4. Pnevmoniya Oʻtkir respirator kasalliklar

NAFAS OLISh ORGANLARI KASALLIKLARI
BRONXITLAR
Bronxit - bronxlarning turli etiologiyali yalliglanish kasalligi (infeksion, allergik, fizik-ximik va boshq). Bolalarda bronxitlarning quyidagi shakllari ajratiladi:
1. O’tkir oddiy bronxit (OB)
2. O’tkir obstruktiv bronxit (OOB)
3. O’tkir bronxiolit
4. qaytalanuvchi bronxit (QB)
5. qaytalanuvchi obstruktiv bronxit (QOB)
6. Surunkali bronxit (SB) - birlamchi va ikkilamchi
7. Surunkali bronxiolit obliterasiya bilan birga
Bronxitlarning hamma shakllari zotiljamning klinik belgilarisiz bronx yalliglanishining klinik simptomlarida diagnostika qilinadi. O’tkir oddiy bronxit - bronxlarning obstruksiya belgilarisiz kechadigan bronxitdir.
Etiologiyasi. O’tkir oddiy bronxit etiologik omili viruslar (paragripp 1 va 2 turlari, RS-viruslari, adenoviruslar, gripp virusi, sitomegalovirus) hisoblanadi. Fizik-ximik omillar ta'sirida, sovuq qo’tishda burun-tomoqda autofloraning aktivlashuvi kuzatiladi. Ko’p hollarda o’tkir bronxit etiologiyasida virus-bakterial assosiasiyasi tasdiqlanadi, nafas yollaridagi epiteliyalarda joylashgan viruslar tropizmga ega bo’lganligi uchun ularni zararlaydi, bronxlar devori barer xususiyatini pasaytiradi va bakterial yalliglanish rivojlanishiga sharoit yaratib beradi. Shartli patogen bakterial autofloraning invaziv emas, intralaminar ko’payishi haqida so′z boradi. Bronxit quyidagi bolalar infeksiyasi, jumladan, qizamiq va kok yotal kechish jarayonida paydo bo’ladi. Katta yoshdagi bolalarda etiologik omil bo’lib, Mycoplasma pneumonia, Chlamydia pneumonia hisoblanadi.
Patogenezi. Bronx shilliq qavatlari yuqumli kasalliklari gipersekresiyaga va shilliqning fizik-ximik xossasini (elastiklik, adgeziyasi, shilamshi?ligi) o’zgarishiga olib keladi, bu seliar hujayralarda ish faoliyatini qiyinlashtiradi, mukoseliar klirensi (nafas yo’llari sanasiyasini ta'minlaydi) buzilishiga sabab bo´ladi. Adashgan nerv afferent reseptorlarining qo’zgalishi natijasida paydo bo´ladigan yo′tal bronxlar tozalovchi funksiyasini kuchaytiradi.
Klinikasi. Ko’p qo’llarda etiologiyasiga bog’liq. Kasallik tana qaroratining kotarilishi, bosh og’rishi, o’zini yomon his qilish, ishtaha pasayishi bilan boshlanadi. O’tkir oddiy bronxit o’tkir virusli respirator infeksiyalardan so′ng rivojlanadi, kasallikning birinchi kunlarida yuqori nafas yollari zararlanish belgilari kuzatiladi. O’tkir oddiy bronxit asosiy belgisi yotal hisoblanadi. Kasallik boshida yo′tal quruq bo´ladi. Traxeobronxitda yo′tal qichishish va to′sh suyagining orqasida ogriq bilan kechadi. Erta yoshdagi bolalarda yo′talganda yuzning qizarishi va yig′lash to′sh suyagining orqa qismida og′riqdan dalolat beradi. Bir necha kundan keyin yo′tal yumshoq, nam, ko’p bo’ladi. Kichik yoshdagi bolalar balhamni chiqara olmaydi va yutib yuboradi.
O’pka auskultasiyasida o’tkir bronxitda dag’al nafas, diffuz quruq, nam, orta kalibrli xirillashlar eshitiladi, yo′talgandan keyin uning miqdori kamayadi. Gematologik siljishlar virusli infeksiyalarni yoki og’ir bo’lmagan bakterial yalliglanishni ko’rsatadi. O’tkir bronxitning davomiyligi 2 haftadan oshmaydi.
