3 – mavzu: yurak tomir tizimi tuzilishi. Endokirintizimi tuzilishi

Tomir urishi (puls). Qon tomirlari devorining ritmik ravishda to‘lqinlanib turishi tomir urishi, ya’ni puls deb ataladi. Arteriya qon tomirlari devorining to‘lqinlanishi arterial puls, vena qon tomirlari devorining to‘lqinlanishi vena pulsi deb ataladi.
Arterial puls — bu yurakning chap qorinchasi qisqarganda undagi qonning aortaga va undan esa o‘rta va mayda arteriya tomirlariga yuqori bosim ostida chiqarilishi natijasida tomir devorining tebranishidan hosil bo‘ladi.Odatda, puls bilakning pastki qismidagi arteriya tomirida, ya’ni kaftusti sohasidagi tomirda sanaladi. Bundan tashqari, tananing boshqa sohalaridagi arteriya tomirlarida ham pulsni sanash mumkin
Qon bosimi qonning tomirlar devoriga ko‘rsatgan bosim kuchidan yuzaga keladi. Qon bosimi ham pulsga o‘xshab ikki xil bo‘ladi: arterial va vena bosimi. Odatda, yurak-qon tomir sistemasining faoliyati, asosan, arterial bosimni o‘lchash yo‘li bilan baholanadi.
Arterial bosim ikki xil: maksimal va minimal bo‘ladi. Maksimal bosim yurakning chap qorinchasi qisqarganda qonning aortaga va boshqa
arteriya tomirlariga yuqori bosim bilan chiqarilishi natijasida hosil bo‘ladi.Maksimal bosim yurak qorinchasi qisqargan (sistola) vaqtda hosil bo‘lganligi uchun sistolik bosim deb ham ataladi
Minimal bosim yurakning chap qorinchasi kengaygan vaqtda aorta va boshqa arteriya
tomirlarida bosimning kamayishi natijasida yuzaga keladi. Minimal bosim yurak qorinchasi kengaygan (diastola) vaqtda yuzaga kelganligi uchun diastolik bosim deb ham ataladi. Qon bosimi sfigmomanometr yoki tonometr asbobi yordamida yelka arteriyasida o‘lchanadi. Maksimal bosim 110 mm dan va minimal bosim 70 mm dan pasaysa gipotoniya deb ataladi.
Odatda, arterial qon bosimining normaga nisbatan ortishi
gipertoniya, pasayishi giðotoniya deb ataladi, ya’ni maksimal bosim 125—130 mm dan ko‘tarilsa va minimal bosim 85 mm dan oshsa gipertoniya deb ataladi