4-maʼruza: fitonematodalar morfologiyasi reja

4-maʼruza: FITONEMATODALAR MORFOLOGIYASI


Reja:

1. Fitonematodalar tanasining shakli, oʻlchamlari va umumiy tuzilishi

2. Fitonematodalar tanasining boʻlimlari


Kalit soʻzlar: Fitogelmintlarning morfologiyasi, oʻsimliklarning zararlanish hususiyatlari.


Fitonematodalarning morfologik tavsifi
Nematodalar - bu dunyoning eng xilma-xil biotoplarida yashashga moslashgan organizmlar guruhidir. Hayot tarzining xilma-xilligi tashqi va ichki tuzilishlarda juda katta tafovutlarga ega boʻlgan ushbu hayvonlarning tuzilishiga taʼsir koʻrsatdi. Shakllarning xilma-xilligiga qaramay, tuzilishning asosiy xususiyatlari sinfning barcha aʼzolari uchun umumiydir.

Tananing shakli, oʻlchamlari va umumiy tuzilishi
Nematodalarning aksariyati ipsimon tana shakli bilan ajralib turadi. Ular koʻpincha duksimon, urchuqsimondir. Biroq, hayvonlar yoki oʻsimliklarning toʻqimalarida parazitar turmush tarzi bilan juda katta darajada oʻzgarib turadigan bir nechta oʻzgarishlar mavjud. Bunday holatlarda tanasi notekis, deyarli sferik, limon shaklida yoki boshqa shakllarda boʻlishi mumkin. Koʻndalang kesikda nematodalarning tanasi yumaloqdir.
Tana tuzilishiga koʻra nematodalarning tanasi ikkita naychadan iborat. Tashqi naycha tananing devori (kutikula, gipodermia, uzunchoq muskul) va ichki naycha ovqat hazm qilish tizimidan iborat. Uzunasiga muskullar va ular orasidagi boʻshliq suyuqlik bilan toʻldirilgan boʻlib, unda jinsiy bezlar va boshqa baʼzi hujayralar joylashgan.
Somatik muskullarning asosiy qismi uzunasiga joylashgan boʻlib, faqat shu yoʻnalishda qisqartirish mumkin. Ushbu turdagi muskullarning joylashishi nematodalarning xarakterli toʻlqinlarga oʻxshash harakatlariga mos keladi (4-rasm).
Tana devori qalinligining oshishi va uzunligining qisqarishi ba’zi holatlarda muskullarning qisqarishiga va ushbu shakllarni deyarli harakatsiz turmush tarziga olib keladi. Erkaklar tanasining odatdagi ipsimon shaklidagi holatini yaxshi rivojlangan muskullar ushlab turadi.
Nematodalarning tanasi tabiiy holda segmentlarga bo’linmagan. Biroq ko’p shakllarda yolg’on segmentatsiya deb ataladigan holat mavjud bo’lib, u faqat kutikulaning sezilarli segmentatsiyasi (ko’ndalang halqachalar) bilan cheklanadi.
O’simliklardagi barcha tirik va parazitar nematodalarning uzunligi 0,5 dan 2 mm gacha bo’lib, ularning tanasi diametri odatda 15-20 mikron va undan ko’pni tashkil qiladi, ammo 200-400 mikrondan oshmaydi. Bu Heteroderidae oilasi vakillarida sezilarli darajada qalinlashishi mumkin.