4-Tajriba ishi

UML tarixi. 
Ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash tillari 70-yillarning o'rtalaridan 80-
yillarning oxirigacha paydo bo'ldi, tadqiqotchilar ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash 
tillarining yangi imkoniyatlarini va tobora murakkablashib borayotgan 
dasturlarning talablarini hisobga olish zarurati bilan duch kelganlarida, turli xil 
alternativ yondashuvlarni ishlab chiqishga majbur bo'ldilar. 1989 yildan 1994 
yilgacha turli xil ob'ektga yo'naltirilgan usullar soni o'ndan ellikdan oshdi. Biroq, 
ko'plab foydalanuvchilar o'zlarining ehtiyojlarini to'liq qondiradigan 
modellashtirish tilini tanlashda qiynaldilar, bu esa "usul urushi" deb nomlandi. 

---

Ushbu urushlar natijasida yangi avlod usullari paydo bo'ldi, ular orasida Grady 
Booch tomonidan yaratilgan Booch tillari, Ivar Jakobson tomonidan ishlab 
chiqilgan OOSE (Object-oriented software engineering) (Ob'ektga yo'naltirilgan 
dasturiy ta'minot muhandisligi) va OMT (Ob'ektlarni modellashtirish texnikasi) bu 
Jeyms Rumbaugh tomonidan ishlab chiqilgan. Bundan tashqari, Fusion, Shlaer-
Mellor va Coad-Yourdon tomindan ham shunday tillar yaratildi. Ushbu usullarning 
har birini to'liq yaxlit va to'liq deb hisoblash mumkin, garchi ularning har biri 
nafaqat kuchli, balki kuchsiz tomonlariga ham ega edi. Booch usulining ekspresiv 
imkoniyatlari modelni loyihalashtirish va qurish bosqichlarida eng muhimlaridan 
biridir. OOSE talablarni tahlil qilish va shakllantirish hamda yuqori darajadagi 
dizayni uchun juda mos keladi. OMT-2 katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta 
ishlashga yo'naltirilgan axborot tizimlarini tahlil qilish va rivojlantirish uchun juda 
foydali ekanligini isbotladi. 1990-yillarning o'rtalarida, Grady Booch (Rational 
Software Corporation), Ivar Jacobson (Objectory) va Jeyms Rambeau (General 
Electric) o'zlarining usullarini birlashtirishga urinishganida, yangi g'oyalarning 
tanqidiy massasi shakllana boshladi. Booch, OOSE va OMT tillarining asosiy 
mualliflari sifatida sheriklar yangi, birlashtirilgan modellashtirish tilini yaratishga 
harakat qildilar va uchta fikrga asoslanishdi. 
Birinchisi, ishlab chiquvchilarning istaklaridan qat'i nazar, uchta usul ham 
teskari yo'nalishda rivojlangan. Ushbu evolyutsiyani alohida-alohida emas, balki 
birgalikda davom ettirish oqilona edi, bu kelajakda kiruvchi farqlarni va natijada 
foydalanuvchilar uchun noqulayliklarni bartaraf etishga yordam beradi. 
Ikkinchidan, usullarni birlashtirib, barcha loyihalarni yagona yetuk tilda 
asoslashga imkon beradigan va asboblar yaratuvchilarga samaraliroq faoliyatga 
e'tibor qaratishlariga imkon beradigan ob'ektiv yo'naltirilgan modellashtirish 
vositalari uchun bozorga barqarorlikni olib kelish osonroq edi. 
Uchinchisi, bunday hamkorlik har uchala usulni takomillashtirishga olib 
keladi va muammolarning yechimini taklif qiladi, ular uchun ajratilgan holda qabul 
qilingan har ikkisi ham juda mos emas edi. 
Birlashtirishni boshlagan mualliflar uchta asosiy maqsadni qo'ydilar: 
- ob'ektga yo'naltirilgan usullardan foydalangan holda, tizimni 
kontseptsiyadan tortib bajariladigan artefaktgacha bir butun sifatida 
modellashtirish; 
- muhim vazifalarni bajarish uchun mo'ljallangan murakkab tizimlarga xos 
bo'lgan miqyosi masalasini hal qilish; 
- nafaqat odamlar, balki kompyuterlar ham foydalanishi mumkin bo'lgan 
modellashtirish tilini yaratish. 
Ob'ektga yo'naltirilgan tahlil qilish va loyihalash uchun til ixtiro qilinishi 
dasturlash tilini ishlab chiqilishidan unchalik farq qilmaydi. Birinchidan, vazifani 
cheklash talab qilingan. Til talablarni belgilash qobiliyatini o'z ichiga olishi 
kerakmi? Til vizual dasturlashga ruxsat berishi kerakmi? Ikkinchidan, ta'sirchan 
kuch va soddalik o'rtasidagi muvozanatni topish kerak edi. Juda sodda til uning 
yechishi mumkin bo'lgan vazifalar doirasini cheklaydi va juda murakkab narsa 
tajribasiz ishlab chiquvchini mag'lub qilishi mumkin. Bundan tashqari, mavjud 
usullarni birlashtirganda, ularning yordamida allaqachon ishlab chiqarilgan 