Differensial tashqisi. Pnevmoniya, bronx-o′pka kasalliklari bilan o’tkaziladi, uning qaytalanishi o’tkir bronxit klinikasi bilan kechadi (mukovissidoz, bronxektatik kasallik va boshqalar). Pnevmoniyaga gumon qilinganda ko’krak qafasi rentgenografiyasi o’tkaziladi.
O’tkir obstruktiv bronxit va bronxiolit
O’tkir obstruktiv bronxit (OOB) - bronxlar obstruksiyasi sindromi bilan kechadigan kasallik. Kattalarga qaraganda, bolalarda ko’p uchraydi, og’irroq kechadi. Zamonaviy tasavvurlarga kora o’tkir bronxiolit OOBga kiradi, mayda bronxlar va bronxiolalarning virusli etiologiyali zararlanishi bilan kechadi. O’tkir bronxiolit bilan asosan ikki yoshgacha bo’lgan bolalar kasallanadi.
Etiologiyasi. O’tkir obstruktiv bronxit va bronxiolitda asosiy etiologik omil RS-viruslar, paragripp III turidagi viruslar, adenoviruslar hisoblanadi. Katta yoshdagi bolalarda o’tkir obstruktiv bronxit rivojlanishida miko’plazmalar va Ch. Rneumoniae asosiy o’rinni o’ynaydi.
Patogenezi. Bronxoobstruktiv sindrom - patofiziologik tushuncha bo’lib, o’tkir va surunkali kasalliklar fonida bronxlar otkazuvchanligining buzilishi bilan xarakterlanadi. Bolalarda bronx-o′pka kasalliklarida bronxlar obstruksiyasining asosiy komponentlari quyidagilar:
Bronxlar shilliq qavatining qalinlashishi. Bu komponentning asosiy sababi - shilliq va shilliq osti qavatining shishi va hujayra infiltrasiyasidir.
Bola qanchalik kichik bo’lsa, bronxlar shilliq qavatining qalinlashuvi shunchalik yaqqol bilinadi, bu esa bronxobstruktiv sindromning rivojlanishiga olib keladi;
Nafas yo’llari kalibri kichik bo’lsa, yalliglanish yuqori bo’ladi va qaytmas obliterasiyaga olib keladi. Bronxlar bez apparatining giperplaziyasi ham shilliq qavatning qalinlashish darajasiga ta'sir qiladi.
Bronxlarning gipersekresiya va reologik xususiyatining o’zgarishi erta yoshdagi bolalarda bronxobstruktiv sindromning rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Ekssudativ-kataral va limfatiko-gipoplastik konstitusiya anomaliyalari bor bolalarda bronxobstruksiya sindromi rivojlanishiga moyillik yuqori bo´ladi. Bronxlar diametrining kichrayishida, bronxial sekretning suvsizlanishi obstruksiyaning boshqa komponentlariga bog’liq, bu esa ko’p ishlab chiqarilgan bronxial sekretning yuqori yopishqoqligiga olib keladi va qattiq shilliq to’siqning rivojlanishiga sabab bo’ladi, natijada nafas yollarini to′sib qo’yadi. Balham reologik xususiyatining o’zgarishi (yopishqoq sekret) mukovissidozda bronxial obstruksiya shakllanishining asosiy sababi hisoblanadi. Siliar diskineziya sindromida o’zgarmagan yo’ki infisirlangan bronxial sekret evakuasiyasi buziladi.
Bronxlar shilliq mushaklarining spazmi - tez rivojlanadigan va yengil qaytuvchi obstruksiya komponenti. Bola yoshi kattalashgan sari va obstruksiya epizodlari qaytalanishida u katta ahamiyatga ega. Tez-tez qaytalanuvchi yoki uzoq vaqt davom etuvchi spazm bronxlar shilliq mushaklari spazmiga olib keladi.
Bronxlar o’tkazuvchanligining buzilishida opkaning shishi, havo yollarining emfizematoz o’pka to′qimasi bilan bosilishi obstruksiyani kuchaytiradi. Yuqorida keltirilgan obstruksiya mexanizmlaridan tashqari, timomegaliya, ko’krak ichi limfa tugunlarining kattalashishi, o’pkaning tugma bolakli emfizemasi, diafragmal churra, oraliq devor osmasida kompressiya natijasida nafas yo′llarining torayishi kuzatiladi.
