3 – laboratoriya ishi. Difraksion panjara yordamida yorug‘likning to‘lqin uzunligini aniqlash

to‘lqin sirtining har bir nuqtasini ikkilamchi sferik to‘lqinlar manbalari sifatida qarash 

mumkin
. Shuning uchun ekranning biror nuqtasidagi yorug‘lik tebranishlarini, shu nuqtaga keluvchi 
ikkilamchi to‘lqinlarning amplituda va fazalarini e'tiborga olib, ularning qo‘shilishidan iborat deb qarash
mumkin.

Yassi to‘lqinning tirqishdan o‘tishidagi to‘lqin frontining cheklanishi nurlarning og‘ishiga olib

keladi: ko‘ndalang kesimi chegaralangan yorug‘lik oqimi tarqalgan sari kengayib boradi. Ikkilamchi 
to‘lqinlarning interferensiya natijasida so‘nishi ro‘y beradigan eng kichik


min
difraksiya burchagi, to‘lqin
sirtining tirqish a kengligining yarmiga teng masofada turuvchi nuqtalaridan keluvchi nurlarning 

yo‘l

farqi kamida


2 ga teng bo‘lish shartidan aniqlanadi: 


2

a
sin


min


2

a


min

2


, ya'ni



min


a

.

(13.1) 

To‘lqinlarning to‘la so‘nishi ushbu


n


n

/a 

(n


1,2,3...) 

(13.2)
shartni qanoatlantiruvchi yo‘nalishlarda ro‘y beradi. 

Tirqish kengligi qanchalik kichik bo‘lsa nur dastasi shunchalik katta burchakka yoyiladi.
Difraksion kengayishning nur dastasini boshlang‘ich a kengligiga teng bo‘lishini ta'minlovchi tirqishdan 
ekrangacha bo‘lgan l masofa, l


min


a shartdan aniqlanadi. Yuqorida aytilganidek


min

/a bo‘lsa, u holda 


l


a
2
/



(13.3)

bo‘ladi.
(13.3) formuladagi munosabatdan kattaliklarning o‘zaro nisbatiga qarab uchta holni ko‘rish 
mumkin:

a 


min


min

13.1–rasm. 
Cheklangan nur dastasining burchakli yoyilishi


E 

---

1) a

2
/(l


)>>1 – geometrik optika holi; bu holda tirqish kengligi a katta, yoki tirqishdan kuzatish 

nuqtasigacha bo‘lgan l masofa l


a
2
/



masofadan kichik bo‘lgani uchun, yoritilganlik taqsimoti
geometrik optika qonuni asosida qoniqarli tushuntirilishi mumkin (soyaning chegarasi aniq ko‘rinadi); 
2) a
2
/(l


)



1 – Frenel difraksiyasi;

3) a
2
/(l


)<<1 – Fraungofer difraksiyasi. 

Yorug‘lik difraksiyasi hodisasining bir nechta sodda hollarini ko‘raylik.