3- §. Baslanǵısh klaslarda tábiyattanıwlıq pániniń mazmunı

3- §. Baslanǵısh klaslarda tábiyattanıwlıq

pániniń mazmunı

Ulıwma bilim beriw hám óner mektepleriniń reforması orta hám huna

tálimi sistemasın ózgertirdi, 0 'zbekiston Respublikası Mámleket ta'lin

standartları qabıllandı.

Bul Mámleket tálim standartı ulıwma orta bilim beriwdiń quramı ;

bólegi bolǵan baslanǵısh tálimdiń strukturalıq dúzilisi, mazmunı

oqıwshılardıń tayarlıq dárejesi, oqıw júklemesi kólemig.

qoyılatuǵın norma hám talaplar kompleksi bolıp, ol mámleketninj

normativ hújjeti retinde tán alıw etiledi.

Mámleket tálim standartınıń baslanǵısh tálim bólim

Ózbekstan Respublikası Joqarı Jıynalısınıń IX sessiyasında qabu

etilgen «Tálim tuwrısında»gi Nızamǵa hám «Kadrlar tayarlasl

milliy programması» ga hám de Ministrler Mákemesiniń «Úzliksiz ta'lin

sistemasında mámleket tálim standartların islep shıǵıw hám ámeldegi etisl

tuwrısında»gi 1998- jıl 5- yanvar sheshimine hám «Mámleket tálim standart

tuwrısındaǵı Qaǵıyda»ga tiykarlanǵan halda belgilengen.

Bul hújjette tómendegiler belgilengen: baslanǵısh tálimg;

mámleket standartı oqıw pánleri boyınsha emes, bálki bilimlendiriw tarawlar

boyınsha belgilenedi. Bilimlendiriw tarawları boyınsha standart kórsetkishla

7 (6 )-11 jas daǵı balalardıń rawajlanıwı dárejesi, mútajlik v;

múmkinshiliklerinen kelip shıqqan halda social talap talap qilgai

tálim mazmunınıń minimal muǵdarına tıykarlanıp belgilenedi

Baslanǵısh tálimge mámleket tálim standartınıń belgileniwi shi

basqıshda tálim mazmunı kólemin shegaralaw, bilimlendiriw tarawlarin

integraciyalaw imkaniyatın beredi. Mámleket tálim standartın belgilesl

baslanǵısh tálim mazmunın konseptual tıykarǵa tayanǵan hold:

modemizatsiyalash (dáwir talapları noqatyi názerinen jańalawdı

názerde tutadı.

Bul mámleket tálim standartınıń «Baslanǵısh tálim)

baǵdarı tiykarınan 2 bólekten ibarat :

1- bólim. Kirisiw. Ol jaǵdayda hár bir tarawdıń boyınsha qóyıladıgai

talaplardıń ulıwma wazıypaları kórsetilgen.

Atap aytqanda, onıń 1. 3 bólegi «tabiat ta 'lim tarawı»ga baǵısh

langan hám tómendegiler belgilengen: balalardı aylana bilai

tanıstırıw, olarda álem dúzilisi hám tábiyaat hádiyseleri haqid;

baslanǵısh oyda sawlelendiriw payda etiw, ilimiy dúńyaǵa kózqarasn

Qáliplestiriw, tábiyaatqa muhabbat oyatıw hám odan aqılǵa say

paydalanıwdı o 'rgatish tábiyaat bilimlendiriw tarawı arqalı ámelge

asıriladı. i

Tábiyaat fa'lim tarawı boyınsha standart kórsetkishler balanıń

tábiyaat hám odaǵı hádiyseler haqqındaǵı tasawurga ıyelewi, olardı

parıqlaw, qısqasha tariyplab beriw hám de ámelde qoilay alıwǵa

úyretiw noqatyi názerinen belgilenedi.

2- bólim. Tálim mazmunı negizin belgileytuǵın kórsetkishler.

Bunıń 2. 3 bólegi «tabiat bilimlendiriw tarawı» bolıp, tómendegilami óz

ishine aladı :

1. Janlı hám jansız tábiyaat. Tábiyaattı úyreniw usılları : baqlaw hám

tájiriybe. Dene hám zatlar.

2. Álem. Quyash — bawırlas juldız. Yeming óz o'qi hám

Quyash átirapında aylanıwı, Ay — Yeming joldasi. Globus. Karta.

