4-mаvzu. Sex tarkibini tanlashning asosiy tamoyillari. Reja

4-MАVZU. SEX TARKIBINI TANLASHNING ASOSIY TAMOYILLARI.


REJA:
1. Sex tarkibini tanlashning asosiy tamoyillari.
2. Mexanika sexlarining sinflanishi va tarkibi.
3. Mexanika sexini loyihalashda ko'riladigan asosiy masalalar.
4. Ishlab chigarish va texnologik jarayonlar.
5. Texnologik jarayonning asosiy masalalari.
6. Loyihalashda boshlang‘ich ma’lumotlar va ishlab chigarish dasturi.
Sex tarkibini tanlashning asosiy tamoyillari
Ma’lumki, mashinasozlik ishlab chiqarishida asosiy sexlar ik- kita: texnologik va predmetli shaklda maxsuslashgan bo'ladi. Bir- inchi holatdagi sexlar bajarilayotgan texnologik jarayon belgilari bo'yicha (quyish, temirchilik, mexanik, payvandlash), ikkinchi holatdagi esa tayyorlanadigan mahsulotlar (detallar) bo'yicha maxsuslashadi, bunda bitta sexda yig'ma birlikni (detalni) oxiri- gacha tayyorlash uchun barcha jihozlar o'rnatiladi. Yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarishda mexanik ishlov berish va yig'ish predmetli maxsuslashgan sex shaklida quriladi. Seriyali va yakka tartibli ishlab chiqarishlarda mexanik va yig'uv sexlari mustaqil ravishda tashkil etiladi, ya’ni texnologik maxsuslashgan sexlar quriladi.
Bu sexlarning tuzilishi turlicha bo'lib, yangi sexni loyiha- lashda yoki mavjud sexlarni rekonstruksiyalash va qayta texnik qurollantirishdagi asosiy bosqichlardan biri, uning tarkibini sintez qilishdir, ya’ni qismlari va bo'limlarining tuzilishini asosli tanlashdir. Bu esa juda murakkab masala bo'lib, ishlab chiqari- layotgan mahsulotning hajmi va nomenklaturasini sinchkovlik bilan tahlil qilish talab etiladi.
Ommaviy va yirik seriyali ishlab chiqarishda bu masala nis- batan oson yechiladi, chunki sexlar predmetli maxsuslashtiriladi (dvigatellar, shassilar ishlab chiqaruvchi sexlar) va bo'limlar ham (maxovik bilan tirsakli vallarni tayyorlash va yig'ish bo'limi, moy nasosini detallariga ishlov berish va yig'ish) o'rta va mayda seri­yali ishlab chiqarish uchun strukturalash masalasini yechish mu- rakkabroqdir, chunki detal va mahsulotlarning nomenklaturasi juda ko'p bo'ladi va ularning tayyorlash bitta ish o'rnida ketma- ket bajariladi. Birinchi qarashda bo'limni texnologik max- suslashtirish kerakday tuyuladi, lekin ishlab chiqarishni tashkil qilishning zamonaviy nazariyasida, aksariyat hollarda, bu tarkibni yoqlamaydi, ko'p hollarda esa ushbu tarkibni rad etadi.
Hozirgi davr loyihalash ishlarida tizimli yondashish asosiy ishlab chiqarish jarayonlarining tarkibini sintez va tahlil qilish usuli hisoblanadi.
Tizimli yondashish qo'llanilganda har bir ishlab chiqarish tizimi va uning qismlarini tahlili uchun funksional elementar va tashkiliy tizim ostilarga boiinadi, ularni bo‘laklarga ajratib bo'l- maydi, chunki ular bir butun narsaning 3 ta tomoni ko‘rinishi kabi bo'ladi.
Ishlab chiqarish tizimi (sexni) va uning tizim osti (bo'lim, liniya) ni funksiyalanish tomoni uning texnologik vazifasi bilan aniqlanadi.
Elementar tomoni esa bo'limlaming tarkibi va texnologik vazifalarning bajarilishini ta’minlash uchun jihozlar bilan aniqlanadi.
Tashkiliy tomoni tizimnmg tarkibini belgilaydi. Har bir qis- mining aniq maqsadini aniqlab funksional vazifasiga mos ra- vishda bajarilishini ta’minlerydi.
Tarkib qismining msqsadi qay darajada yaxlit tizimning maqsadiga mos tushishiga qarab ishlab chiqarish tizimining samaradorligi belgilanadi.
Sex ishini tashkil qilish va tarkibini aniqlashda an’anaviy yondashilgan bo'lsa, asosiy e’tibor ishning barcha hajmini detal- larni tayyorlash yoki qismlami yig'ish operatsiyalariga bo'lishga qaratiladi. Ko'rsatilgan operatsiyalar, ayniqsa, seriyali ishlab chiqarishda, mos keluvchi bo'limlarda konsentratsiyalashgan bo'ladi. Ular texnologik, ya’ni funksional belgilariga ko'ra tuzi- ladi. Bunda struktura haqida tavsiya tahlil asosida ko'riladi va operatsiyalaming o'zaro ta’siri masalasi yaxlit tizim dob qaral- maydi. Ishlab chiqarish jarayoni tarkib sxemasi va o'zaro bogiiqliklar 4.1-rasmda ko'rsatilgan.
