4-maʼruza: fitonematodalar morfologiyasi reja

7-rasm. Turli nematodalarda fazmid shakllari (1 - Steiner bo’yicha, 1949;
2,6 - T.Goodey bo’yicha, 1951; 3 - T.Goodey bo’yicha, 1932; 4,5 – Thorne, 1937).
1 - Dolichodorus heterocephalus Cobb, 1914; 2 – Rotylenchus robustus (de Man, 1880) Filipjev, 1936;
3 – Tylenchorhynchus dubius (Buetschli, 1873) Filipjev, 1936; 4,5 – Stegelleta incise (Thorne, 1937) Thorne, 1938; 6 – Hoplolaimus galeatus (Cobb, 1923) Sher, 1961. 1,2,4 – samka tanasining dum bilan tugagan qismi; 3,5 - samets tanasining dum bilan tugagan qismi; 6 – samka dumining tanadagi egallagan maydoni;
f – fazmid.

Rabditidlar va diplogasteridlarda fazmidlar juda kichik, yoriq shakliga ega; ular katta qiyinchilik bilan topiladi. Ammo sefalobidlarda (Cephalobidae) bu organlar yaxshi rivojlangan.

Deyridlar. Nerv halqasi yon chiziqlarining o’rtasida ochiladigan juft teshikli kutikulyar hosiladir. Ushbu organlar Tylenchoidea katta oilasining ko’plab vakillariga xosdir. Eng yaxshisi, ularni Tylenchus, Tetylenchus, Psilenchus, Deladenus avlodlarida va ba’zan Tylenchorhynchus larda ko’rish mumkin. Deyridlar lateral xordalar bilan bog’langan. Ularning funktsiyalari hali aniqlanmagan.
Gemizonid. Tananing ventral tomonida ayiruv teshigi joylashgan bo’shliq yaqinida hosil bo’lgan yarim aylanasimon organ. Ventral tomondan qaralganda, bu kutikulaning ostidagi yorqin maydonchaga o’xshaydi. Uzunasiga kesilganda gemizonid ikki qavariqli shaklga o’xshaydi va yorug’likni yuqori darajada aks ettiradi. U nematodaning nerv tizimi bilan qo’shilib ketgan (Goodey, 1959).
Sefalidlar. Tananing old qismida boshning orqasida joylashgan juftlashgan organlardir. Ular oldingi va orqa tsefalidlarni ajratib turadi. Ushbu kutikulyar shakllanishlar, nerv tizimi bilan tushunarsiz aloqaga ega. TSefalidlar nematodaning butun tanasini o’rab olgan halqalar shaklida bo’lib, bu joylarda tananing normal halqasimon ko’rinishi paydo bo’ladi. Ushbu organlar xordalarning boshlanishi bilan bog’liq. Ko’p nematodalarda (Heterodera, Meloidogyne, Neoplectana va boshqalar) yaxshi ifodalangan ikki juft tsefalik bezlarning halqalarida tashqi chiqish teshiklariga ega. Bunday teshiklarning birinchi juftligi lateral xordalarning boshiga to’g’ri keladi va tsefalidlarning birinchi halqasi darajasida joylashgan. Ikkinchi juft bezlar dorsal va ventral xordalar boshida, tsefalidlarning ikkinchi halqasi darajasida ochiladi.
Gemizonion. Ushbu organ Rhabditoidea, Tylenchoidea, Aphelenchoidea va Dorylaimoidea katta oilalari vakillarida aniqlangan.
Gemizonion so’zi kichik gemizonid degan ma’noni anglatadi. Fazmidiya nematodalarda u tananing ventral tomonida orqa bulьbus darajasida joylashgan.
Uning joylashishi oldingi chetidan lampochkaning taglik darajasiga qadar har xil shaklda bo’lishi mumkin. Afazmidiya nematodalarda, masalan, Xiphinema da, gemizanion to’g’ridan-to’g’ri nayza (kopьyo)ning kengaygan asosi orqasida joylashgan.
Gemizonion kutikula va gipodermis o’rtasida joylashgan bo’lib, tananing atrofidagi qismlarga qaraganda nurni qattiqroq sindirib turadigan kichik yorqin ob’ektivga o’xshash tuzilishga ega. Gemizonion gemizonid singari, nervlar orasidagi qisqa muddatli og’ir vazifani bajaradi.