4-ma’ruza: Transformatorning yuksiz ishlash va qisqa tutashuv rejimlarida ro‘y beradigan elektr magnit jarayonlar

---

4-ma’ruza: Transformatorning yuksiz ishlash va qisqa tutashuv rejimlarida ro‘y 
beradigan elektr magnit jarayonlar 
Reja: 
1. Transformatorning salt ishlash xolati.
2. Qisqa tutashuv tajribasi. 
1.Transformatorning salt ishlash xolati. 
Transformatorning salt ishlash xolatdagi tengligi I`
2
=0 va Z
B
=
bo’lganda 
U
1
=-E+I
1
Z
1
; (4.1) 
U
2
=E
2
; (4.2) 
I
0
=I
2
. (4.3) 
Shu formulani kuzatish mumkin. 
Vektor diagramma transformatorlarning salt ishlash xolati 4.1-rasmda ko’rsatilgan. 
Transformatorning birinchi cho’lg’amiga boshqarilgan zo’riqish chegaralanadi (0,3-:- 1,2). U – 
birinchi cho’lg’amni bo’sh xolatda ishlashi ikkinchi cho’lg’am tomonidan amalga ishirilishi 
mumkin. 
4.1-rasm. Salt ishlash xolatdagi qo’shma sxema T-shaklli sxemadan olingan bo’lishi mumkin; 
agar shunday xisoblasak I
2
=0 
4.2-rasm.Uch fazali transformatorlarning salt ishlash xolatini kuzatish mumkin 

---

4.3-rasm. 
Tajriba amalga oshirilganda odatda quvvatlanishi past zo’riqish bilan amalga oshiriladi. 
Tajribada salt ishlash jarayoni ko’rish mumkin. Bunda tokning bo’sh xolatdagi mos 
kelishi I
x
, salt xolatning yo’qolishi P
x
(4.4-rasm).
4.4-rasm. 
Birinchi navbatda bo’sh xolatda bo’sh xolatdagi tok U
x 
ga bog’liq, U
x
= (0,6-:- 0,8) 
U
nom 
liniyaning bog’liqligiga bo’y sunishiga olib keladi. U
x
=(1,1-:- 1,2) . transformatorning 
nagnit tizimi o’tkazilganda reaktiv quvvat ko’payadi , shuning uchun cos 
x
o’sishi bilan 
zo’riqish xosil bo’ladi. 
P
x
- salt xolatdagi yo’qotilishi bu- transformatorning magnit maydon yo’tilishi. Salt 
xolatdagi tok transformatorning 0,8-10 % kuchini xosil qiladi. Transformatorda 200000-630000 
kVA tok 0,5- 0,4 % ni hosil qiladi. Shuning uchun energiya yo’qotish 10
2
-5x10
4
marta 
kamayadi.
Salt xolatdagi yo’qotish bu stolni to’qotilishiga olib keladi. Salt ishlash xolatdagi yo’qotilishni 
aniqlab Px, qo’shma sxemada r0 stoldagi ekvivalint yo’qotilishini faol qiyoslashda ko’rish 
mumkin. P
x
=mlx2 (r
1
+r
0
) lekin r1 <0
shuning uchun shunday deyish mumkin Px=ml
2
z
0,
z
0
=U
x
/I
x
- o’zaro qarama-qarshi to’liq qarshilik r
o
=P
x
/ml
x
2 aniqlanadi. 
√ 
. (4.4) 
va r
2
cho’lg’amga doimiy taminlaydi. 
Cho’lg’amani doimiy tok bilan oziqlantirishda r1 va r2 transformatorning 1- va 2- 
cho’lg’ama qarshiliklar faoldir. Faol yoki to’g’riroq aytganda omix qarshiliklar tokning doimiy 
quvvatini bo’lish qarshiligi transformatorning ko’chish sxema qarshiligi z
0 
x
0
va quvvatga 
bog’liq Ux ning o’sishi z
0
va x
0
kamayadi va tok ortadi.
Transformatordagi to’yinish bu vm induksiyasi- Ux cho’lg’amalardagi quvvatga bog’liq. 
Sim cho’lg’amlarning fazasi va magnitiga bog’liq. Po’latdagi yo’qotish B2 va F darajaga 
proporsional . po’latdagi to’qotishni kamaytirishda 1-navbatda magnitdagi sterjindagi 
induksiyani kamaytirish kerak. 
U
x
=U
NAM 
Z
0
X
0
=33
330 va r
u=
5
65 keying
4.5-rasm. 

---

sonlar kuchli transformatorga tegshli R
1
va X
1 
qarshilig R
0
X
0 
ning qarshiligidan 100 marta kam 
kuchli transformatorlar uchun katta aniqlik bilan siljish sxema paramertrlarini aniqlanadi 
xolostoy xolada magnitlarga kontur parametrlarga qarab xolostoy xolattajribasidan 
transformatorning koiffisenti aniqlanadi quvvatni 1-va 2- orama quvvatidagi munosabati singari
n
12=
U
1
/U
2
. (4.5) 
sxemadagi induktiv qarshiliklar tajriba asosida topilgan.