Shapaq jáne onıń tiykarǵı tárepleri. Jer júziniń tiykarǵı bólimleri: taw,

tegislik hám okeanlıq.

3. Átirapımızdaǵı hawa. Hawa rayı. Jıl mawsimlerinde hawa rayınıń

ózgeriwi. Jawınlar. Tábiyaatda suw.

4. Tábiyaat hádiyseleri. Denelerdiń háreketi, ıssılıq, dawıs,

elektr, jaqtılıq hádiyseleri haqqında baslanǵısh maǵlıwmatlar.

5. Ósimlikler. Ósimliklerdiń shólkemleri. Materiallıq hám jabayı

ósimlikler. Ósimlikler degi máwsimiy ózgerisler.

6. Haywanlar. Úy hám jabayı haywanlar. Shıbın-shirkeyler. Qus.

Suwda jasawshı haywanlar. Jırtqısh haywanlar. Haywanlardıń

jasaw sharayatı.

7. Adam jáne onıń salamatlıǵı.

8. Watanımız kartası qasında. Mámleketimiz tábiyaatı, taw hám

tegislikleri, shól hám ormanları, hawa rayısı, tiykarǵı dárya, kól hám

suw bazaları. Jer astındaǵı baylıqları. Mámleketimiz paytaxtı,

wálayatları hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıń tábiyaatı.

9. Insan hám tábiyaat arasındaǵı munasábet. Tábiyaattı qorǵaw.

Ekenin aytıw kerek, baslanǵısh klaslarda tábiyattanıwlıq páni 2 bólekke

bolıp ótiledi: «Átirapımızdaǵı olam», (1 -2 - klaslarda ) hám

«Tábiyattanıwlıq» (3—4- klaslarda ).

Baslanǵısh klasslardıń (1—2 -klasslar ) oqıw rejesine «Átirapi￾mizdagi olam» atlı jańa oqıw predmeti kiritilgen, onı

úyreniwge háptesine 1 saat ajratıladı. Átirap álem menen tanıstırıw

boyınsha kurstıń tiykarǵı wazıypaları átirap daǵı turmıs, tábiyaattıń dene

hám hádiyseleri tuwrısında balalar qıyalların toplaw hám Úzliksizlestiriw, olardıń etikalıq -odobiy tájiriybelerin boyitisl

tuwrı minez-qulıq (shańaraqta, mektepte, kóshede, jámiyetlik jaylaridc

tábiyaatda ) kónlikpelerin, shańaraq aǵzalarına muhabbat hám olar tuwrısid

ǵamqorlıqtı qáliplestiriw, átirap daǵı adamlarǵa (qatarlaslargs

oqıtıwshıIarga hám basqalarǵa ), tábiyaatqa muruwatli hám itibar

bolıwdı, insan miyneti menen qurılǵan zatlami qádirlew

jonajon yurtga — Watanǵa muhabbattı tárbiyalaw bolıp tabıladı. Adamla

miyneti hám balalardıń ámeliy iskerligi (social paydalı mehnai

oyın iskerligi) ni shólkemlestiriw bul eki jónelisti baylaw qisr

esaplanadı.

Hár bir pánniń tiykarǵı mazmunı menen tanısıp ótemiz.

1. «Átirapımızdaǵı olam» páni 1 -2 - klaslarda oqıtıladı.

Kurstıń wazıypası balalardıń predmetler hám tábiyaat hádiyseleri

socialliq ómir haqqındaǵı tasawurlarini keńeytiw, sistemaǵa solisl

olardıń etikalıq kónlikpelerin bayıtıw, adamlar turmısı v

miynetinde qızıǵıwshılıq oyatıw, shańaraq, mektep, jámiyetlik jaylarında ózir

tuwrı tutıw kónlikpelerin qáliplestiriw bolıp tabıladı.

Kurstı o'igatishda tiykarǵı dıqqat studentlerge itibar, shańaraq aǵzalarıg

salıstırǵanda muhabbat hám ǵamxorlıq, insan miyneti menen jaratılǵa

zatlardı abaylap -asıraw, miynetti qádirlew, ana -Watann

súyiw, úyde hám mektepte social paydalı miynetke qızıǵıwshılıq sezimlerir

tárbiyalawǵa qaratılǵan.

