4 Axborot jarayonlarda aparat vadasturiy ta’minot

4 Axborot jarayonlarda aparat vadasturiy ta’minot
Reja
1. Shaxsiy komp'juterlarning kategoriya va sinflari.
2. Kompyuterning dasturiy ta’minoti va uning darajasi.
3. Amalijot tizimi-juqori darajali dasturiy ta’minot uchun tirgak
4. Zamonaviy amalijot tizimlarining imkonijatlari.
5. Foydalanuvchi interfeysi ta’minoti
Shaxsiy komp'juterlar oHirigi yigirma yil mobaynida jadal rivojlanib keldi. Bunday komp'juterlar bitta ish joyiga Hizmat kshrsatadi. qoida bo’yicha Shaxsiy komp'juterda bitta odam ishlaydi.O’zining kichq ligiga qaramay Hamda unchalik qimmat bo’lmagan Shaxsiy komp'juterlar katta ishlab chiqarish kuchiga ehga. Zamonaviy Shaxsiy komp'juterlar 70-yillar katta EHM laridan, 80-yillar mini-EHMlaridan va 90-yillarning mikro-EHMlaridan ustundirlar. Shaxsiy komp'juterlar {Personal Computer, PC) kichq korHonalarni va ayrim shaHslarni talablarini bemalol qanoatlantiradi.
1995 yildan so’ng Internetning rivojlanishi Shaxsiy komp'juterning janada rivojlanishiga sabab bo’ldi. Shaxsiy komp'juter jordamida jaHon tarmoqidan ilmiy, madaniy, o’quv va ko’ngil Hushlik Axborotlarini olish mumkin. Shaxsiy komp'juterlar turli fanlar bo’yicha o’quv jarayonini avtomatlashtirish vositasi bo’lib Ham Hizmat qiladi, shuningdek masofadan o’qitish jarayonini Ham tashkil qilish mumkin. Ular ishlab chiqarish va ishtimoiy soHalarga Ham o’z Hissasini qo’shadilar. Shaxsiy kamp'juterlar uyda ish faolijatni tashkil qilishga jordam beradi, bu ehsa ishsizlikda qo’l keladi.
JAqin kunlargacha Shaxsiy komp'juterlar shartli ravishda ikki kategorijaga: Ho’jalik SHK va professional SHK. Ho’jalik modellar , qoida bo’yicha, kichq ishlab chiqarish imkonijatiga ehga., lekin ularda rangli grafika va tovush bilan ishlash imkonijatlari nazarda tutilgan. Bunday imkonijatlar ehsa profesional modellarda talab qilinmagan. OHirigi yillarda Hisoblash texnika vositalarining arzonlashuvi tufayli Ho’jalik va profesional modellar orasidagi chegara ancha kamaydi va Ho’jalik modellar o’rniga profesional modellar ishlatilmoqda. Profesional modellar ehsa o’z navbatida Ho’jalik modellarning Hususijatlarini o’zlashtirdi, ja’niy multimedija ma’lumotlarini ishlab chiqaruvchi qurilmalarni o’z tarkibiga oldi. Mul'timedia terminalogijasi deganda aslida ma’lumotlarning bir necha Hil turi bitta Hujjatda joylashuvi (matnli, grafika, musika va video ma’lumotlar ) eki shu ma’lumotlar majmuasini takdim ehtuvchi kurilmalar tuplami nazarda tutiladi.
1999 yildan boshlab Shaxsiy komp'juter soHasida Halkaro sertifikacion standart - sertifikacija RS99 faolijat kursata boshladi. U Shaxsiy komp'juterlarning sinflash principiga reglament beradi va Har bir kategorijaga minimal talablarni tavsif ehtadi. JAngi standartlar quyidagi Shaxsiy komp'juterlar kategorijalarini tavsija kiladi:
- Consumer PC(ommaviy SHK );
- Office PC (ishchi SHK);
- Mobile PC (protativ SHK);
- Workstation PC (ishchi stancija);
- Entertaimemt PC (zavklantiruvchi SHK);
RS99 kura kupgina Shaxsiy komp'juterlar Hozirgi kunda bozorda mavjud, ular ommaviy SHK kategorijasiga kiradilar. Ishchi SHK lar uchun grafika bilan ishlash minimal talablar quyilgan, tovush ma’lumotlar bilan ishlash ehsa umuman nazarda tutilmagan. Protativ SHklar uchun ehsa masofadagi komp'juterlarga ulanish vositalari mavjudligi nazarda tutilgan. Ishchi stancija kategorijasiga asosan ma’lumotlarni saklash kurilmalariga talab quyilgan, Zavklantiruvchi SHKlarga ehsa asosan grafika va tovush bilan ishlash nazarda tutilgan.
