4. Fel Nima qilmoq nima bo’lmoq so’roqlariga javob bolib,shaxs yoki narsani harakat holatini bildiradi. Talaba o’qidi –talaba nima qildi O’qidi fel O’qidi Nimani atab kelishiga qarab harakat

1.Sof fe’l shakli – fe’lni kesim vazifasida kelishini ta’minlaydi.O’qidi ,yozdi chizdi
2.Harakat nomi shakli-harakat nomi otga hoslangan shakli hisoblanadi Fe’lni otga hoslangan shakli qo’shimchalari ish u moq inkor shaklini maslik qoshimchalari yordamida yasaymiz. O’qish o’qimaslik o’qimoq .
3.Sifatdosh shakli- sifatdosh fe’lni sifatga hoslangan shakli hisoblanadi. Ar ,gan,kan , gan.,ayapgan
qan + orqali hosil qilamiz.
Oqar daryo ,o’qigan bola.o’qiyapgan bola
4.Ravishdosh shakli+ fe’lni ravishga hoslangan shakli bo’ladi.fe’l harakatni paytini ,tarzini , maqsadini ifodalab keladi .M: u kelgach.kelguncha .Qo’shimchasi av, iv. Gan, Gach, guncha.
Asosga qo’shimcha qo’shilgani orqali aqiqlanadi.fe’lga qo’shimchalar qo’shilganda fe’lning vazifa shaklini hozil qiladi.
Sifatdoshlarning otlashishi
Sifatdosh (fe’l ) otlashsa otning egalik ,kelishik, va ko’plik qo’shimchalarini oladi. Undan keyin kelgan ot tushib qoladi.O’zidan keyin kelgan ot tushib qolib uning tarkibidagi egalik,kelishik,ko’plik qo’shimchalarini qabul qilishi sifatdoshning otlashishi deyiladi.
Masalan:O’qiydigan o’quvchilar oldinga chiqsin.
O’qiydiganlar oldinga chiqsin.
Maqtanganning holini ko’r.
Ko’makchi fe’llar
1.Mustaqil fe’l-musatqil ma’no bildirib kelishi mumkin
2. Ko’makchi fe’l-bir fe’lni mano berishida ma’no bildirishida yordam berishi mumkin.
Ko’makchi fe’llar –ravishdoshning (i) ib (a)-y qo’shimchasi yordamida hosil qilingan feldan keyin qo’shilib oz’ini musatqil ma’nosini yoqotadigan va ana shu yetakchi fe’lni ma’nosini o’sha harakatdan bajariladigan bosqichini tarzini bildirib kelishi ko’makchi fe’l deyiladi.
M: hayday boshlamoq –haydamoq ma’noni beradi haydaydi lekin boshlab ketmaydi.o’zini ma’nosini yo’qotadi.harkat bajarilgan bosqichini bildirdi.
Haydab yubormoq- yubormoq ko’makchi
Haydab bo’lmoq – harakatni tugallanganligi bildiradi Ko’makchi fe’l bo’lmoq.
Ko’makchi fe’llar 2 qismdan tarkib topadi.

Yetakchi fe’l

+

Ko’makchi fe’l

=

Ko’makchi fe’lli so’z qoshimchasini hosil qiladi.

Birinchi kelgan fe’l yetakchi bo’ladi uni to’ldirib kelayotgan fe’l ko’makchi bo’ladi.
Masalan: U dars paytida gapirib ketdi. Gapirib yetakchi fe’l ketdi ko’makchi fe;l sanaladi.demak ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi 1 ta so’zga teng bo’ladi. O’ylanib turdi = o’ylandi.

Ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi 2 va undan ortiq fe’llardan tuziladi 1 ta harakat amalga oshiriladi. Dars chozilib ketdi.	Qo’shma fe’l. 2 va undan ortiq fe’llardan tarkib topishi mumkin. Lekin ma’no mustaqilligini saqlab qoladi.
1.1 ta ish harakat amalga oshadi.	Saida uyga turli meavlar olib keladi.mevani oladi va olib keladi.
2 fe’lni tashlab ketadigan bo;lsag ma’no o’zgarmaydi.	2 fe’lni tashlab ketadigan bo’lsag ma’no o’zgaradi.

Ko’makchi so’z birikmasi	So’z birikmasi
2 ta fe’ldan tarkib topadi	2 ta fe’ldan tarkib topishi mumkin
1 ta so’qoq beriladi harakat ham bitta bajariladi.	Alohida alohida so’roq bera olasiz U yol-yolakay qiziq voqealarni gapirib ketdi.gapiribga ham ketdi ham o’zini mustaqil so’qog’ini bera olamiz.