28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

hisobi. 
 
Tayanch iboralar 
Realizatsiyadan tushgan daromad, Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi, 
Sotilgan mahsulotning tannarxi, Realizatsiyadan olingan yalpi foyda
 
Xo’jalik mablag’’larini baholash usullari quyidagilardan tashkil topgan: 
A) yalpi identifikatsiya usuli, aniq xarajatlarga asoslangan bo’lib 
o’zaro almashtirilmaydigan konkret birliklari maxsus individual buyurtmalar 
bo’yicha ishlab chiqarilgan mahsulot, tovarlar va xizmatlarning tannarxini 
hisoblash uchun qo’llaniladi. 
B) o’rtacha tortilgan qiymat usuli- TMZ har bir birligining qiymati 
hisobot davrining boshida bir turli TMZ birliklari va hisobot davri davomida 
sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan bir turli TMZ birliklarining o’rtacha 
tortilgan qiymati bo’yicha aniqlanadi. TMZ birligining o’rtacha tortilgan 
qiymati TMZning butun qiymati Ushbu zaxiralar birliklarining soniga bo’lish 
bilan aniqlanadi. 
V) birinchi xarid baholari bo’yicha baholash usuli (FIFO- birinchi 
kirim-birinchi chiqim)-birinchi navbatda sotib olingan tovarlarning tannarxi 
birinchi navbatda sotib yuborilgan tovarlarga olib borilishi kerak degan 
tartibga asoslangan. 
G) oxirgi xarid narxlari bo’yicha baholash usuli (LIFO) oxirgi xarid 
qilingan tovarlarning tannarxi birinchi navbatda sotilgan tovarlarning 
qiymatini aniqlash uchun, hisobot davrining oxiriga bo’lgan zaxiralarning 
tannarxi esa birinchi navbatda xarid qilingan tovarlarning tannarxi asosida 
hisobga olinadi, degan taxminga asoslangan. 
Masalan: Tovar-moddiy zaxiralarning tannarxini hisoblash usullari. 
«Maxmud» kompaniyasi yil davomida quyidagi TMZni xarid qildi: 
Yil oxirida omborxonada 400 birlik mahsulot bor edi. 
Realizatsiyadan kelgan sof tushum 1250000 so’mni tashkil etdi. 

---

49 
1. Birinchi xarid narxlarida baholash usuli (FIFO) ni qo’llab, 
sotilgan mahsulotning tannarxini va davr oxiridagi zaxiralarga taqsimlangan 
xarajatlar quyidagi tartibda aniqlanadi 
Birliklarning 
xajmi 
Mahsulot 
birligining bahosi 
Umumiy qiymat 
15 yanvar 
500 
600 so’m 
300000 so’m 
22 may 
800 
700 so’m 
560000 so’m 
10 sentyabr 
600 
800 so’m 
480000 so’m 
Jami: 
1900 
- 
1340000 so’m 
Realizatsiyadan tushgan daromad 1250000 
Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi 1340000 
Davr oxiridagi TMZ (400 x 800 so’m) 320000 
Sotilgan mahsulotning tannarxi 1020000 
Realizatsiyadan olingan yalpi foyda 230000 
2. O’rtacha tortilgan qiymat usulini qo’llab, sotilgan mahsulotning 
tannarxini va hisobot davrining oxiridagi zaxiralarga taqsimlangan xarajatlar 
quyidagi tartibda aniqlanadi: 
Tovar 
birligining 
o’rtacha 
hisoblangan 
qiymati 
(1340000.1900)705,3 so’m 
Realizatsiyadan tushgan daromad 1250000 
Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi 1340000 
Davr oxiridagi TMZ (400 x 705,3 so’m) 282120 
Sotilgan mahsulotning tannarxi 1057880 
Realizatsiyadan olingan yalpi foyda 192120 
3. Oxirgi xarid narxlarida baholash usuli (LIFO)ni qo’llab, sotilgan 
mahsulotlarning tannarxi va davr oxiridagi zaxiralarga taqsimlangan 
xarajatlar quyidagi tartibda aniqlanadi: 
Realizatsiyadan tushgan daromad 1250000 
Sotishga tayyor mahsulotlarning tannarxi 1340000 
Davr oxiridagi TMZ (400 x 600 so’m) 240000 
Sotilgan mahsulotning tannarxi 1100000 
Sotuvdan kelgan yalpi foyda 150000