi (18.1 v rasm). Bunday tuzilish EAO yoki VKO qurilmalar kompleksidan foydalanganda gorizontal yotiqlik va yuza jinslarning kichik quvvatida maqsadga muvofiq bo’lishi mumkin.

Yotiqlik uzunligi bo’yicha karyer maydonining alohida qismlari orasida vaqtincha yoki doimiy jins ulanishlarini qoldirish ularni vaqtda katta interval bilan ishlab chiqishga kiritilishida xos (17.1 g rasm). Yuza quvvati oshishi bilan ish fronti siljishi bo’yicha qiya konlarni gorizontal qatlamlar bilan ishlab chiqishda jins ulanish kengligi va foydali qazilma hajmi doimiy o’sadi, ichki ag’dargichlar fronti esa qisqaradi; shuning uchun frontning qurilgan tuzilishi, karyer maydonining alohida qismlarini oldindan ishlab chiqish, bu holatlarda ko’pincha effektli emas.
Bir nechta trassani tashqi ag’dargich hosil qilganda vaqtincha yo’llar EAO komplekslar ishlaganda odatda faqat yuqori gorizontlarda qiya yotiqliklarni ishlab chiqishda imkonli.
Jinslarni transport bilan ishlar fronti yonidan ko’chirish karyer ish hududining balandligini va qayta ishlanayotgan yuza jinslarning quvvatini chegaralamaydi. Shuning uchun ishlab chiqish tizimi parametrlari, shu bilan birga foydali qazilmaning yuza zahiralar hajmi EO va BO komplekslardan foydalangandagidan ko’ra kam darajada qo’llaniladigan qurilma ishchi o’lchamlariga bog’liq.

Kon massasini konveyerli ko’chirish bilan texnologik komplekslar

Katta quvvatli karyerlarda yumshoq va o’rta zichlikdagi jinslarni ishlab chiqishda jinslarni konveyerlar bilan ko’chirishning ratsional masofasi 6 – 8 km ga yetadi. Bunday sharoitlarda konveyer transporti transportlanadigan jinsning 1 m3 ga ajratilgan harajatlar bo’yicha temir yo’l transporti bilan raqobatdosh.
Konveyer liniyalarining uzunligi va tashishlar soni jinsni ichki ag’dargichga ko’chirish bilan va ochish va ag’darish ishlari fronti siljishining bir xil tezliklarida tortilgan keryer maydonining bir yuza kamarini ishlab chiqishda minimal (17.2 a rasm). Rotor ekskavator 1 jinsning zaboy konveyeriga 2 yuklanishini bevosita yoki zaboy yukagichi orqali amalga oshiradi. So’ngi holatda zaboy konveyerlarining siljish qadamlari oshadi (panel kengligi) va tupiklarni qayta ishlash va yangi yuza kirishga kesish sharoitlari osonlashadi. Keyin jins karyer torsining ulovchi bermasida o’rnatilgan beruvchi konveyerga 3 tushadi, undan bevosita yoki kamarlararo yuklagich orqali ag’dargich konveyeri 4 va konsol ag’dargichiga 5 kelib tushadi.
Xuddi shunday sharoitlarda tashqi ag’dargich hosil qilishda (18.2 b rasm) jins yuboruvchi konveyerdan 3 kamarlararo yuklagich 6 orqali sirtda joylashgan ulovchi konveyerga 7 beriladi, keyin ag’dargich konveyeri 4 bo’yicha ag’dargich hosil qiluvchiga 5 transportlanadi. Kamarlararo yuklagich sifatda konsol ag’dargich hosil qiluvchilar yoki ikki tayanchli konveyer ko’priklaridan foydalanish mumkin.
Kompleksda (17.2 a rasm) bir vaqtda zaboy va ag’dargich komplekslari, shuningdek sirtdagi ulovchi konveyer siljiydi. Shuning uchun 17.2 b rasmda ko’rsatilgan kompleksda yordamchi ishlar hajmi o’ta katta; konveyerlarni montaj qilinishiga kapital harajatlarning kamayishi hisobiga tejamkorlikka qaramasdan, ularni qo’shimcha siljitishga foydalanish harajatlari oshadi va to’xtashlar hisobiga quvvatli qurilmaning ishlab chqiarishi kamayadi.

17.2 rasm. Yuza jinslarni konveyerlar bilan transportirovka sxemasi

Tashqi ag’dargich hosil qilishda ochish va ag’darish ishlar fronti turli siljish tezligi, ular rivojlanishining turli yo’nalishlari, shuningdek ko’chish hajmini kamaytirish uchun sirtda ulovchi konveyerlarning katta uzunligi holatlarida ularning o’rniga kompleksga (17.2 v rasm) gorizontal magistral konveyer 8, pastki ag’dargich Kamari yerida ag’dargich torsida montajlanadigan yuboruvchi konveyer 3” va karyer torsli kontur sirtida 3` yuboruvchi konveyerni qo'shishadi. Karyer va ag’dargichlarda kamarlararo yuklagichlar o’rniga qiya magistral konveyerlardan 9 foydalanish to’g’riroq.