Sxemada shartli ravishda uchta bo'lim ko'rsatilgan, ulardan har biri bir xil texnologik ishga mo'ljallab shakllantirilgan. Ko'rsatilgan dastgohlar bitta guruhga yoki turli o'lchamli guruh- larga tegishli bo'lishi mumkin. Bunday tarkibda to'g'ri va teskari tashqi aloqalar kelib chiqadi. Ularning ko'pchiligi detallarni tay­yorlash uchun texnologik maxsuslashgan bo'limlar o'rtasida bo'ladi.
Tizimli yondoshishda ham alohida bo'limlaming, ham yaxlit sexning o'zaro bog'liqligi, ularning yaxlitligi va ishlash samara- dorliligi hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ladi. Tarkibni tanlash alohida qismlami sintez va tahlili natijalariga ko'ra amalga oshiriladi va yangi sifat ko'rsatgichlarga ega bo'ladi.
Shuning uchun ishlab chiqarish jarayoni tarkibiga tizimli yondoshish detalli yoki predmetli maxsuslashgan bo'limlar va sexlardan maqsadli foydalanishga asoslanadi. Tizimli yondo­shishda ishlab chiqarish jarayonining tarkib sxemasi 4.2-rasmda ko'rsatilgan. Bu holatda ham sex uchta bo'limdan iborat bo'lib, detallar asosida tashqi vertikal va ichki gorizontal aloqalar ke
jgh bo'yicha qurilgan. Ushbu ish- sishishi bo'yicha maxsuslashti^; maqsadi alohida detallar ishlab lab chiqarish tizimming oxirtj chiqarishdan iboiat bo'ladi.
maqsadli-detallar yoki natijasida bir turdagi delallar yoki bo'limlar yoki sexlar, buning '^hni fazoviy konsentratsiyalashuvi; yig'ma birliklarni ishlab chiqar bir xil turdagi detallar yoki yig'ma birliklami tayyoriashda texnologik jarayonni unifikatsiyalash va natijada, shunga kerakli jihozlar va texnologik moslamalarni ma’lum darajada kompo- nentlashuvi, maxsuslashuvi va konsentratsiyalashuvi;
sex va bo'limlarga mahsulotning ayrim detallarini tayyor­lash uchun operativ boshqaruv organlari tomonidan maqsadli dasturlarni tarqatishning markazlashuvi natijasida bir xil turdagi mahsulotni tayyorlash ma’lum miqdorda konsentratsiyalashadi, bu esa buyumni tayyorlash siklini qisqartiradi.
Bo'limlarni, sexlarni tashkil etish shakli aetallar va buyum- lar bo'yicha amalga oshirilsa tashkil qilish yuqori darajada ta’minlanadi, chunki bu shaklda ishlab chiqarish jarayoni to‘xtovsiz, to’g'ri va aniq ishlaydi, brigada va bo'lim jamoalari mehnatining oxirgi natijasiga ta’siri katta bo'ladi. Tashkil qilish- ninq bu shaklida xo'jalik hiscbini qo'llash ucaun yaxshi sharoit yaratiladi. Shunday qilib, ishlab chiqarish jarayonini dasturli - maqsadli tashkil qilish juda samarali usu) bo'lib hisoblanadi. Shuningdek, seriyali ishlab chiqarish sharoitida detallar bo'yicha maxsuslashtirilgan mexanika sexlari, bo'limlar ko'p nomenklatu- rali detallarga ishlov beriladigan guruhli liniyalar yaratilmoqda. Ushbu tashkiliy shakl MIChTlari uchun samaraliroqdir. Ommaviy va yirik seriyali ishlab chiqarish sharoitida asosiy tashkil qilish shakli sifatida predmetlar bo'yicha maxsuslashtirilgan oqim bo'yicha liniyalar qo'llaniladi. Yakka tartibli ishlab chiqarish sharoitida katta bo'lmagan mexanik sexlar uchun texnologik ta- moyil bo'yicha bo'limlar tashkil qilinadi.
Mexanika sexlarining sinflanishi va tarkibi
Mashinasozlik korxonalarining mexanika sexlari tayyorla- nuvchi mahsulot turi, ularning konstruksiyasi va og'irligi, ishlab chiqarishning turi, texnologik jarayoni va jihozlarning tavsifiga qarab turlicha bo'ladi.
Sexlar quyidagi belgi bo'yicha sinflanadi:
Sexlarni 4 ta sinfga bo'luvchi mahsulot konstruksiyasi tavsifi va og'irligi.
Yuqoridagi har bir sinfni guruhlarga bo'luvchi ishlab chi­qarish turi va texnologik jarayon, jihozlar va moslamalar tavsifi.
Dastgohlarning shartli soni bilan bog'liq holdagi sex o'lchamlari.
/- sinfga yengil mashinasozlik-dastlabki og'irligi 100 kg gacha bo'lgan detallarga ishlov beruvchi sexlar kiradi.