Komp'juterning boshqa turdagi sinflari. Iktisoslik darajasi buyicha sinflash. Iktisoslik darajasi buyicha komp'juterlar universal va mutaHasislikga bulinadi. Universal komp'juterlar bazasida istalagan tarkibdagi Hisoblash tizimlarini ygish mumkin. Masalan, bitta Shaxsiy komp'juterni matn, musi ka, grafika, foto va video bilan ishlash uchun foydalanish mumkin. MutaHasislashgan komp'juterlar ehsa konkret masalalarni ishlash uchun muljalangan, bunday komp'juterlarga misol bo’lib, avtomobildagi, kemalardagi, samoletlardagi va kosmik apparatlardagi komp'juterlar Hizmat kiladi. Grafika bilan ishlashga muljallangan iktisoslashgan mini EHMlar grafik stancijalar deb ataladi. Ular kino, video-fil'mlar va reklamalarni taeyrlashda ishlatiladi. Korxona komp'juterlarni bitta tarmoka birlashtiruvchi iktisoslashgan komp'juterlar fayl serverlari deb ataladi. Jahon tarmogida katnashadigan turli Hil komp'juterlar aro Axborotlarni o’zatishni ta’minlab beruvchi komp'juterlar, tarmok serverlari deb ataladi.
Ko’pgina hollarda iktisoslashgan komp'juter tizimlarining masalalarini oddiy universal klomp'juterlar Ham bajara oladi, lekin iktisoslashgan tizimlardan foydalangan unumlirokdir. Unumlilikni baHolash kurilmaning ishlab chiqarishini uning narHiga nisbati bilan Hisoblanadi.
Toifa o’lchami bilan sinflash. Shaxsiy komp'juterlarni toifa ulchamlari bilan sinflash mumkin. Ular quyidagi toifa bulinadi: stolda joylashgan (desktop); portativ (notebook) va chuntak (palmtop) modellari. Stolda joylashgan SHK Hozirda keng tarkalgan deb Hisoblanadi. Ulanish joyiga mulajallangan, bu modellar o’zining soddaligi va kerakli kurilmalarni onson ulanishi bilan Boshqalardan fark kiladi.
Portativ modellar olib jurishga kulay. Bu modellardan biznes kommersantlar, korHona va tashkilot boshliklari kuprok komandirovkalarda bulganliklari sababli foydalanadilar. Ularning jaHshi Hususijatlaridan biri bu modellardan aloka vositasi sifatida foydalanish mumkin. Telefon tarmogi orkali bu komp'juterlar erdamida dunening istalgan nuktasidan Axborot almashuvini tashkil kilish mumkin. SHunday kilib Axborot almashuvini buyruk va kursatmalar berishni tijorat ma’lumotlarini olishni, doklad va Hisobatlarni olishni tashkil kilish mumkin. Portativ komp'juterlarni ish joyida kullash kulay ehmas, lekin ularni stol ustidagi komp'juterlarga ulash mumkin.
CHuntak modelari ‘intelektual ezuv daftarchasi’ vazifasini bajaradi. Ular tezkor malumotlarni saklash va ular bilan mulokatda ishlash imkonini jaratib beradi. Ayrim chuntak modellari anik dasturiy ta’minotga ehga bo’lib ishlashni osonlashtiradi, lekin amaliy dasturlarni tanlashni kiyinlashtiradi.
