4-Mavzu : Zamonaviy axborot texnologiyalari va internet madaniyati. Reja

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
4-Mavzu : Zamonaviy axborot texnologiyalari va internet madaniyati. Reja
4-Mavzu : Zamonaviy axborot texnologiyalari va internet madaniyati.
Reja:
1. Internet madaniyati haqida tushuncha .
2. Kompyuter savodxonligi bilimini oshirish dolzarbligi haqida.
3. Ortasida internet madaniyatini yuksaltirish chora-tadbirlari
4-1. Internet madaniyati haqida tushuncha .
Internet madaniyati haqida solsak, u yangi tushuncha ekanligini erif berilmoqda, ya bu internet orqali foydalanuvchilarning muloqot, axborot olish va uzatish madaniyatidir. Internet madaniyati (internet foydalanuvchilarining kibermadaniyati) deganda, shuningdek, ijtimoiy ongga salbiy taplab yangi axborot tarqatish texnologiyalari qanday tez sursir doirasi tobora kengayib borayotgani haqida ortiqcha gapirishga zarurat yoylayman. Bunday axborot vositalariga asosan yoshlarning juda katta qiziqish bilan qarashi va ulardan keng foydalanishini hisobga oladigan bolib, endilikda axborotga egalik, zamonaviy tizimlarining shakllanganligi mamlakatning demokratik rivojini sifatlovchi omilga aylandi. Yurtboshimiz rahnamoligida otgan yillar davomida onaviy yuksalishi, axborotga boyobga chiqarish, axborot erkinligini taz erkinligi, oidan erkin foydalanish uchun sharoit yaratilishini ez aksini topdi.





4-2. Kompyuter savodxonligi bilimini oshirish dolzarbligi haqida.



Hozirgi kunda Oshimcha 50 000 kilometr optik-tolali aloqa liniyalari yotqizildi va natijada ularning umumiy uzunligi 118 ming kilometrga etkazildi, aholi punktlarining qariyb 67 foizi tezyurar aloqa vositalaridan foydalanish imkoniyatiga ega borsatish botkazish qobiliyati 1,800 Gbit/s ni tashkil etadi va 2022 yil oxirigacha amalga oshirilishi rejalashtirilgan loyihalar natijalariga korsatkich 3,200 Gbit/s ga etkaziladi. 2021 yilda viloyatlar va tumanlar otgan yilning shu davriga nisbatan 42,9 foizga pasaytirildi va bugungi kunda 30,0 Mbit uchun 1 ming soldi. Uy xornatildi. Shunday qilib, ularning umumiy soni 45,890 donaga etkazildi. Taylab aholi punktlarini Internet bilan qamrab olish darajasini oshirish, xususan, keng polosali ulanish portlari sonini 2,5 million donaga etkazish, 20 ming km optik tolali kabellar yotqizish va nihoyat, uyali aloqa tarmoqlarini rivojlantirish orqali, aholini mobil Internet bilan qamrab olishni 95% ga oshirish. 2020 yilda Mininfocom magistral transport Telekom tarmoqlarini rivojlantirish bo 87%. Hisobot davrida 1 mln. port oliqni saqlash muassasalarini yuqori tezlikdagi Internet bilan talim tashkilotlarida (80%) va 2747 kasalxona va poliklinikalar (78%). Yil oxirigacha bolalar bogliqni saqlash muassasalarini Internet orqali qamrab olishni 100% ga oshirish rejalashtirilgan.

Xalqaro maining umumiy ozgarmadi va 1200 Gbit/s. operator va provayderlar uchun narx yil boshidan beri 36,1% ga pasaydi va 45 Mbit/s.uchun 1 ming sozlarining Qarazli manfaatlari yomol qilib, orsatish orqali, hali ongi va