O’tkir bronxiolitda epiteliy deskvamasiyasi bo’ladi, kiprikchalari bo’lmagan osuvchi qavat hujayralari bilan almashinadi. Bu mayda bronxlar va bronxiolalar shilliq qavatining erta zararlanishi hisoblanadi. Epiteliylar, fibrin tolalari, shilliq mayda bronxlar va bronxiolalarda qattiq tiqin hosil qiladi, bu bronxiolalarning toliq yo’ki qisman obstruksiyasiga olib keladi.
RS-viruslar bilan chaqirilgan bronxiolitning og’ir kechishida, RS-IgE anti tanachalarining spesifik titri yuqori, leykotrien S konsentrasiyasi, shilliqda gistamin sekresiyasi yuqori bo´ladi.
O’tkir RS-bronxiolit o’tkazgan bolalarda, ko’p qo’llarda bronxlar nospesifik giperreaktivligi shakllanadi va bronxial astmaga bo’lgan moyillik yuqori bo’ladi.
Klinikasi. O’tkir obstruktiv bronxit tana qaroratining kotarilishi, yuqori nafas yollari kataral o’zgarishlari bilan o’tkir boshlanadi. Bolaning umumiy ahvoli birdan o’zgarmaydi.
Respirator buzilishlar belgilari kasallikning birinchi kunida yuzaga kelishi mumkin, ba'zida 3-5 kunida yuzaga chiqadi. Asta-sekin nafas olish harakati va nafas chiqarish davomiyligi bir minutda 50 martagacha yetadi, shovqinli, hushtaksimon bo’ladi. Perkutor tovushning qutichasimon bo’lishiga fonida, nafas chiqarishi uzaygan, ikki tomonlama quruq, qushtaksimon xirillashlar eshitiladi. Bronxial bezlar gipersekresiyasi natijasida, kichik yoshdagi bolalarda mayda va o’rta pufakli nam xirillashlar eshitiladi va jarayonga bronxiolalarning qo’sqilishi kuzatiladi. Xirillashlar masofadan eshitiladi.
Obstruksiya rivojlanishi kuchayganda bola bezovtalanadi, qo’zg’aluvchanligi ortadi, qollariga tayangan holda majburiy o’tirgan holatni tanlaydi.
Nafas olishda yo’rdamchi mushaklar qatnashadi, burun qanotlari kerikkan, qovurg′alar oralig′ida va epigastral sohada tortilish kuzatiladi. Ba'zida og’iz atrofida yengil sianoz kuzatiladi. Periferik qonning o’zgarishi virusli infeksiyadagi kabi bo’ladi (leyko’peniya, limfositoz, EChT qisman oshishi).
O’tkir bronxiolitda obstruksiyaning og’irlik darajasi va nafas yetishmovchiligining yaqqolligi yalliglanishning mayda bronxlarda joylashishi, erta yoshdagi bolalarda brox-op’ka tizimining anatomo-fiziologik xususiyati va virusli yalliglanishning o’ziga xosligiga bog’liq. Nafas yo’llari yengil kataridan 2-4 kundan keyin hansirash nafas harakatining minutiga 70-90 taga yetishi kuzatiladi, nafas chiqarishning qiyinlashishi, yordamchi ko’krak mushaklarining ishtirok etishi, ko’krak qafasi chiqib turgan joylarining tortilishi, burun qanotlarining kerikishi, og’iz atrofi sianozi kuzatiladi.
Kasallik boshida yo’tal quruq, keyinchalik nam, balhamli bo’ladi.Temperatura reaksiyasi bronxiolitning etiologiyasiga bog’liq: adenovirusli infeksiyasida uzoq febril isitma kuzatiladi, boshqa etiologiyali bronxiolitlarda - tana qarorati 38-39˚Sgacha ko’tariladi. Bu holat 1-2 kun davom etadi.
Bolaning umumiy ahvoli og’ir, nafas yetishmovchiligi yaqqol bilinadi. RaO2 55-60 mm rt.st gacha pasayadi, RaSO2 pasaygan (giperventilyasiya), bu asidozni rivojlanishiga to’sqinlik qiladi.
Ko’krak qafasi shishgan, perkussiyada qutichasimon tovush aniqlanadi, yurak nisbiy chegarasi kichraygan. Auskultasiyada uzaygan nafas chiqarish yo’ki hushtaksimon nafas chiqarish, nafas olishda va nafas chiqarishda ko’p mayda xirillashlar eshitiladi. Nafas olish tezlashganda nafas chiqarishning uzayishi bo’lmasligi mumkin.