Moslashish tasnifi. JaHonda turli Hil komp'juterlar mavjud ular turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan turli detallar yigiladi va turli dasturlar bilan ishlaydi. Bunday Hollarda kommp'juterlarning bir-birlari bilan moslashuvi Hakida savol tugiladi. Ularning moslashuviga Har Hil komp'jutelarga tegishli bulgan, tugunlaning va asboblarning morslashuviga boglik, chunki turli toifadagi komp'juterlar o’zaro mulokatda bir Hil ma’lumotlar bilan ishlashi lozim.
Apparat moslashuv. Apparat moslashuvda apparat platforma bilan fark kiladi. Shaxsiy komp'juterlar soHasida ikkita apparat platforma keng tarkalgan, bular IBM PC va Apple Macintosh. Bulardan tashkari Boshqa platformalar Ham mavjud bo’lib, ularning tarkalishi ayrim region va soHalarga boglik. Komp'juterlarning bitta apparat platformaga tegishliligi ularning bir-biri bilan moslashuvini kupaytiradi, Har Hil platformaga tegishliligi ehsa moslashuvni pasaytiradi. Apparat moslashuvidan tashkari, Boshqa moslashuvlar mavjud bular amaliet tizimi darajasi buyicha moslashuv, dasturiy moslashuv, ma’lumotlar darajasi buyicha moslashuv.
Ishlatilaetgan processor toifasi buyicha tasniflash. Processor - komp'juterning asosiy komponentasi. EHMlarda bu maHsus blok, Shaxsiy komp'juterlarda ehsa maHsus mikrosHema. Processor barcha Hisoblash vazifalarini bajaradi, agar komp'juterlar bitta apparat platformaga tegishli bulsa Ham ular ishlatilaetgan processor toifasiga muvofik fark kilishi mumkin. Hisoblash tizimining tarkibi. Konfiguracija deb Hisoblash tizimiga aytiladi. Apparat va dasturni tanlash omili bo’lib ularning ishlashi va samaradorligi hisoblanadi.
Apparat ta’minoti. Hisoblash tizimining apparat ta’minotiga apparat konfiguracijasini tashkil kiluvchi qurilmalar kiradi. Zamonaviy komp'juterlar va Hisoblash komplekslari modul blokli konstrukcijaga ehga, janiy apparatli konstrukcijaga ularni tayer tugunlar va bloklardan yigish mumkin. Markaziy processor kurilmasiga nisbatan kurilmalarning joylashish usuliga karab tashki va ichki kurilmalarga bulinadi. Koidaga kura tashki kurilmalarga ma’lumotlarni kiritish-chiqarish kurilmalari kiradi, shuningdek ma’lumotlarni kuprok saklash uchun muljallangan kurilmalar Ham. Iterfeys apparatlari deb atalmush mantikiy appart kurilmalari erdamida ayrim tugunlar va bloklar orasida kelishuv bajariladi. Interfeys apparatlariga Hisoblash texnikasida mujallangan standartlar protokollar deb ataladi. Hisoblash tizimining arHitekturasid mavjud bulgan kupgina interfeyslarni ikkita katta guruHga bulish mumkin: kema-ket paralel. Ketma-ket interfeys orkali ma’lumotlar ketma-ket,bit ketidan bit, o’zatiladi.Paralel interfeys orkali ehsa ma’lumotlar guruHlab o’zatiladi, ja’niy bir guruH bit o’zatiladi. Bitta o’zatishda ishtirok ehtadigan bitlar soni interfeysning razrjadiga karab aniklanadi. Masalan sakkiz razrjadli paralel interfeyslar bitta ciklda bir bayt (8 bit) ma'lumot o’zatadi. Paralel interfeyslar murakkab kurilmaga ehga bulsa Ham jukori unimdorlikni ta’minlaydi. Ular ma’lumotlarni o’zatish tezligini oshirish uchun Hizmat kiladi.Paralel' interfeyslarning unimdorligi bayt/sek. bilan ulchanadi. Ketma-ket interfeys kurilmalari soddarok bolib, ular uchun o’zatuvchi va kabul kiluvchi kurilmalar ishini sinHronlash shart ehmas (shuning uchun ularni kupincha asinHron interfeys deb atashadi).Bunday interfeyslarning utkazish imkonijati kam va unimdorligi past.