hayotiy qarashlari shakllanib ulgurmagan yoshlarni chalglidagi intilishlarini kuchaytirayotgani sir emas. Nosogggggsiridan himoyalash toligi va rivojlanishiga ziyon etkazuvchi axborotdan himoyalash torisida" Rossiya qonunlarini tilga olishimiz mumkin. Milliy qonunchiligimizda ham yoshlarni nosogzbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari torisida"gi Qonunda "Oravonlikni, hayosizlikni va shafqatsizlikni tashviqot qilishga qaratilgan har qanday xatti-harakatlar man etilishi", "Bola huquqlarining kafolatlari torisida"gi Qonunda "Pornografiya, shafqatsizlik va zosir koluvchi ommaviy axborot vositalaridan foydalanish, adabiyotlarni tarqatish hamda filmlarni namoyish etish taqiqlanishi" belgilab berilgan. Yaqinda "Manaviyati" mavzuida botgan videokonferentsiya ham Qonunchilik palatasi deputatlari, axborot sohasining mutaxassis va ekspertlari, olimlar, yoshlar vakillari buzgoyalar va axborot xurujlaridan yoshlarni himoyalashning tegishli tashkiliy- huquqiy asoslarni takomillashtirish lozimligi qayd etildi. Bugungi axborot globallashuvi jarayonida yoshlarning malimi samaradorligini oshirish borasida qator taklif-mulohazalar bildirildi. Axborot asri davrida yoshlarga yopirilib kelayotgan axborotlardan foydalana olishlari, xususan, nosoggladi. Aynan mana shu borada ular kattalar, ayniqsa, ota-onalar va pedagoglarning mamagiga muhtoj. Shuningdek, ishtirokchilar tomonidan onaviy-axloqiy tarbiyasini yanada takomillashtirishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish, buni amalga oshirishda jamiyatimizning keng qatlamlari: davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, fuqarolik jamiyati institutlari, jamoat tashkilotlari, fuqarolarning ozi boshqarish organlari, ota- onalar va pedagoglarni keng jalb qilish maqsadga muvofiq ekani

tayib bonaviy olamining daxlsizligini asrash asosiy vazifalarimizdan biridir. Bunda biz deputatlar jahon va rivojlangan demokratik davlatlar amaliyotidan kelib chiqib, axborot ekspansiyasiga qarshi harakat tizimining qonuniy mexanizmlarini takomillashtirish bolmaydigan qonunchilik jarayonini amalga oshirishimiz lozim bonaviyatiga daxldor yumushlarda beparvolikka yoyib bolgan shunday kashfiyotlar borki, ular bir paytning o konchilari mehnatni engillashtirishni niyat qilgan bolsalar kerak.



Har qanday kashfiyot kabi internet ham intellektual salohiyatning natijasi hisoblanadi. Biz internet yordamida istalgan maida erishishimiz, masofadan turib talishimiz mumkin. Bugungi kunda butun insoniyatga xavf solayotgan diniy ekstremistik oqimlar opaytirish va buzgoyalarini targnggi yillarda terrorchilik tashkilotlari gib-tashviq qilishga qaratilgan veb-saytlarning soni bir necha barobarga oshgan. Hususan, 10 yil avval bunday saytlar soni 20 ta bolib, ularga xizmat koravonlik, axloqsizlik, tayinsiz sektalar, ooyalari joylashtirilmoqda.

Bunday internet saytlarining yana bir osatdan paydo bolum vaqt oqoladi, mazmunini ozgartirib turadi. Shuningdek, ushbu toifadagi saytlar bir tomondan, terrorchilik tashkilotining faol akurashchilarmuholifatrgangan odamlarga mosir korquv, vahima tarqatish orqali ichki ikkilanishni keltirib chiqarishdek maqsadlar koarazli maqsadlarni konaviyat eng katta qurol bonaviyatga ega shaxs sifatida tarbiyalash ozod, obod Vatan, erkin va farovon hayotni talib qolaveradi.

Barchamizga malmaydi. Dunyo bolumotlarni qabul qilish hamda tarqatish bilan cheklanib qolmasdan, balki bundanda katta ishlarni bajarish imkoniyatlari tugstlari, yaqinlari bilan bemalol koldi.

Tasavvur qilish uchun birgina misol keltirishning oylayman. Oddiygina talaba otirib ikki uch soat oladi. Huddi shu ishni uyida internet orqali bajarsa juda koladi. Olumotlarni internet orqali yaxshilab oziga maladi. Yana bir misol avvallari bir inson olsa, u xat yozish uchun qogchtaga olib borishi kerak botardi. Hozirda esa bunday ishlar oddiygina bir hol bosha ishlarni internet orqali inson uzogxshash misollarni kopayib, internetdan foydalanish borasida korovnoma olgan mutaxasislar yaqin Sharqdagi, shuningdek Xitoyda internetdan foydalanuvchilar bu borada rivojlangan mamlakatlar aholisidan orovlar natijasiga komilib yashaydi. Birorta Evropa mamlakati oyxatga kira olmadi. Rivojlangan mamlakatlar aholisi internetda asosan dop vaqtini ijtimoiy tarmoq saytlarida ort soat esa elektron pochta orqali xat jotibor elektron pochta orqali muloqotga qaratilar ekan. Ijtimoiy tarmoqdan eng kolib, har bir foydalanuvchining ottizdan kointernetda do bor. Malayziyadan keyingi olgani kabi yomon jihatlari ham bor. Internetda foydali malumotlar ham keng tarqalgandir. Inson masir qiladigan

foxishabozlik, behayolikni, axloqsizlikni targpayib bormoqda. Bapgina yosh oilalar ajrashib ketish holatlari kuzatilmoqda va hokazo. Internet orqakli nafaqat axloqiy buzuqliklar, balki siyosiy, iqtisodiy, moliyaviy va boshqa koplab jinoyatlar sodir etilmoqda.