Periferik qon o’zgarishi virusli infeksiyalardagidek bo´ladi. Rentgenda o’pka shishi kuzatiladi, o’pka ildizi kengaygan, ildiz oldi o′pka surati kuchaygan, atelektazlar, distelektazlar aniqlanadi. Asoratlanmagan bronxiolitda epiteliy regenerasiyasi kasallik boshlanishidan 2-3 kundan keyin paydo bo’ladi, 4-kuni gipersekresiya pasayadi, kiprikchalarning to’liq tiklanishi kasallikning 15-kuniga to’g’ri keladi.
Differensial tashqisi. O’tkir obstruktiv bronxit va o’tkir bronxiolitni yot jismlar bilan aspirasiya, bronxial astma xuruji, ba'zan - pnevmoniya bilan o’tkaziladi.Residivlanuvchi (qaytalanuvchi) bronxit. Kasallik oddiy o’tkir bronxitning qaytalanishi bilan kechadi (obstruksiya belgisisiz), uning epizodlari yilida 2-3 marta qaytalanadi, oxirgi 2-3 yil ichida qar bir xurujlar 3-hafta va undan ko’p marta davom etishi bilan xarakterlanadi.
Residivlanuvchi bronxit bolalik davrlarida ko’p uchraydi. Surunkali bronxitdan farqi progressivlanuvchi kechishi kuzatilmaydi, bronx-o’pka tizimida qaytmas funksional va morfologik o’zgarishlar aniqlanadi.
Etiologiyasi. Residivlanuvchi bronxit erta va maktabgacha yoshdagi bolalarda ko’p uchraydi. qaytalanuvchi bronxitda ekzogen va endogen omillar katta ahamiyatga ega, bolalarda respirator kasalliklarga sabab bo’ladi.
Qaytalanuvchi bronxitga xurujlarni mavsumiyligi xarakterlidir, bu virusli respirator infeksiyalarning epidemik ko’tarilishiga to’g’ri keladi, ko’p hollarda xurujlarni rivojlanishiga sabab bo´ladi. Bolalarda qaytalanuvchi bronxitning shakllanishi va kechishida bakterial infeksiyalarni o′rni katta: pnevmokokk, gemofil tayogchalari, xlamidiya va miko’plazmalarni bir hilda uchrashi kuzatiladi. Bronxial daraxtning ushbu mikroorganizmlardan tozalanishi sekin kechishi xarakterli xisoblanadi. Bolalarda qaytalanuvchi bronxitda nospesifik rezistentlik (neytrofilli leykositlarni pasayishi) va immunologik reaktivlik xususiyati mavjud (xuruj davrida supressorlar pasayishi va remissiya davrida xelperlar aktivligi, T-limfositlar faolligi pasayishi, xuruj davrida sekretor IgA pasayishi kuzatiladi, zardob immunoglobulinlari miqdori doimiy normal bo’lganda kasallik remissiya davrining uzayishi xarakterlidir).
Klinikasi. Bola qanchalik kichik bo’lsa, xurujlar shunchalik ko’p uchraydi (erta yoshdagi bolalarda yilida ortacha 8 marta qaytalanadi, maktab yoshidagi bolalarda yilida 2-3 marta kuzatiladi).qaytalanuvchi bronxit xuruji o’tkir boshlanadi, tana harorati subfebrilgacha, ba'zida febrilgacha kotariladi, quruq yotal 2-3 kundan keyin nam balhamli yo’talga aylanadi.
Maktab yoshidagi bolalarda qaytalanuvchi bronxit xuruji tana qaroratining ko′tarilmasligi bilan kechadi. Yo’tal odatda kun davomida bir xil yo’ki ertalablari kuchaygan bo´ladi.
Auskultativ, perkutor ma'lumotlari va rentgenologik o’zgarishlar o’tkir bronxitdagidek bo´ladi.
Kasallik remissiyasi sekin rivojlanadi. Uzoq vaqt (3-4 haftadan kam bo’lmagan) qisman yo’tal saqlanadi, ertalablari shilliq yo’ki shilliq yiringli balg’am ajralishi bilan kuzatiladi.
