4-ma`ruza: O‘zbekistonning o‘ziga xos istiqlol va taraqqiyot yo‘li
(2-soat).
Mustaqil
taraqqiyotning
dastlabki
bosqichidagi
muammolar.
O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘lini tanlashi. Taraqqiyotning “O‘zbek
modeli” va uning o‘ziga xos xususiyatlari.O‘zbekistonning ijtimoiy-siyosiy
rivojlanish strategiyasi: yangilanish va taraqqiyot yo‘li.O‘zbekistonning
iqtisodiy mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan strategiya asoslari. Mustaqillik
– me’yoriy-huquqiy asoslarining yaratilishi. YAngi Konstitutsiyaning qabul
qilinishi va uning tarixiy ahamiyati. Davlat ramzlari.
Mustaqillikning dastalbki kunlaridayoq O‘zbekiston qanday taraqqiyot
yo‘lidan boradi, qanday jamiyat, qanday davlat quradi, uning qiyofasi qanday
bo‘ladi, degan savollar ko‘ldalang turardi.
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, dunyodagi hamma mamlakatlar
uchun maqbul bo‘lgan bir xil taraqqiyot yo‘li, bir xil andoza bo‘lishi
mumkin emas. Mustaqillikka erishgan har bir mamlakat o‘ziga xos
taraqqiyot yo‘lini izlaydi, yangi jamiyat barpo etishda o‘z andozasini ishlab
chiqishga intiladi. O‘zbekiston oldida ham nazariy-ilmiy va amaliy jihatdan
puxta asolangan o‘ziga xos yo‘lni ishlab chiqish zarur edi.
O‘zbekistonning taraqqiyot yo‘li bozor iqtisodiyoti va demokratik tamoyillar
qaror topgan ilg‘or davlatlar tajribasiga, respublikamiz iqtisodiyotining
haqiqiy holati va imkoniyatlariga, xalqning mentaliteti va tarixiy
an’analariga, aholining tub o‘zgartirishlarga tayyorlik darajasiga tayangan
holda Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqildi.
O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘li Islom Karimovning
asarlari, ma’ruza va nutqlarida yangi ma’no-mazmuni bilan to‘ldirilib,
aniqlashtirilib borildi. 1993 yilda nashr etilgan«O‘zbekiston-bozor
munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li» nomli asarida Islom Karimov
yangi jamiyat qurishning besh tamoyilini asoslab berdi.
1. Iqtisodiyotni mafkuradan to‘la xoli qilish, iqtisodning siyosatdan
ustunligi, o‘ziga xos ichki qonunlarga muvofiq rivojlanishi.
2. Davlat- bosh islohotchi, iqtisodiy o‘zgarishlarning tashabbuskori.
3. Qonun ustivorligi, islohotlarning mustahkam huquqiy asoslarga qurilishi,
qonun oldida hammaning baravarligi va hammaning qonunga bo‘ysunishi.
4. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning barcha bosqichlarida kuchli ijtimoiy
siyosat yuritish, aholining muhtoj tabaqalarini ijtimoiy himoyalashning
ustivorligi.
5. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich va izchil ravishda o‘tish,
ya’ni islohotlarni inqilobiy sakrashlarsiz amalga oshirish.
SHunday qilib, O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘li nazariy va
amaliy jihatdan puxta belgilab olindi. Taraqqiyotning«o‘zbek modeli» bundan
oldin yaratilgan va mavjud bo‘lgan modellarning birortasini takrorlamagan
holda, o‘z mohiyati va mazmuni jihatidan butunlay yangi taraqqiyot
modelidir. Bu yo‘l xalqimiz tomonidan ham, xalqaro maydonda ham
taraqqiyotning «O‘zbek modeli» deb qabul qilindi.
Mustaqillik qo‘lga kiritilgach, milliy huquqiy davlat qurish, demokratik
jamiyat barpo etish, bozor munosabatlarini shakllantirish kabi dolzarb
vazifalar mustaqil O‘zbekiston Konstitutsiyasini ishlab chiqishni taqazo etardi.