Bir nechta kamarlar bilan yumshoq jinslarni qoplaydigan quvvatli qalinlikni ishlab chiqishda kompleksga (17.2 g rasm) jins gorizontal magistral konveyerga 8 tushadigan yig’uvchi qiya magistral konveyerni 10 qo’shishadi.
Ichki ag’dargich hosil qilishda bir xil (yuklash joyi bo’yicha) jinslar yuk oqimlarini guruhlash odatda umumiy yuborish (17.3 a va b rasmlar) yoki zaboy (30.3 v rasm) konveyerlarni o’rnatish yo’li bilan amalga oshiriladi. Jinslarni yuklashning turli punktlariga ko’chirganda elementar yuk oqimlarini saqlash va bir nechta zaboy, yuborish va ag’darish konveyer liniyalariga ega bo’lish kerak. Shu sababdan zaboy konveyer liniyalar soni xizmat ko’rsatilayotgan ish gorizontlari sonidan ko’p yoki unga teng bo’lishi mumkin (17.4 rasm).
Shunday qilib, qurilmalar kompleksi quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin: zaboyli, yuboruvchi, ag’dargich, magistral, qiya va gorizontal konveyerlar, zaboy va kamararo yuklagichlar. Konveyer liniyalarini siljitish odatda turnodozerlar bilan amalga oshiriladi. Zaboy konveyerlar o’zi yurar yuklash bunkerlari bilan komplektlanadi, ag’dargichlar esa – o’zi yurar yuklash aravalari. Yuborish konveyerlarining alohida tuzilishlari teleskopiklikka ega, bu to’xtashlarni qisqartirish va aralash konveyerlar siljish mustaqilligini ta’minlash imkonini beradi.

17.3 rasm. Konveyer transportida yuk oqimlarini guruhlash sxemalari:
1 — rotor ekskavator; 2 va 3 — mos ravishda zaboy va kamararo yuklagichlar; 4 va 5 — mos ravishda zaboy va yuboruvchi konveyerlar.

Yuza jinslarni konveyerlar bilan ichki ag’dargichlarga ko’chirishda va ag’dargich hosil qilish gorizontlari va yuza kamarlarning ish maydonlar belgilarining teng holatida elementar yuk oqimlari bo’lgan holatda qo’shimcha ag’dargich hosil qilish yoki kamarlararo yuklagichlarni o’rnatish bajarilmaydi.

Yuk oqimlarini, mos ravishda, gorizontlarni ham guruhlash ularga xizmat ko’rsatish uchun bir zaboy, yuboruvchi va ag’dargich konveyerini (17.4 rasm) yoki ikki zaboy va bir yuboruvchi va ag’dargich konveyerini (17.3 b rasm) qo’llash imkonini beradi. Ekskavatsiyaning bunday sxemalarida zaboy va yuborish konveyerlariga ham kapital harajatlar, ham ekspluatatsion, shu qatorda ularning siljishiga harajatlar kamayadi; gorizontlar soni kamayadi va ichki ag’dargichlar kamar balandligi oshadi. Bu sxemalarning kamchiligi kamarlararo yuklagichlar borligi hisoblanadi.
Baland yuza kamarlar ishlab chiqilishini ko’zda tutuvchi ekskavatsiya sxemalari ham qo’llaniladi. Kamarni kichik kamarlarga bo’lishadi, ularni uzluksiz harakatdagi qurilmalarning bir kompleksini qo’llab qata ishlashadi, bunda rotor ekskavatorlarning chiziqli paramterlari, ularning mass ava narxi qisqaradi. Bunday texnologik kompleksda zaboy konveyeri pastki kichik kamar yerida joylashgan. Butun front yoki uning asosiy qismi ichida pastki kichik kamar kirishi qayta ishlangandan so’ng rotor ekskavatori 5o gacha qiyalik bilan kiradi (mos ravishda karyer torsi yoki pastki kichik kamar frontining qolgan qismi ichida) va kichik kamarning yuqori maydonchasiga kieadi; yuklagich pastki kichik kamarning pastki maydonchasida joylashgan. Keyin ekskavator kirishni yuqori kichik kamarda ishlaydi, uning boshiga bo’sh yurib keladi, pastki kichik kamarning ishchi maydoniga yo’l bo’yicha tushadi va chiqishni qayta ishlaydi, shundan so’ng pastki kichik kamarning yangi kirishning kesish joyiga keladi va qayta ishlashning yangi texnologik siklini boshlaydi.

17.4 rasm. BKO komplekslaridan foydalanishda ekskavatsiya sxemalari:
a — bir rotorli ekskavator bilan kamarni ikki kichik kamar bilan ishlab chiqish; b - umumiy zaboy konveyerida kichik kamarlarni alohida ekskavatorlar bilan ishlab chiqish; v - yuk oqimlarini guruhlashsiz alohida kamarlar bilan ishlab chiqish; g — kamarda ikki ekskavator va zaboy konveyerlar bilan; 1 — rotor ekskavatorlar; 2 — zaboy konveyerlar; 3 — kamarlararo yuklovchilar; 4 — yuboruvchi konveyer