Yuqorida keltirib orsatib turibtiki internetni biz ham yaxshilikka, ham yomonlikka ishlatishimiz mumkin ekan. Bizni vazifamiz undan faqatgina yaxshilik yolimotlari asosida internetdan foydalanish odoblarini yoyishimiz kerak bolgan odam niyatini tori qilishi kerak. Ana shunda bu ishdan foyda topadi. Internetdan foydalanishdan oldin vaqtni zoya ketkazmaslikni, uning har lahzasi hisobli ekanini otirish ham zararli boziga xos xastaliklarga chalinishi mumkin. Bundan tashqari internetda koqiladigan malishi kerak. Ammo ming afsuslar bopgina insonlar saytda ormaydigan narsalarni sayt orqali bemalol koat yoshidagi ogyib, ularni doimiy ravishda kuzatib borish kerak. Bunday holatlarda bolalarni echa-kuyda organib, shularga kirib foydalanishi mumkin. Bolaning internet yoki kompyuterda oyinlari zehnni charhlaydigan, odob axloqqa targlishi kerak. Ularning vaqtlari behudaga ketmasligi uchun ota-ona doimiy ravishda harakat qilishi lozim borgatib, uni nazorat qilib borsa, unday farzandning hayosi, odobi oladi. Begona yot gzbekistonda internet savodxonligi va foydalanuvchilari madaniyati tugrisida.

Insoniyatning taraqqiyot tamaddunini tarixiga nazar solsak, inson va davlat ehtiyojlarida axborot muhim ahamiyat kasb etib, ushbu ehtiyojlarni qondirish borasidagi harakatlar natijasida zamonamizga kelib, yuksak darajada rivojlangan axborot texnologiyalari va internet tarmoqlari paydo boli tatbiq etilganligi demokratik davlatning ustuvor parametrlaridan biri sifatida ezbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mustahkamlangan boAxborot erkinligi printsiplari va kafolatlari torisidatiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeiga qarab axborot olish huquqi cheklanishiga yoyilmasligi belgilab qominlashga oid normalar bilan mustahkamlangan.

Sohaga oid muhim qonunlarimizdan yana biri Axborotlashtirish torisidalib, ushbu qonunning maqsadi axborotlashtirish, axborot resurslari va axborot tizimlaridan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat ekanligi qayd etildi hamda xalqaro axborot tarmoqlari va internet jahon axborot tarmogrsatuvchi sublumotlarga koiga ulangan bolga qotibor kuchaytirilib, uning davlat sektori bilan sogz navbatida, milliy axborot makonimiz liberallashib, uning jahon axborot makoni bilan muvaffaqiyatli integratsiya bolom axborot muhitini yaratish borasida barcha huquqiy va texnologik shart-sharoitlar mujassam ekanligidan dalolat beradi. Darhaqiqat, internet bizni global axborot makoni bilan boglovlari amalga oshirilmoqda, qiziqarli va zarur boz bilan qaraydigan bolom manfaatlar, ziddiyat va qarama-qarshiliklar talib, ularning milliy

axborot makonimizga ham kirib kelayotgani va birinchi galda uning talayotgani kuzatilmoqda.