---

mahsulotlarning mavjudligini hisobga olish kerak edi. Juda ko'p o'zgarishlar 
mavjud foydalanuvchilarni chetlashtirishi mumkin va tilning rivojlanishiga 
qarshilik ko'rsatish orqali mualliflar yangi foydalanuvchilarni jalb qilish va tilni 
osonroq va qulayroq qilish qobiliyatini yo'qotadi. UML ni yaratishda ishlab 
chiquvchilar ushbu muammolarning eng yaxshi yechimini topishga harakat 
qilishdi. 
UML ning rasmiy yaratilishi 1994 yil oktyabr oyida, Rambeau Booch 
ishlagan Rational Softwarega o'tganidan so'ng boshlandi. Asl maqsad Booch va 
HTM usullarini birlashtirish edi. Umumiy metodning birinchi sinov versiyasi 0.8, 
o'sha paytda u 1995 yil oktyabrida paydo bo'lgan. Aynan shu vaqtlarda Jeykobson 
Rational ga qo'shildi va UML loyihasi OOSE ga qo'shildi. Birgalikdagi sa'y-
harakatlar natijasida UML ning 0.9 versiyasi 1996 yil iyun oyida chiqdi. Yil 
davomida ijodkorlar dasturiy ta'minot muhandisligi sohasida ishlaydigan yirik 
kompaniyalarning mulohazalarini to'plashdi. Shu vaqt ichida ushbu 
kompaniyalarning aksariyati UMLni o'z bizneslari uchun strategik ahamiyatga ega 
deb hisoblashlari aniq bo'ldi. Natijada, UMLning konsortsiumi tashkil etildi, uning 
tarkibiga UMLni to'liq ta'riflash uchun ishlash uchun resurslarni qo'shishga tayyor 
tashkilotlar kirdi. 
Tilning 1.0-versiyasi - bu Digital Equipment Corporation, Hewlett Packard, 
I-Logix, Intellicprp, IBM, ICON Computing, MCI Systemhouse, Microsoft, 
Oracle, Rational, Texas Instruments va Unisys kompaniyalari o'rtasidagi 
hamkorlikdagi ishi bo’ldi. UML 1.0 juda aniq belgilangan, ifodali, kuchli til bo'lib, 
har xil vazifalarga mos keladi. 1997 yil yanvar oyida u standart modellashtirish 
tilini yaratish bo'yicha tanlov uchun ob'ektlarni boshqarish guruhiga (OMG-
 
Object 
Management Group) taqdim etildi. 
1997 yil yanvar va iyun oylari orasida UML konsortsiumi OMGning 
chaqirig'iga javob beradigan deyarli barcha kompaniyalarni, ya'ni Andersen 
Consulting, Ericsson, ObjecTime Limited, Platinum Technology, Ptech, Reich 
Technologies, Softeam, Sterling Software va Taskon kompaniyalarini qamrab oldi. 
UML spetsifikatsiyalarini rasmiylashtirish va boshqa standartlashtirish guruhlari 
bilan muvofiqlashtirish uchun MCI Systemhouse dan Kris Kobrin va Rational-dan 
Ed Eyxolt boshchiligida Semantik guruh tashkil etildi. UML (1.1) ning qayta ko'rib 
chiqilgan versiyasi 1997 yil iyul oyida yana OMGga taqdim etildi. Sentyabr oyida 
versiya Tahlil va dizayn guruhi va OMG Arxitektura qo'mitasi yig'ilishlarida 
tasdiqlandi va 1997 yil 14 noyabrda barcha OMG a'zolarining umumiy yig'ilishida 
standart sifatida qabul qilindi. 
UMLni rivojlantirish bo'yicha keyingi ishlar OMG Revision Task Force 
(RTF) tomonidan Kris Kobrin boshchiligida amalga oshirildi. 1998 yil iyun oyida 
UML 1.2, 1998 yil kuzida - UML 1.3 chiqdi.