Ketma-ket interfeys kurilmalarida ma’lumot almashuvi baytlarda ehmas bitlarda tashkil kilinganligi uchun unimdorligi bit/sek. bilan ulchanadi. Ketma-ket interfkeyslar sekin ishlaydigan kurilmalarni jokish uchun ishlatiladi, masalan sifati past chop ehtish kurilmasi, signal va belgili ma’lumotlarni kirituvchi va chiqaruvchi kurilmalar, nazorat datchqlari va H.z., shuningdek ma’lumot almashuvi vakti chegaralanmaganida.
Dasturiy ta’minot. Dastur-bu buyruqlar ketma-ketligidir. Har qanday komp'juter dasturining maqsadi apparat vositalarini Boshqarishdir.Komp'jutarning dasturiy va apparat ta’minotibir-biri bulan o’zviy boglangan Holda ishlaydi.Hisoblash tizimining dasturiy ta’minoti tarkibi dasturiy konfiguracija deb ataladi.Dasturlar aro ,fizik tugunlar va blok aro bulgan mulokatga uHshab, mulokaat mavjud. Kupgina dasturlar Boshqa pastrok darajadagi dasturlarga sujanadi, bunday Hol dasturiy interfeys deb ataladi. Bunday interfeysning borligi, teHnik sharoitning borligiga va protokollarning o’zviy boglikligiga asoslangan bo’lib amalda o’z aro ta’sir ehtuvchi bir nechta satHlarga dasturiy ta’minotni bo’lib beradi.Dasturiy ta’minotning satHlari piramida konstrukcijasiga ehga. Harbir satH dasturiy ta’minotning kegingi satHiga sujanadi.Bunday bulinish Hisoblash tizimi bilan ishlash uchun kulay. AHamijatliligi shundaki Har bir jukori satH tizimning ish faolijatini oshiradi.
Baza satHi. Dasturiy ta’minotning ehng past satHi baza dasturiy ta’minotidir. Ular asosan baza apparat vositalarining o’zviy boglikligiga javob beradi. Baza dasturiy vositalar koida buicha baza kurilmalari tarkibiga kiradi va maHsus mikrosHemalarda saklanadi. Ular doimiy Hotira kurilmasi deb ataladi. (Red Only Memory,ROM ). Dastur vama’lumotlar doimiy Hotira kurilmasiga ishlab chiqarish vaktida jozib quyiladi va ehkspluatatcija vaktida ularni o’zgartirib bulmaydi. Agar ehkspluatatcija vaktida baza dasturini o’zgartirish teHnik jiHatdan maqsadga muofik bulsa, Doimiy Hotira kurilmasi mikrosHemasi urniga kayta dasturlanuvchi doimiy Hotira kurilmasi ishlatiladi.(Erasable and Programmable Read Only memory, EPROM).
Sistema satHi. Sistema satHi-utuvchi. Bu satHda ishlovchi dasturlar komp'juter tizimining barcha dasturlari, baza dasturlari satHi va apparat ta’minoti bilan o’zviy boglangan Holda ishlashni ta’minlaydi.Bu satHning dasturiy ta’minoti Hisoblash tizimining ehkspluatatcion kursatkichiga boqliq. Masalan Hisoblash tizimiga jangi qurilmani tizim darajasida ulash uchun, boshqa dasturlar bilan shu qurilmani o’z aro o’zviy ishlashi uchun Hizmat ko’rsatuvchi dastur o’rnatilishi kerak. Bunday dasturlar qurilmalar drayverlari deb ataladi va daturiy ta’minotning tizim satHiga kiradi.
Tizim satHining boshqa dasturlari foydalanuvchi bilan muloqatda ishlashni ta’minlaydi. SHunday dasturlarga muvofiq foydalanuvchi Hisoblash tizimiga ma’lumotlarni kiritishi, uning ishini boshqarishi va natijalarni o’ziga qulay ko’rinishda olishi mumkin. Bunday dasturlariy vositalar foydalanuvchi interfeysini ta’minlovchi vositalar deb ataladi. Tizim satHining dasturiy ta’minoti majmuasi komp'juterning amalijot tizimi asosini tashkil qiladi.