Internetdan tarqatilayotgan axborot davlat va jamiyat manfaatlariga, axloq va matirof etilgan normalariga tajovuz qilmasligi, qolaversa, axborot borasidagi xavfsizligimizga ziyon etkazmasligi lozim. Kelajagimiz vorislarining manfaatlari haqida qayglom axborotlardan himoyalash, ular uchun sogzbekiston Respublikasining ggi qonuniga oshimchalar kiritildi. Xususan, qonunning 121-moddasida veb-saytning va (yoki) veb-sayt sahifasining egasi, shu jumladan bloger hamma erkin foydalanishi mumkin boidagi ozbekiston Respublikasining mavjud konstitutsiyaviy tuzumini, hududiy yaxlitligini zozgartirishga daravonlik va terrorizmni, shuningdek diniy ekstremizm, separatizm va fundamentalizm gib qilish; fuqarolarning shasiga putur etkazuvchi, ularning shaxsiy hayotiga aralashishga yoyuvchi axborotni tarqatish; pornografiyani targladigan boshqa harakatlarni sodir etish maqsadlarida foydalanilishiga yoymasligi shartligi belgilangan. Va axborotni joylashtirishdan avval uning toriligini tekshirish, shuningdek, joylashtirilgan axborotning notoriligi aniqlangan taqdirda uni darhol oyildi. Bugungi axborot asri davrida yoshlar ularga yopirilib kelayotgan axborotlardan foydalana olishlari, xususan, axborotni farqlay va idrok eta oladigan, ozi boshqaradigan, nosogzlari himoyalana olishlari, kommunikatsiya vositalaridan tori foydalana bilishlari uchun bilim va tajriba kerak bonaviy-ruhiy korgatishimiz zarurdir.



Internet orqali axborot tarqalishini tartibga solishda nafaqat vakolatli davlat organlari, balki nodavlat tashkilotlari, fuqarolik jamiyati barcha institutlarining ham faol ishtiroki, shu jumladan, internet sayt egalarining regulyativ vakolatlarga ega bozini oylab kolmaydi.




Insoniyat XXI asrga kelib, hayotining bir lahzasini ham internetsiz tasavvur qilolmaydigan bora ularga xaridorlarni internet orqali topishi afzalroq kolkira sarflab kochalar

tirbandligidan ishga kech qolish ham shart emas. Uyda ooyasi, jurnalist yozgan materiali, otgan darsi uchun oylik olaveradi. Otirmaydi. Daqiqalar ichida zarur maqiydi. Avvallari korib, jamiyatning barcha qatlami virtual olamga tobora boglamiz. Bu yaxshimi, yosirlarga nisbatan immunitet bilan kirsak, olamiz. Demak,virtual olam undan foydalanish madaniyati shakllangandagina foydali tomonlarini namoyon qiladi.

Internet hayotimizga kirib kelib, kundalik turmushimizni kodlashni boshlaganidanoq, u nafaqat hayotimizga, balki xulqimizga ham talib, ilmiy doiralarda olsa-da, bugungi globallashuv davriga kelib, kibermadaniyat degan melgan talab oul? Axborotni taqdim etish va undan foydalanish jarayonida op uchraydi. Kundalik turmushdagi har bir holatini: ertalab turdim, kayfiyatim yostlariga bayon qilish bir qarashda arzimas holatdek tuyuladi. Ayrim yoshlar ongida odatiy holga aylangan bu kabi holatlar tori mushohada qiluvchi kishilarni ajablantirishi, shubhasiz. Oz rasmlarini internetdagi sahifalariga joylashtirayotgan oil-qizlar-chi? Ozining gozini ustun qozga tashlanmayaptimi?

Globallashuv davriga kelib, yashin tezligida tarqalayotgan axborot glmasligi istalgan axborotni tarqatish orqali jamiyat az tatkazishda ularga qosirlarga tushayotganlarning aksariyati ham, manfur kimsalarning nishoni ham yoshlar ekanligi achinarli hol. Terrorchilik guruhlari internetdagi saytlari orqali yoshlarni mamlakat hududidan olib chiqib ketib, ulardan oarazli maqsadlari yolmoqda, deya hech ikkilanmay aytolamiz. Terrorizmni targzbek tilidagi saytlar soni etti mingtani tashkil qilishining olik tori ekanini tekshirishga undaydi.

Internetdan tori foydalanish madaniyatini shakllantirish turli madaniy muhitda yashovchi, turli tarbiyaga ega odamlar bilan muloqotda bola oladi. Bejiz yuqorida internet madaniyatiga bon barobar oshdi, deganimiz yoondan ajrata olmaslik, agressivlik, zora kornida foydalanish, selfimaniya kabi koyishning birdan-bir yoib qilish, uni yoshlar ongiga singdirish, alohida darslik sifatida ishlab chiqishga bornatishning imkoni boyorlari asosida taribga solsa borgatish lozim. Natijada ularda axborotni farqlash, zarur manikmasi shakllanadi. Internet madaniyatini oshirish maqsadida internetni muloqotdan kolimga yolim muassasalari: universitet, kollejlarning olga qoq qilishga, fan-texnika berayotgan imkoniyatlarning faqat ijobiy tomonidan foydalanishga asos bortasida internet madaniyatini yuksaltirish chora-tadbirlari