3-ma’ruza minerallarning mo’rtligi, qayishqoqligi, mineral hosil qiluvchi jarayonlar. Reja

Moos qattiqlik shkalasi
3.1-jadval

Qat-tiqlik bo’yi-cha tartibi	Mineral nomi	Rangi	Qattiqlik ko’rsatkichi
1	Talk- Mg3[Si4 O10 ][OH]2	Rangsiz, turli qoramtir ranglarda	Tirnoq bilan engil chiziladi, yumshoq qalam tirnalgan iz qoldiradi.
2	Gips CaSO4 2H2O	Rangsiz,oq,sarg’sh qoragacha.	Tirnoq bilan chiziladi.
3	Kaltsit CaCO3	Rangsiz,oq, sariq, jigarrang, pushti, ko’kimtir	Lotundan bo’lgan tanga tirnalgan iz qoldiradi.
4	Flyuorit- CaF2	Rangsiz, turli xil ranglarda, binafsha rang	Oqna tirnalgan iz qoldiradi.
5	Apatit Ca5 [PO4 ]3F	Kok,oq,sariq, havo rang, qo’ng’r	Pichoq tirnalgan iz qoldiradi.
6	Ortoklaz KAlSi3O8	Oq, pushti, sariq, qizil-go’sht rang.	Pichoq bilinar – bilinmas tirnalgan iz qoldiradi.
7	Kvars - SiO2	Odatda rangsiz, kulrang	Pichoq bilan chizilmaydi.
8	Topaz - Al2 [SiO4 ](F,OH)2	Rangsiz, havo rang, pushti, sariq vino rang	Oynani kesadi, kvars tirnamaydi.
9	Korund-Al2 O3	Rangsiz, ko’k,qora,yashil	Oynani kesadi,
10	Olmos- S.	Rangsiz, oq,havo rang,yashil,qizil

Texnik maqsad uchun minerallarning qattiqligini aniqlashda juda aniq usullar (Brikella, Vinkers, Rokvil va boshqalar) mavjud. Ular mineralning yuzasiga har xil uchlik tig` bilan iz qoldirishga asoslangan. Tig` esa po`lat shar, olmos, konus, piramida va h.k. shaklida bo`lishi mumkin. Bu holda qattiqlik og`irlik kuchining ezilgan maydonga nisbati bilan aniqlanadi Qattiqlikni o`lchaydigan asbob qattiqlik o`lchovi (tverdomer) deyiladi. Uning shkalasida mineralning qattiqlik darajasini juda aniq ko`rish mumkin. Ayrim hollarda asboblar bo`lmaganida, minerallarning qattiqligini qo`l ostidagi mavjud narsalar yordamida ham aniqlash mumkin. Buning uchun biz yumshoq qalamning qattiqligi 1, tirnoqniki 2-2,5, mis tanganiki 3, mixniki (temirdan qilingan) 4-4,5, uchli pichoq yoki shisha sinig`iniki 5-6, po`lat egovning qattiqligi 5,5-7 ga tengligini bilishimiz kifoya.

Yaltiroqlik-bu minerallarning yuzasiga tushgan yorug`lik nurini qaytarish xususiyati. Yaltiroqlik metallsimon (M) - metallning yangi yuzasining yaltiroqligiga o`xshash -barit, kuprit, gematit, ilmenit; shishadek (Sh) - tiniq minerallar-sludalar, gips, kalsit; sadafdek (S) - sludalar, talk; ipakdek (I) - ingichka tolalardan tuzilgan minerallar - gips tolalari, asbest; yog`dek (Yo) - mineral yuzasi yog` surilgandek yaltiraydi - nefelin; olmosdek (O) - juda o`tkir yaltiroqlik - olmos, kinovar; mumdek (Mum) - hech qanday yaltiroqlik sezilmaydi - feruza.