Hizmatchi satH. Bu satHning dasturiy ta’minoti baza satHi dasturlari bilan ishlashni Hamda tizim skatHi dasturlari bilan ishlashni ta’minlaydi. Hizmatchi dasturlarning (utilit deb atalmish)asosiy vazifasi kamp'juter ishini sozlash va tekshirish ishlarini avtomatlashtirishdan iborat. Ayrim Hizmatchi dasturlar boshidanoq amalijot tizimi tarkibiga kiritib qo’yiladi, lekin ko’proq Hizmatchi dasturlar amalijot tizimi uchun tashqi dasturlar bo’lib Hizmat qiladi va ,asosan uning funkcijasini kengaytirish uchun Hizmat qiladi.
Amaliy sath. Amaliy sathning dasturiy ta’minoti amaliy dasturlar majmuasini tashkil qiladi. Ular jordamida ish joyida aniq vazifalarni bajarish mumkin. Bu vazifalarning ko’lami keng miqjosda bo’lib ishlab chiqarishdan to ijodiygachadir. SHuni ta’kidlab o’tish mumkinki amaliy dasturiy vositalar blan tizim o’rtasida boqliqlik bo’lganligi uchun Hsoblash tizimining universalligi amaliy dasturiy vositalarining onson ishlatilishida va komp'juter imkonijatlarining kengligidadir.
Amalijot tizimi tizim va Hizmatchi dasturiy vositalar majmuasidan tashkil topgan. Bir tomondan u komp'juterning bazaviy dasturiy ta’minotiga sujansa (BIOS), ikkinchi tomondanuning o’zi juqori saHtli dsturiy ta’minot uchun sujanchiq bo’la oladi.
Amaliyot tizimining ilovasi deb shu tizim Boshqaruvi ostida ishlovchi dasturlarga aytiladi. Amalijot tizimining asosiy vazifasi oralik va boglovchi funkcijalarni bajarishdan iboratdir. Ular bir necha Hil interfeys bilan ta’minlaydi:
-foydalanuvchi va komp'juter apparat ta’minoti urtasidagi interfeys(foydalanuvchi interfeysi),
-dasturiy va apparat ta’minot urtasidagi interfeys (apparat dasturiy interfeys),
-tuli Hil dasturiy ta’minot urtasidagi interfeys (dasturiy interfeys),
Hattoki bitta apparat platforma uchun Ham bir nechta amalijot tizimlari mavjud. Ular orasidagi fark ikki kategorijaga bulinadi: tashki va ichki.Ichki farki asosiy funkcijalarni ishlatish usullari bilan ifodalanadi.Tashki farki ehsa ilovalarning borligi va ularni shu tizimda kullash bilan aniklanadi.
Foydalanuvchi interfeysini ta’minlash. Komp'juterda ishlash Holatlari. Har bir amalijot tizimi foydalanuvchiga paket joki mulokat Holatida ishlashni ta’minlab beradi. Paket Holatida amalijot tizimi berilgan buyruklar ketma-ketligini avtomatik ravishda bajaradi. Mulokat Holatida ehsa amalijot tizimi foydalanuvchining buyruklarini kutib turadi, olgandan sung bajaradi va javob kaytaradi,sung kegingi buyrukni kutadi. Mulokat Holatida ishlash processorning va BIOSning o’zilishidan foydalangan Holda amalga oshiriladi. Amalijot tizimi apparat o’zilishlarga sujangan Holda o’zining tizim o’zilishlar majmuasini Hosil kiladi.Amalijot tizimining joriy ishni tuHtatib, foydalanuvchi tomonidan Boshqaruvchi kurilmalar jordamida ayrim Harakatlarni keltirib chiqarishini inobatga olishi mulokat Holatida ishlash deb kabul
kilinadi.