«Mustaqillik Deklaratsiyasi» qabul qilingan O‘zbekiston Oliy
Kengashining 1990 yil 20 iyunda bo‘lgan ikkinchi sessiyasidayoq yangi
Konstitutsiya ishlab chiqish lozim, degan xulosaga kelingan edi. Sessiya
O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov boshchiligida 64 kishidan iborat
Konstitutsiya loyihasini tayyorlash bo‘yicha komissiya tuziladi.
Konstitutsiyaviy komissiya O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini
ishlab chiqish ustida 2,5 yil ishladi.
Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda konstitutsiyaviy rivojlanishning
jahon tajribasi o‘rganildi, inson huquqlari, demokratiya va qonunchilik
sohasida jahonda qo‘lga kiritilgan yutuqlar hisobiga olindi. Milliy
davlatchiligimizning tajribasi, Amir Temur va boshqa allomalarimizning
davlatni idora qilish sohasidagi g‘oyalari yangi Konstitutsiyaga asos qilib olindi.
1992 yil 26 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi
loyihasi umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi. Muhokama 2
oycha davom etdi. Muhokama jarayonida bildirilgan takliflar asosida tuzatishlar
kiritilgan loyiha 1992 yil 26 noyabrda matbuotda ikkinchi marta e’lon qilindi.
Umumxalq muhokamasi davrida6 mingdan ortiq taklif va mulohazalar
bildirildi, ular inobatga olindi. Konstitutsiyamiz xalqimizning siyosiy daholigi
va tafakkurining mahsuli bo‘ldi. Prezident I.A.Karimov O‘zbekiston
Konstitutsiyasini ishlab chiqishga rahbarlik qildi va o‘zining katta hissasini
qo‘shdi.
Oliy Kengashning 1992 yil dekabrda bo‘lgan XI cessiyasi O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish masalasini muhokama qildi.
Sessiyada deputatlar loyihaga 80 ga yaqin o‘zgartirish, qo‘shimcha va
aniqliklar kiritdilar. SHunday qilib, 1992 yil 8 dekabr kuni O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilindi. Mustaqil O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilinganligini nishonlash maqsadida
Konstitutsiya qabul qilingan kun - 8 dekabr umumxalq bayrami-O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi kuni deb e’lon qilindi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 6 bo‘lim, 128 moddadan
iborat. U«Mustaqillik Deklaratsiyasi», «O‘zbekiston Respublikasining Davlat
mutaqilligi asoslari to‘g‘risida» gi Qonunda mustahkamlangan tamoyillar va
g‘oyalarni o‘zida to‘la mujassamlashtirdi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi ijodkor xalqimizning xohish,
irodasi va dono fikr-mulohazalari asosida va jahonda to‘plangan eng ilg‘or
konstitutsiyaviy rivojlanish tajribasini va milliy davlatchiligimiz
hususiyatlarini hisobga olgan holda mustaqil ishlab chiqildi. Ilgarigi
konstitutsiyalar esa markaziy hokimiyat tomonidan tayyorlangan Ittifoq
konstitutsiyasi nusxalaridan ko‘chirib olinar edi. SHu boisdan ham yangi
asosiy qonunimiz mustaqil O‘zbekistonning birinchi Konstitutsiyasi
hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini o‘rganish jarayonida uning
mohiyatini ochib beruvchi asosiy tamoyillarni bilib olishga ahamiyat berish
zarur.
O‘zbekiston Konstitutsiyasining muhim tamoyili davlat suverinitetidir.
Davlatimizning«O‘zbekiston Respublikasi» va «O‘zbekiston» degan nomlari
bir ma’noni anglatadi.
Konstitutsiyamizning tamoyillaridan yana biri xalq hokimiyatchiligidir.
Yаna bir konstitutsiyaviy tamoyil- davlat hokimiyatining uch tarmoqqa
bo‘linishidir. O‘zbekiston davlat hokimiyati tizimi hokimiyatning qonun
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlariga bo‘linishi qonunlashtirildi.
Asosiy Konstitutsiyaviy tamoyillardan biri demokratiyaga sodiqlikdir.
Kontitutsiyada umuminsoniy demokratik tamoyillarning, xalqaro huquq
sohasida umum e’tirof etilgan qoidalarning ustunligi tan olingan.
O‘zbekiston Konstitutsiyasida inson hayoti, erkinligi, or-nomusi, qadr-
qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari eng oliy qadriyat ekanligi belgilab
qo‘yilgan.