Oqıtıwshılardıń ilimiy-ámeliy dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiris!

maqsetinde janlı hám jansız tábiyaattıń sebep-aqıbet baylanısları v

munasábetti anıqlawda tábiyaat daǵı m a'lum nizamlıqlarn

úyrenilip atırǵan obiekt uqsaslıqları, ayırmashılıǵı, predmetlarr

gruppalawda saralaw, juwmaq shıǵarıwǵa úyretiw zárúrli ahamiya

kásip etedi.

Balalardıń átirap álem haqqındaǵı oyda sawlelendiriw hám túsiniklerir

qáliplestiriw menen birge olardıń sóz baylıqların asırıw zarui

Átirapımızdaǵı álem menen tanıstırıw processinde tiykarǵı dıqqat

itibar ekologiyalıq máselelerge qaratıladı. Bunda insannıń tábiyaatg

tásiri, ósimliktiń ósimlik menen, ósimliklerdiń haywanlar bilai

óz-ara baylanısı hám baylanıslılıǵı uyreniledi. Programma tómendeg

bólimlerden ibarat :

1. Átirapımızdaǵı álem deneleri, deneler qásiyetleri, jismlamin

keńislikgi jaylasıwı.

2. Ana tábiyaat (tábiyaat hám insanlar miynetinde máwsimiy ózgeriwlai

Ósimlikler hám haywanlar ).

3. Jaqın átirap -ortalıq menen tanıwıw. (Biziń úy, biziń

mektep, biziń qala (awıl ). Jonajon mámleket).

4. Den sawlıqtı saqlaw. (Insan denesi bólimleri. Kún tártibi).

5. Sayaxat. (Jurtımızyeryuzasi. Jurtımız suw háwizleri. Tábiyaat

túrli-tumanlıǵı. Dúnya mámleketleri hám tábiyaatı ).

«Átirapımızdaǵı olam» páni baslanǵısh klasstıń oqıw

rejesindegi basqa predmetlerden ayrıqsha bir qatar wazıypalarǵa iye:

1. Átirapımızdaǵı turmıs hádiyseleri menen tanısıw processinde

oqıwshılardıń úzliksiz úyreniw qábiletin rawajlandırıw ushın

zárúrli bolǵan belgili ruwxıy -etikalıq kónlikpeler payda boladı.

2. Oqıwshılar tikkeley xalıqtıń tájiriybe hám mádeniyatına, etikalıq

munasábetler sistemasına qosıladılar.

3. Mektep sharayatında átirap -ortalıq menen tanıstırıw oqıwshılardı

nátiyjeli tálim alıwlarına múmkinshilik beredi, sebebi bul jasda

balalardıń jetekshi iskerligi esapqa alınǵan halda tálim beriledi.

4. Pánni úyreniwde tálim procesin shólkemlestiriwdiń

mazmunı, forması, usılları integraciyası támiyinlenedi. Mısalı,

«Ana tábiyaat» bólimin úyreniw oqıwshılardı ekskursiyalar,

oqıw qıdırıspaları hám de ámeliy islerdi shólkemlestiriwde bólek obiekt

hám hádiyselami tikkeley baqlaw processinde tábiyaat menen tanıstırıwdı

názerde tutadı.

Oqıtıw processinde oqıwshılar jigirmadan artıq tur hám

túsiniklami úyrenediler, bular : mebel, ıdıs -tabaq, transport,

xojalıq texnika, jumıs quralları, ósimlikler, haywanlar, den sawlıqtı

saqlaw, jeke gigiyena hám basqalar bolıp tabıladı.

Predmetti úyreniw processinde oqıtıwshı dúnyanı ekologiyalıq

aqıl etiw quralı bolǵan mektep jer maydanshası, tábiyaat

múyeshindegi haywanlar hám ósimliklerdi baǵıw

kónlikpelerin, tábiyaatqa muhabbat hám tábiyaat gózzallıǵın kóre biliw

qábiletin qáliplestiriwi, tábiy hádiyselami túsiniw kabilami

islep shıǵıwı kerek.

Kurstıń tiykarǵı wazıypalarınan biri retinde jámiyet turmısı menen

óz qalası yamasa awılı mısalında tanısıw belgilengen. Oqıwshılar

ekonomikalıq islep shıǵarıw processleri, adamlardıń kásipleri,

mádeniyat hám tálimge tiyisli elementar tasawurlarga iye boladılar.