Differensial tashqisi. Ikkilamchi surunkali bronxit, surunkali bronx-o′pka kasalliklarining klinik korinishi bo’lishiga mumkin: mukovissidoz, bronxoektatik kasallik. O’pka rivojlanishi nuqsonlari, siliar diskineziya sindromi va boshqalar. Bu kasalliklarga gumon qilinganda bola pulmonologiya bo’limida tekshirilishi rentgen, funksional va instrumental bronx-o’pka tekshiruvidan o’tishi kerak.
Oqibati. qaytalanuvchi bronxitda yo’mon emas, ba'zida surunkali shaklga o’tishi mumkin. 2% bemorlarda qaytalanuvchi bronxit bronxial astmaga o’tishi mumkin.

Residivlanuvchi obstruktiv bronxit - bu o’tkir obstruktiv bronxitning qayta epizodlari bilan kechadigan kasallik. Ba'zan kasallik etiologiyasida xlamidiyalarni o’rni katta.

Klinik ko’rinish va davolash o’tkir obstruktiv bronxitnikidek bo’ladi. Tashqis 3 - 4 yoshda qo’yiladi.
O’RVI obstruksiya epizodlarini chaqiradi. Bronxlar giperreaktivligi va obstruksiya residivi endogen omil bo’lib hisoblanadi. Bronxlar giperreaktivligi -infeksion va noinfeksion omillar ta'siridagi havo o’tish yo’llarining noadekvat reaksiyasi, klinikada bronxlar obstruksiyasi bilan kechadi.
Populyasion tekshirishlar bronxlarning birlamchi giperreaktivligini (irsiy, tugma) aniqlaydi.
Ikkilamchi giperreaktivlik nafas yo’llarining infeksion, allergik zararlanishi natijasida kelib chiqadi. Residivlanuvchi obstruktiv bronxit differensial diagnostikasidan maqsad qar bir bemorda bronxlar giperreaktivligini aniqlashdan iborat. Bronxial astma bilan qaytalanuvchi bronxit o’rtasitdagi differensial tashqis qiyinchilik tug’diradi. 30-50% erta yoshdagi bolalarda bronxial astma xurujida virusli infeksiyaning o′rni yuqori bo´ladi.
Qaytalanuvchi obstruktiv bronxitda oilaviy anamnezda allergik kasalliklari kuzatilmaydi va atopiyaning o’pkadan tashqari zararlanishi bo’lmaydi.
Umumiy va spesifik immunoglobulin IgE miqdori normada bo´ladi, obstruksiya xurujli xarakterga ega emas, noinfeksion ekzogen allergenlar ta'siri bilan bog’liq emas, astmaga qarshi bazis terapiyadan samara bo’lmaydi. 20% bolalarda residivlanuvchi obstruktiv bronxit anamnezida bronxlarning tugma giperreaktivligi sababini aniqlash mumkin: tug’ilganda kichik vazn, homiladorlik vaqtida onasining tamaki chekishi, nafas yollarining kichik kalibrligi. Residivlanuvchi obstruktiv bronxit xurujini virusli infeksiya kuchaytiradi. 3 - 4 yoshda epizodlar to’xtaydi.
Surunkali bronxit
Birlamchi surunkali bronxit - kattalardagi surunkali bronxitga oxshash, bolalarda juda kam uchraydi. Bu tashqis mukovissidoz, siliar diskineziya, surunkali pnevmoniya tashqislarini iste'sno qilingandan so′ng qo’yiladi.
Ikkilamchi surunkali bronxit - bronx-o’pka tizimi kasalliklarining yuqorida korsatilgan belgilari aniqlansa qo’yiladi.
Bolalarda surunkali bronxitlarning tashqisot mezonlari:
1) Balhamli yotal;
2) 3 oy va undan ko’p vaqt davomida doimiy xirillashlar;
3) Yilida uch va undan ko’p marta xurujlar takrorlanishi;
4) Bronx devorida morfologik belgilarning aniqlanishi.
Klinikasi. Bronxoobstruktiv sindrom xarakterlidir. Tashqi nafas tekshirilganda ko’krak ichi bosimi ortganligi, o′pkaning qoldiq hajmi oshganligi, bronxial o′tkazuvchanlik buzilganligi aniqlanadi.qaytalanuvchi yo′tal, auskultasiyada zararlangan o’choq ustida sust nafas, mayda pufakchali nam xirillashlar eshitiladi. Ular doimiy eshitilishi mumkin, bu esa pnevmoniya bilan tashqis o’tkazishda qiyinchilik tug’diradi. Nafas yetishmovchilik belgilari total zararlanishda kuzatiladi.