Yаna bir Konstitutsiyaviy tamoyil – Konstitutsiya va qonunlarning
ustivorligidir. Konstitutsiyaning 15-moddasida «O‘zbekiston Respublikasida
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan
olinadi», deb belgilab qo‘yilgan.
Konstitutsiyaning 21-moddasiga binoan O‘zbekiston Respublikasining
butun hududida yagona fuqarolik o‘rnatilgan. O‘zbekiston Respublikasining
millati, elatidan qat’iy nazar barcha fuqarolari O‘zbekiston xalqini tashkil
etadi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida Qoraqalpog‘iston
Respublikasining huquqiy maqomi, O‘zbekiston bilan o‘zaro
munosabatlarning huquqiy asoslari belgilab berilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi
mamlakatimiz hayotida katta ahamiyatga ega bo‘ldi. U mamlakatimizda
qonunchilikning rivojlanishi uchun, huquqiy islohotlar uchun asos bo‘lib qoldi.
YUzlab qonunlar, kodekslar, milliy dasturlar ishlab chiqildi, umumxalq
muhokamasidan o‘tdi, qabul qilindi va hayotimizning barcha jabhalarida
amal qilinmoqda.
2003 yil 24-25 aprel kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining o‘n birinchi sessiyasida «O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish
to‘g‘risida»gi Qonun loyihasi muhokama qilindi va mazkur Qonun qabul qilindi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga jamiyatni yanada
erkinlashtirish va demokratiyalash, ikki palatali parlament tuzish
zaruriyatidan kelib chiqqan holda o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritildi.
Asosiy Qonunimiz mazmun va mohiyati, maqsad va vazifalariga daxl qilmagan
holda, avvalo Oliy Majlisning roli va ahamiyatini kuchaytirish, uning
palatalari maqomi va vakolatlariga doir 76-88-moddalarga o‘zgartirishlar va
qo‘shimchalar kiritildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti vakolatlari hamda vazifalariga doir
89, 90, 93, 95, 97-moddalarga ham o‘zgartirishlar kiritildi. 89-
moddaning«O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti ayni vaqtda Vazirlar
Mahkamasining Raisi hisoblanadi» deyilgan ikkinchi qismi olib tashlandi.
Muxtasar qilib aytganda, qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud
hokimiyatlari o‘rtasidagi vakolatlar yanada demokratik ravishda qayta
taqsimlanadi. Kiritilgan o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar O‘zbekiston
Respublikasi Bosh vazirining, hukumatning mas’uliyatini kuchaytirishga,
jamiyat siyosiy hayotining faollashuviga, saylov tizimining yanada
takomillashuviga xizmat qiladi.
O‘zbekiston o‘zining davlat mustaqilligini mustahkamlashga dadillik
bilan kirishdi. Birinchi bo‘lib, davlat ramzlari belgilab olindi.
O‘zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i o‘n ikkinchi chaqiriq
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining VIII sessiyasida 1991 yil 18
noyabrda tasdiqlandi. Davlat bayrog‘i mamlakatimiz hududida ilgari mavjud
bo‘lgan g‘oyat qudratli saltanatlar bayrog‘iga xos bo‘lgan eng yaxshi
an’analarni davom ettirgan holda respublikaning tabiatiga xos bo‘lgan
xususiyatlarni, xalqimizning milliy va madaniy sohalardagi o‘zligini ham
aks ettiradi.
O‘zbekistonning Davlat gerbi, o‘n ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston
Respublikasi Oliy KengashiningX sessiyasida1992 yil2 iyulda qabul qilindi.
Gerbning markazida qanotlarini keng yozib turgan Xumo qushi tasvirlangan.
Bu baxt-saodat va erksevarlik ramzidir. Qadim-qadim zamonlardan buyon
Xumo qushi o‘zbek xalqi orasida odamlarni baxt-saodatga etaklovchi kuch
ramzi sifatida e’zozlab kelingan.
O‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi o‘n ikkinchi chaqiriq
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasida 1992 yil 10
dekabrda qabul qilindi. Davlat madhiyasining matni O‘zbekiston xalq shoiri
Abdulla Oripov, musiqasi O‘zbekiston xalq bastakori Mutal Burhonov
tomonidan tayyorlangan.
Dostları ilə paylaş: |