Tábiyaat hám xojalıq, ekonomikanıń túrli tarmaqları arasındaǵı zárúrli

óz-ara baylanıslar uyreniledi, hadal miynetke húrmet tárbiyalanadı.

Oqıwshılardı basqa balalar hám úlkenler menen baylanısde bolıwǵa

úyretiw, kishi piyillik tiykarları hám adamlar arasında — shańaraqta, Qonaqdorchilikda, mektepte, jámiyetlik jaylarında o 'zini tutisl

qaǵıydaların úyretiw de kurstıń hasası esaplanadı.

Kurstıń taǵı bir tereń mazmunlı baǵdarı — o 'quvchilarn

orınlarda oriyentatsiya qılıwdıń eń ápiwayı usıllarına o 'rgatish; o ';

mámleketi, onıń paytaxtı hám basqa qalaları, dúnyanıń turl

mámleketleri hám, ulıwma, planetamız haqqındaǵı dáslepki geografil

tasawurlami qáliplestiriw.

Logikalıq fikmi rawajlandırıw maqsetinde qıyalıy sayaxatla

ushın globus hám geografiyalıq karta (sonday bolsada olar menen mukamma

tanısıw keyingi klaslarda názerde tutılǵan sonda da ) lardar

paydalanıw múmkin. Bul process balalardıń dúńyaǵa kózqaraslar

hám tasawurlarining rawajlanıwına alıp keledi.

Predmettiń ekinshi klasqa mólsherlengen maqseti — atro

álem predmetleri haqqındaǵı túsiniklerdi keńeytiw vj

tereńlestiriw, álemdiń ulıwma kórinisi haqqındaǵı tasawurn

qáliplestiriw, adamgershilikli, dóretiwshilik, social aktiv ekologiyalıq pikirlaj

alatuǵın, jámiyet hám tábiyaatqa juwapkershilik menen qaraytuǵın shaxsn

tárbiyalaw.

Kurstıń mazmunın tańlaw hám tárbiyalaw daǵı jańa mezor

o 'rganilayotgan materialǵa úlketanıwlıq noqatyi názeridar

jantasıwdıń birligi, kurstıń turmıs menen bogiiqligi bolıp tabıladı.

Oqıtıwdıń ekinshi jılı programmasına tómendegi temalar kiritilgen

1. Predmetler qásiyetleri;

2. Mákanda oriyentatsiya qılıw ;

3. Ana tábiyaat (tábiyaat hám miynet degi máwsimiy ózgerisler);

4. Jaqın átirap menen tanısıw (kóshemiz, uyimiz, qalasımız

awılımız );

5. 0 'zbekiston — jonajon Watan ;

6. Watanımız jer maydanı ;

7. Úlkemiz suw háwizleri;

8. Adamlar salamatlıǵı ;

9. Mámile mádeniyatı ;

10. Mámleketimiz boylap sayaxat ;

11. Dúnya mámleketleri, tábiyaatı hám xalıqları.

«Átirapımızdaǵı olam» stuldı o'iganishda qollanılatuǵın forma

usıl hám qurallar túrlishe bolıp tabıladı.

«Átirapımızdaǵı olam» pániniń oqıtılıwına 1- klaslarda 32 saat

2- klaslarda 34 saat (háptege 1 saat ) ajıratılǵan.

«Tábiyattanıwlıq» páni 3 - 4 - klaslarda uyreniledi. Tábiyaat￾shunoslik tábiy-ilimiy oqıw pánleri taypasına kiredi. Usı far Tábiyaat, tábiyǵıy baylıqlardan paydalanıw hám olardı asıraw, adam￾larning miyneti haqqındaǵı ápiwayı bilimler, sonıń menen birge, oqıw￾chilarning ámeliy, oqıw iskerligi tiykarında olarda tábiyaattı tereń

ańǵarıw, o'zyurtiga muhabbat oyatıwdı qáliplestiriw procesin

dawam ettiriwge qaratılǵan.

Tábiyattanıwlıq 1 -2 - klaslarda oqıtılatuǵın «Átirapımızdaǵı

olam» stuldıń dawamı esaplanadı. Tábiyattanıwlıqta oqıwshı￾larga tábiyaat hám jámiyet ortasındaǵı baylanıslılıq hám qarama-qarsılıqlar uyretiledi.

