3-Tema. Geologiyaliq kartalardan paydalanip geologiyaliq kesimler duziw
Yüklə 17,2 Kb.
|
1 2
3AMELIY
Geologik kartalardan ańsat paydalanıw ushın olarǵa shártli belgiler (reńler, belgiler, shtrixovkalar) qosımsha etiledi hám de túsindiriw teksti beriledi (1, 3, 4-súwretler). Shógindi taw jınısları ádetde qatlam kóriniste jatadı, ústki maydanı tóbesi, ostki maydanı tagi (podoshva) dep ataladı. Eki maydan arasındaǵı bawırlas aralıq qatlamdıń qalıńlıǵın kórsetedi. Ádetde geologik kartalar menen birge geologik kesimler de dúziledi. Geologik kesimler rayondıń geologik dúzilisi haqqında tolıq túsinik beretuǵın jónelisler boyınsha dúziledi. Geologik karta hám kesimlerge rayondıń basqarıw jaǵdayın, relefin, gidrografikalıq shaxobchalarini, geologik dúzilisin (taw jınıslarınıń jaylasıwı, jası, quramı, jatıw sharayatı hám basqalar ) túsindiriwshi jazba tekst qosımsha etiledi. Geologik kartalarda berilgen taw jınıslarınıń quramı hám jatıw sharayatı, olardıń jası, qatlamlardıń óz-ara munasábeti, jerdiń relefi hám basqa maǵlıwmatlar rayondıń geologik rawajlanıw tariyxın anıqlaw ushın múmkinshilik beredi. Bul bolsa óz gezeginde hár qıylı daǵı injenerlik imaratların qurıw ushın geologik dúzılıwdıń unamlı hám unamsız táreplerin analiz qılıw ushın járdem beredi. Bul tema boyınsha sabaqlarda studentke geologik s'yomka nátiyjesinde dúzilgen atız geologik se'yomka kartası beriledi (1 a, 3 a, 4 a-su'wretler). Atız geologik kartasında geologik se'yomka nátiyjesinde anıqlanǵan hám hújjetlestirilgen tábiy ashılmalar shártli belgilerde túsirilgen boladı. Studentler xanada oqıtıwshı baslıqlıǵında geologik karta, kesim hám túsintiriwshi jazba tekst dúzediler. Berilgen tapsırma variantı boyınsha karta dúziwden aldın studentler másele (tapsırma ) dıń shártleri menen tanısıp shıǵadılar. Mısalı, studentke berilgen atız kartası variantında jerlerdiń relefi gorizontallarda suwretlengen maydandı, dárya kesip ótken oypatlıqtan ibarat hám kartada taw jınıslarınıń jer júzine shıqqan jayları - tábiy ashılmalar shártli belgilerde kórsetilgen (1 a-su'wret). Paleogen, neogen hám tórtlamchi dáwir tiyisli taw jınısları gorizontal jaǵdayda qatlam kórinisinde jatadı. Geologik kartaǵa hám A-A baǵdarında dúzilgen geologik kesim ushın jazba túsindiriw teksti dúziw talap etiledi. Gorizontal jaǵdayda jatqan taw jinsi qatlamlarınıń kartadaǵı shegarası jer maydanı gorizontalları menen ústpe-úst túsedi. Qatlamlardıń pútkil karta boyınsha gorizontal jaǵdayda jatıwı hám olar shegaralarınıń gorizontallarǵa sáykes keliwine tıykarlanıp karta dúziwge kirisiwemiz. Oqdaryonin` oń qirg'og'ida 105-110 m gorizontalları aralıǵinda mergel taw jinsinin` tábiy ashılmasi kórsetilgen. Qatlamdı kartada gorizontal jaǵdayda jatqanın tiykar etip alsaq, mergellar dáryanıń eki qirg'og'ida da 105-110 m gorizontal aralıǵinda jaylasqan dep esaplawımız múmkin. Yaǵnıy mergel qatlamları Oqdaryo payda bolmaydıinen talay murın pútkil aymaq boylap tarqalǵan desek tuwrı boladı