4-Amaliy mashg’ulot. Hujayralarning mitotik va hayotiy sikli. Hujayra poliferasiyasi O‘quv jihozlari

4-Amaliy mashg’ulot.Hujayralarning mitotik va hayotiy sikli .Hujayra poliferasiyasi
O‘quv jihozlari.
Jadvallar, mavzuga oid mantiqiy sxemalar, o‘simlik va hayvon hujayralarida mitoz va ineyoz jarayonlari aks ettirilgan mikro- preparatlar, slaydlar, niikroskop, kodoskop, videofilmlar.
Mavzuning maqsadi.
Mitoz va hujayra sikli mohiyatini, mitoz va meyoz jarayonlarida
kuzatiladigan xromosomalar soni tuzilishi, DNK miqdoridagi
o'zgarishlarni, mitoz va meyozning biologik va tibbiy ahamiyatini o’rganish
Mavzuning mazmuni.
Hujayralarning bir bo'linishidan ikkinchi bo‘linishigacha yoki uning o'limigacha bo‘lgan davr hujayra sikli deyiladi. Hujayra sikli: 1. Tinim davri; 2. Mitoz sikli; 3. Funksiyalarini bajarish davrlaridan tashkil topadi.
Hujayralar bo‘linish xususiyatlariga qarab har xil bo‘ladi. Ayrim hujayralar ko'payish xususiyatiga ega bo'lmaydi, chunki ular doimiy faol hamda funksional takomillashgan hujayralardir. Boshqa hujayralar esa doimo bo‘linib, o'lgan, o‘z faolligini yo‘qotgan hujayralar o‘rnini to‘ldirib turadi.
Mitoz sikli mitozdan va interfazadan tashkil topadi.
Hujayradagi xromosomalarning gaploid soni ,,n“ bilan belgilanadi. Masalan: In xromosomali hujayra — gaploid, 2n
Hujayralarning bir b o‘ linishidan ikkinchi bo‘ linishigacha yoki uning o ‘ limigacha b o‘ lgan davr hujayra sikli deyiladi. Hujayra sikli: 1. Tinim davri; 2. Mitoz sikli; 3. Funksiyalarini bajarish davrlaridan tashkil topadi.Hujayralar bo'linish xususiyatlariga qarab har xil bo‘ladi. Ayrim hujayralar ko'payish xususiyatiga ega bo‘lmaydi, chunki ular doimiy faol hamda funksional takomillashgan hujayralardir. Boshqa hujayralar esa doimo b o ‘ linib, o ‘ lgan, o ‘ z faolligini y o ‘ qotgan hujayralar o'rnini to ‘ldirib turadi.Mitoz sikli mitozdan va interfazadan tashkil topadi.Hu ja y ra d a g i x ro m o so m a la rn in g g a p lo id soni ,,n“ bilan belgilanadi. Masalan: In xromosomali hujayra — gaploid, 2n xromosomali hujayra — diploid, 3n ligi esa — triploid hujayra deb yuritiladi. Hujayradagi DNK miqdori ,,c“ bilan belgilanadi. Diploid hujayrada xromosomalar miqdori 2n, DNK miqdori 2c bo‘ ladi.Mitoz sikli tekshirilganda irsiy moddaning o'zgarishlari ham o'rganiladi. Mitoz sikli (7- rasm) to‘ rt davrga bo‘ linadi: mitoz (M), presintez (G2), sintez (S), postsintez (G2) davrlar. G); S, va G2davrlar
interfazani tashkil qiladi.Postmitoz (G2) davrida yadrodagi DNK diploid to ‘plam (2c)ga ega, lekin sitoplazmadagi oqsil va RNK miqdori ona hujayraga
nisbatan ikki baravar kam b o‘ lgani uchun hujayra o ‘ sadi, oqsil sintezlaydi, ATF to ‘playdi, RNK miqdori k o ‘payadi. Keyingi S( s i n t e z ) d a v rid a y a d ro D N K sin in g m i q d o r i y i k k i l a n i s h i (replikatsiya) kuzatiladi. Hujayralarda DNK miqdori 2c dan 4c ga ortadi. PostsintezG2davrida b o‘linish duki asosiy oqsili — tubulin sintezlanadi. T o ‘ qimalarda vaqtincha yoki butunlay b o 'linish xususiyatini yo‘ qotgan (G0— davridagi) hujayralar ham uchraydi. Bunday hujayralar ko‘pincha kambial yoki o ‘ zak hujayralar bo‘ ladi. Ayrim hujayralar ma’ lum vaqt funksional faol b o‘ lib turib, so‘ ng
degeneratsiyaga uchraydi (te rid a g i m uguzlanuvchi e p ite liy hujayralari). Hujayralar ikki xil usulda b o‘ linib ko‘payadi (mitoz va meyoz):M ito z m urakkab bo‘ linish bo‘lib, asosan somatik hujayralarga x o s d i r. 0 ‘ rg a n ish n i
osonlashtirish uchun mitoz to ‘ rt bosqichga b o 'l i b o 'r g a n i l a d i : p r o f a z a , m e ta fa za , anafaza, telofaza (5- jadval).Profazada( 8 - va 9- rasmlar) xromosomalar s p ira lla sh ish i b o s h ­lanadi. Sentrosoma sen- t r i o l a l a r i h u ja y ra q u tb la rig a ta rq alib , ular orasida mikronay- chalar tortiladi, mitoz
k a l a v a s i ( d u k i ) h o s i l ?- rasm. Hujayra sikli sxemasi.3 — Tibbiy biologiya va genetika