Tábiyattanıwlıqtı oqıtıw balalarda pútkil Jer júzi tábiyaatın

saqlap -álpeshlew sezimin qáliplestiredi. Oqıwshılar tábiyaattı asıraw

boyınsha alıp barılıp atırǵan ámeliy jumıslar maydanınan bólek

kónlikpege iye boladılar.

Tábiyattanıwlıq stuldı oqıtıwdıń tiykarǵı maqseti tómendegiler

esaplanadı :

1. Oqıwshılarǵa úlkemizning tábiyaat hádiyseleri hám odaǵı deneler

haqqında baslanǵısh bilimler beriw;

2. Ápiwayı mısallar menen tábiyaat, sonıń menen birge, insan hám tábiyaat

ortasındaǵı óz-ara baylanıslardı kórsetiw;

3. Tábiyaattan paydalanıw jáne onı asıraw boyınsha insan iskerligi

menen tanıstırıw ;

4. Tábiyaattı asıraw ushın zárúr bolǵan ámeliy kónlikpelerdi

payda etiw hám sol tiykarda tábiyaatqa salıstırǵanda maqul túsetuǵın dúńyaǵa kózqarastı

qáliplestiriw;

5. Oqıwshılardı Watan hám miynetke muhabbat, ekologiyalıq, etik,

estetik ruhda tárbiyalaw.

Balalardı oqıw programması bólimlerine muwapıq jańa bilimler

menen qurallandırıwǵana emes, bálki 1- hám 2- klaslarda alǵan tábiyaat

haqqındaǵı bilimlerin tereńlestiriw tábiyattanıwlıq stuldıń

wazıypası esaplanadı. Tábiyaat hám jámiyet ómirin kóp yoqlama biliw

qatar baylanıslardı túsiniw hám átirap -ortalıqqa jeke munasábetti

qáliplestiriwge múmkinshilik beredi. Ekologiyalıq tálim maqsetlerinen kelip

shıǵıp, tábiyattanıwlıq insandı tábiyaatqa tásir menen tanıstırıwdı

óz aldına zárúrli wazıypa etip qóyadı.

Oqıwshılardıń ilimiy-ámeliy dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiriw

maqsetinde olar tek programmada kórsetilgen obiekt hám haqıyqatlıq menengine

emes, bálki oqıtıwshı menen birge janlı hám jansız tábiyaattıń

sebep-aqıbet baylanısları hám munasábetlerin belgileydi, tábiyaat daǵı

belgili nizamlıqlami ashıwǵa háreket etedi.

Tábiyattanıwlıq pánin úyretiw processinde oqıtıwshı tómendegi

wazıypalarǵa itibar beriwi kerek:

1) janlı hám jansız tábiyaat hám mektep átirapındaǵı, wálayat daǵı, o'i

jurtı daǵı kisilaming miyneti haqqındaǵı oyda sawlelendiriw hám túsiniklami

qáliplestiriw hám rawajlandırıw ;

2) tábiyaat daǵı hám kisiler miynetindegi máwsimiy ózgerislerdi

baqlaw ;

3) ápiwayı ilimiy dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriw maqsetinde janlı

hám jansız tábiyaat daǵı haqıyqatlıqtı balalar menen turaqlı gúzetip barıw ;

4) anıq mısallar tiykarında buyımlar hám tábiyaat hádiyseleri ortasındaǵı

óz-ara baylanıslardı ashıp beriw, tábiyaattıń adamlar miynetine

tásirin kórsetiw;

5) tábiyaattı asıraw ámeliyatı haqqındaǵı bilimdi rawajlandırıw

maydanınan ótkerilip atırǵan ilajlar menen tanıstırıw ;

6 ) sanitariya -gigiyena haqqındaǵı bilimlerdi qáliplestiriwde dawam

etiw, jeke hám jámáát gigiyenasi kónlikpelerin taraqqiy ettiriw.

Tábiyattanıwlıq páni óz aldına ekologiyalıq tálim hám tárbiya

maqsetlerinen kelip shıǵıp, oqıwshılardı insannıń tábiyaatqa

tásirin hám tábiyaat baylıqların balalarǵa túsindiriw wazıypasın

qóyadı.