hám olardan joqarıda hák taslar (110 -120 m), sazlar (120 -125 m), qumoq topraqlar (125-130 m) hám olardan joqarıda qum (130 m den bálentte) jaylasqan. Oqdaryonin` geologik iskerligi sebepli bul taw jınısları bólekan juwılǵan, oypatlıq payda bolǵan. Házirgi waqıtta ol birdey geologik dúzilisine iye bolǵan eki tóbelik aralıǵindan oqib ótedi. Sonday eken oń qıraqta tábiy ashılmalarda gúzetilgen megellar dáryanıń shep qirg'og'ida da sol biyiklikte, shep qirg'og'ida 110 -120, 0 m biyiklikte tábiy ashılmalarda gúzetilgen hák taslar dáryanıń oń qirg'og'ida da sol biyiklikte, shep qıraqta 120 -125, 0 m tábiy ashılmalarda gúzetilgen, sazlar dáryanıń oń qirg'og'ida da sol biyiklikte tarqalǵan. Dáryanıń shep qirg'og'ida 125-130, 0 m biyiklikler aralıǵinda qumoq topraqlar, 130, 0 m biyiklikte bolsa qum jınısları tarqalǵan. Oń qirg'og'ida bul jınıslardı dárya iskerligi nátiyjesinde juwılıp ketken dep búydew múmkin. Usılarǵa tıykarlanıp kartanı shártli belgilerde dúzemiz. Bulardan tısqarı dárya ózeni menen 105, 0 metrlik gorizontal aralıǵinda tábiy ashılmalarda qumli maydalanǵan taslar -allyuvial yotqiziqlar tarqalǵan. Aldınǵı kórsetilgen nızamlı tiykarlardan paydalanıp taw jınısları kartaǵa túsiriledi. Sonday etip, atız geologik kartasınan xanada tiykarǵı geologik karta dúziledi (16 -súwret). Keyingi wazıypa berilgen A-A baǵdarı boyınsha kartanıń masshtabında geologik kesim dúziw bolıp tabıladı. Kesim millimetrli qaǵazǵa sızıladı. Aldın saylanǵan sızıq boyınsha topografikalıq kesim sızıladı. Kesimdiń ordinata oǵına kesim sızıǵında ámeldegi mutloq biyiklik belgileri túsiriledi (masshtab lineykasi) keyininen ordinata oǵın kesimdiń A noqatına ústpe-úst túsirip, (geologik kesimdi kartadan baslanıw noqatı ) kesimdiń abtsissa oǵına gorizontallardıń kesim sızıǵı menen kesilisken noqatların belgileymiz. Túsirilgen noqatlardı punktir sızıǵı menen joqarıǵa óz tolıq bálentligine shekem dawam ettiremiz hám tegis sızıqlar menen bul biyikliklerdi tutastıramız hám topografikalıq kesimge iye bolamız (1 s súwret.). Endi topografikalıq kesimge taw jınısların túsiremiz. Onıń ushın kesim sızıǵın abscissa oǵına ústpe-úst qóyamız hám taw jınıslarınıń jer júzine shıqqan shegaraları topografikalıq kesimge ótkeriledi jáne bul shegaralar aralıǵinda taw jınısların jatıw jaǵdayın esapqa alıp shártli belgiler menen túsiriledi (1 d súwret). Berilgen úlgi kartası hám kesimi taw jınıslarınıń maydanda gorizontal jaǵdayda jatqan sharayatın sáwlelendiredi. Lekin jer qabıǵında taw jınısları qatlamları bir tárepke qiyalangan (monoklinal) hám búrmelengen (áyyemgilinal hám sinklinal) kóriniste jatıwı múmkin (2-súwret). Atız geologik kartasında qatlamlar monoklinal kóriniste jatqan bolsa tábiy ashılmalar shártli belgisinde qatlamlardıń jatıw múyeshi, jatıw azimuti hám jónelis azimutlari kórsetilgen boladı. Karta dúziw ushın qatlamdıń azimut sızıǵı dawam ettirilip, karta shártli belgilerde toldırıladı (3 a, 3 b-su'wret). Eger maydan búrmelengen