Foydalanuvchi interfey turlari. Foydalanuvchi interfeysni kullashda amaliet tizimlari ikki turga bulinadi: grafik va grafik bulmagan. Grafik bulmagan amaliet tizimlari buyruklar katorida kullaniladi. Asosiy Boshqarish kurilmasi bo’lib bunday Holllarda klaviatura Hisoblanadi. Boshqaruv buyruklar buyruklar katori maydonida kiritiladi va taHrirlanadi. Buyrukning bajarilishi Enter klavishasini bosish bilan amalgan oshiriladi.
Grafik amaliet tizimi iterfeysning murakkabrok turini kullaydi, bunda Boshqaruvni amalga oshirish uchun klaviaturadan tashkari sichkoncha eki shunga uHshash kurilmadan foydalaniladi.
Grafik amaliet tizimining ishlashi aktiv va passiv Boshqaruv ehlementlarining o’zaro munosabatda bulishiga asoslangan. Aktiv Boshqaruv ehlementi sifatida sichkon kursatkichi Hizmat kiladi. Passiv Boshqaruv ehlementi sifatida ehsa ilovalarni grafik Boshqarish ehlementlari (ehkrandagi nuktalar, belgilar, bayrokchalar, menju satrlari va H.z. ) Hizmat kiladi. Aktiv va passiv Boshqaruv ehlementlarining o’zaro mulokatini foydalanuvchi o’zi tanlaydi, uning iHtierida sichkon kursatkichini bobshkaruv ehlementiga keltirish, sichkon tugmasini bosish va Boshqa vositalar. quyidagi funkcijalarni amaliet o’z ichiga oladi:
- lokal komp'juter tarmoklari ish faolijatini maHsus dasturiy ta’minotsiz ushlab turish;
- Internet Hizmatlariga, amaliyot tizimi tarkibiga integrallashgan vositalar yordamida kirish;
- Ma’lumotlarga noqonuniy ravishda kirishni muHofaza kilish vositalari ;
- Amaliet tizimining ishchi muHitini tartiblash imkonijati, shunigdek mul'timedija;
- Turli foydalanuvchilarning bitta komp'juterdan foydalangan Holda Har birining ma’lumotlarni saklagan Holda ishlash imkonijatini jaratilib berilishi ;
- Masofadagi server Boshqaruvi ostida komp'juterga Hizmat kursatuvchi amallarni avtomatlashtirish imkonijati;
- Kurish, ehshitish va Boshqa nuksonlarga ehga bulgan insonlarga komp'juterda ishlash imkonijatini berish.
JUkorida aytib utilgandan tashkari zamonaviy amaliet tizimlari o’z ichiga minimal tarkibli amaliy dasturiy ta’minotni olishi mumkin ular erdamida ehng oddiy amaliy masalalarni bajarish imkoniga ehga:
- Matnli Hujjatlarni ukish, taHrirlash, chop ehtish;
- Oddiy rasmlarni jaratish va taHrirlash;
- Arifmetik va matematik Hisob-kitoblarni bajarish ;
- Kundalik va Hizmatchi bloknotlarni jaratish;
- EHlektron pochta Axborotlarni jaratish, o’zatish va kabul kilish;
- Faksimil Axborotlarni jaratish va taHrirlash;
- Tovushni ijro ehtish va taHrirlash;
- Video ezuvlarni kursatish;
- Matn, grafika, tovushni va videoni o’z ichiga olgan ehlektron Hujjat majmuasini ishlab chqish va kursatish.
Amaliet tizimining imkonijatlari bular bilan cheklanmaydi, Hisoblash texnika vositalari rivojlanish bilan amalite tizimining imkonijatlari Ham kengayib bormokda. Tizimlarning imkonijatlari usib bormokda shu bilan birga katta Hajimdagi ma’lumotlarni kayta ishlash Ham usib bormokda. SHuning uchun oHirgi vaktlarda janada kuchlirok va zamonaviy amaliet tizimlariga utish amalga oshirilmokda, masalan UNIX sinfga kiruvchi Microsoft korporacija tomonidan ishlab chqilgan Windows NT amaliet tizimidir.

Hozirgi zamon Windows 2000, Windows 2000 XP, Vista, Widows 7 amaliyot tizimlari anashunday amaliyot tizimlaridan hisoblanaadi.