Tábiyaattı asıraw máselesi tábiyattanıwlıq pániniń bas

wazıypalarınan biri bolıp, ol balalarda tábiyǵıy baylıqlardı asıraw hám

kóbeytiwge umtılıwdı tárbiyalawǵa járdem beredi. Oqıwshılai

tábiyaattıń qandayda -bir bóleginiń apatı basqalarınıń apatqa

alıp keliwi haqqında tasawurga iye boladı ; olar ósimliklami ósiriw,

máhelle degi tereklami kútimlew, qushlami bagıw ushın

ósimlikler mevasini teriw, mektep baǵında ósiriw ushın gullai

urıwın egiw, janlı tábiyaat múyeshinde islew sıyaqlı tábiyaattı asıraw

jumıslarında qatnasadı.

Pán sabaqları, tájiriybeler, sayaxatlar, ámeliyat kórinisindegi

sabaqtan tısqarı jumıslar (dalada ótkeriletuǵın ámeliyatlar ) oqıw

shınıǵıwlardıń tiykarǵı forması esaplanadı. Tábiyattanıwlıqtı

oqıtıwda sol pánge tán bolǵan tábiyaattıń ózindegi, klasstaǵı, janlı

tábiyaat múyeshindegi buyımlar hám haqıyqatlıqtı baqlaw, tábiy obiektler

hám olardıń suwretlerin sabaqta kórsetiw, oqıw eksperimenti

ótkeriw jetekshi orın tutadı.

Tábiyattanıwlıq sabaqları oqıwshılarda kisiler miynetin

húrmet qılıwdı tárbiyalap, miynet ilmiy tájriybeleri hám kónlikpelerin

qáliplestiredi. Tábiyattanıwlıq pánin oqıtıwda logikalıq pikirlew, norma daǵı

sóylew, miynet ilmiy tájriybe hám kónlikpelerin qáliplestiriw, ıntızam,

óz-ara járdem, miynetke muhabbat oyatıw, baslanǵan jumıstı

aqırına jetkiziw sıyaqlı páziyletlerge bólek itibar beriledi.

3- klass ushın tábiyattanıwlıq programması tómendegi bólimlerden

ibarat :

1) tábiyaat hám insan ;

2) hawa, suw, paydalı qazilmalar;

3) topıraqtı asraymiz;

4) ósimlik hám haywanot dúnyasın asraymiz;

5) den sawlıqtı saqlaw ;

6 ) ekologiya tiykarları.

Dáslepki temada ana jurt tábiyaatı kórsetip beriledi.

Tábiyaat denelerine tiyisli bólimdi úyreniw processinde tómendegilerge

bólek itibar qaratıw zárúr: 1) tábiyaat hám insannıń ómirinde suw,

hawa, topıraqtıń ornı ; 2) paydalı qazilmalar — baylıǵımız ;

3) suw, hawa, topıraqtı asıraw jollıq.

Ósimlik hám haywanot dúnyasın asraymiz bólimi oqıw￾chilarning máwsimiy ózgerisler haqqında bilimlerin tereń￾lashtirishni hám bir waqıttıń ózinde ósimlik hám de haywanot dúnyası

menen keńlew tanıstırıwdı názerde tutadı.

Den sawlıqtı saqlaw teması insan janlı tábiyaattıń bir bólegi

ekenligi haqqındaǵı pikirdi qáliplestiriw, dene a'zoJarining jaylasıwı,

olar atqaratuǵın wazıypalar, olarǵa salıstırǵanda ıqtıyatlılıq menen

munasábette bolıw sıyaqlı maǵlıwmatlarǵa toqtalinadi. Hár bir

bala óz organizmi, onıń rawajlanıwı hám sawlıgın saqlaw ushın olardı

biliwi kerekligi haqqında ulıwma bilimge ıyelewi kerek.

Jeke jáne social gigiyena máselelerine, ásirese, balalar óz

den sawlıqların saqlawı hám bekkemlewi ushın zárúr bolǵan

ilajlarǵa bólek itibar bermek kerek.

Ekologiya tiykarları temasında ekologiya haqqında ulıwma tásirler

beriledi. Janlı hám jansız tábiyaat baylanısı, ekologiyalıq piramida, tábiyaat daǵı

organizmlaming óz-ara baylanısı, olardıń óz-ózin qorǵawı,

ekologiyalıq apat sıyaqlılarǵa bólek itibar beriliwi zárúr.

4- klass tábiyattanıwlıq páni programmasında temalar tómendegi

bólimler arqalı uyreniledi:

1. Átirapımızdaǵı tábiyaat ;

2. Jaydı anıqlaw ;