strukturalardan ibarat bolsa, atız kartasında tábiy ashılmalar, taw jınıslarınıń jatıw elementleri, búrmediń áyyemgilinal yamasa sinklinal formada jatqanlıǵı belgisi, búrmelerdiń o'qi shártli belgilerde kórsetilgen boladı, (4 a-su'wret) Eger búrmeler qabariq tárepi menen joqarıǵa qaragan bolsa áyyemgi linal búrme, tómenge qaragan bolsa sinklinal búrme dep ataladı. Áyyemgi linaldin yadrosında áyyemgi taw jınısları, sinklinaldin yadrosında bolsa jas taw jınısları jatadı. Búrmelerdiń yadrosı, qanatları, qulfi hám kósher maydanı ajratıladı. Áyyemgilinal hám sinklinal jalǵanǵan qanatları ulıwma boladı. Bunday túrdegi kartalardı dúziwde búrme qanatlarınıń simmetrik ekenligi tiykar etip alınadı, yaǵnıy simmetriya o'qinin` eki tárepinde (búrmelerdiń qanatlarında ) birdey qalıńlıqtaǵı, bir quramlı, jatıw elementi birdey taw jınısları jatadı. Kartada taw jınıslarınıń stratigrafik hám litologik s'yomka waqtında taw kompası menen o'lchangan (kartada kórsetilgen) qatlamlardıń azimuti baǵdarınan paydalanıladı Nátiyjede geologik karta dúziledi. Geologik kesim dúziw aldın kórsetilgen usılǵa tiykarlanadı, tek kesimde taw jınıslarınıń jatıw tárepi hám múyeshin kórsetiw ushın berilgen jatıw elementlerinen paydalanıladı. Geologik kartada hám kesim tuzib bolǵanınan keyin onıń janına taw jınıslarınıń quramın kórsetiwshi shártli belgiler, geoxronoligik kesteden paydalanıp olardıń jasını kórsetiwshi reń belgileri kórsetiledi. Karta hám kesimler geoxronologik kestege iykemlestirip bo'yaladi. Geologik karta hám kesim bolingeninen keyin, maydandı geologik dúzilisin yorituvchi jazba túsindiriw teksti dúziledi. Ol jaǵdayda maydandıń relefi, mutloq hám salıstırmalı biyiklikleri, gidrografikalıq shaxobchalari, tolıq mánistegi geologik dúzilisi (jası, payda bolıwı, maydanda tarqalıwı, litologik quramı, jatıw sharayatı, qalıńlıǵı ) jazıladı. Studentler geologik karta, kesim hám jazba tekstin tayarlab bolǵanlarınan keyin orınlanǵan jumıstı oqıtıwshına tekseriwge berediler hám kemshilikleri bolsa dúzetadilar, oqıtıwshınıń ayırım sınap kóriw sorawlarına juwap berediler hám tapsırma jumısı ushın ball aladılar. Keyininen studentler wazıypanı tolıq tapsırıw ushın tómendegi ámeldegi qadaǵalaw sorawlarına jazba túrde juwap berediler: 1. Geologik karta nelerdi sáwlelendiredi? 2. Geologik karta dep qanday sızılmaǵa aytıladı? 3. Geologik kartada reń menen neler kórsetiledi? 4. Geologik kartada taw jınıslarınıń quramı qanday kórsetiledi? 5. Geologik kesim ne? 6. Geologik kesim qanday dúziledi? 7. Geologik kesim ne ushın dúziledi? 8. Kartada shártli belgiler nelerdi sáwlelendiredi? 9. Geologik kartalar mazmunı boyınsha qanday túrlerge bólinedi? 10. Geologik karta qanday jumıslar tiykarında dúziledi? 11. Sızılmada qatlamlardıń gorizontal, monoklinal, sinklinal hám áyyemgilinal jatıw formaları qanday suwretlenedi? 12. Qatlamlardıń jatıw elementleri nelerden ibarat? Sızıp kórsetiń. Yüklə 17,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2