4/2 issn 2181-1784 sjif 2022

1-jadval 2015-2020 yillarda asosiy kapitalga o‘zlashtirilgan investitsiyalarning hududlar kesimi bo‘yicha tahlili, (%da) [13]

Hududlar	Yillar					2020 yil	2019 yilga 2015 yilning nisbati
	2015	2016	2017	2018	2019
O‘zbekiston Respublikasi	109, 4	104, 1	119, 4	129, 9	138, 1	91, 8	126, 2
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	133, 5	56, 2	60, 4	169, 9	100, 3	80, 4	75, 1
Andijon viloyati	105, 1	102, 4	114, 3	113, 7	129	100, 5	122, 7
Buxoro viloyati	98, 7	120, 8	154, 7	60, 6	95, 9	96, 7	97, 2
Jizzax viloyati	96, 9	102, 7	108, 2	158, 1	194, 9	152, 5	201, 1
Qashqadaryo viloyati	112, 4	108, 9	129, 7	112, 4	131, 2	74, 1	116, 7
Navoi viloyati	90, 7	144, 1	107, 4	188	144, 3	78, 7	159, 1
Namangan viloyati	108, 5	108, 2	110, 2	178, 1	131, 1	87, 9	120, 8
Samarkand viloyati	115, 8	103, 4	105, 7	131, 4	134, 5	117, 9	116, 1
Surxandaryo viloyati	110, 3	107, 6	148, 4	164, 2	144	76, 3	130, 6
Sirdaryo viloyati	97, 9	107, 9	115, 4	131	186	111	190, 0
Toshkent viloyati	99, 3	87	118, 4	139, 9	158, 5	82, 8	159, 6
Farg‘ona viloyati	98, 7	97, 1	98, 6	145, 9	132	116, 4	133, 7

Xorazm viloyati	87, 2	97, 8	128, 5	111, 7	150, 7	114, 5	172, 8
Toshkent shahri	102, 3	119, 5	121, 4	138, 2	145, 8	96, 5	142, 5

Fikrimizcha, hududlarning investitsiya faoliyatiga baho berishda faqat ular hajmi bilan chegaralanmasdan aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan investitsiyalar miqdori, aholining ishga jalb etilganlik darajasi, eksport imkoniyatining o‘sishi, reinvestitsiyalar holati kabi ko‘rsatkichlarga ham baho berish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki faqat investitsiya hajmi miqdori hududning investitsiya faoliyatini to‘liq ifodalay olmaydi. Shu sababli ishda hududlar investitsiya salohiyatiga ham baho berish zarurligi asoslandi.

Dunyo mamlakatlarida investitsiya muhitiga baho berish uslublari bir-biridan farq qiladi va aksariyat hollarda makroiqtisodiy sohaga nisbatan baho beriladi. Masalan, Yaponiyada investitsiya muhitining bayoniy tavsifi berilib, miqdoriy baho qo‘llanilmaydi. AQSHda esa bir biriga bog‘liq to‘rtta ko‘rsatkich, ya’ni ishbilarmonlik faolligi, xo‘jalik yuritish tizimining rivojlanganlik darajasi, investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligi, soliq siyosatining asosiy tashkil etuvchilari orqali aniqlanadi.
Mustaqillik yillarida mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlarida, bozor mexanizmi hamda tamoyillariga mos keladigan turli mulkchilik va xo‘jalik yuritishning shakllari paydo bo‘lishi investitsiya va investitsiya faoliyati bilan bog‘liq ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarga yangicha yondashuvni talab etmoqda. Natijada, YAIM miqdori, shuningdek davlat budjetining daromad qismida ham moliyaviy tushum manbalarining tarkibi o‘zgarib, kapital mablag‘larning markazlashgan taqsimotidan investitsiyalashning markazlashmagan manba va bozor sub’ektlarini shakllantirish mexanizmlarini rivojlantirishga asosiy e’tibor qaratildi
2020 yil 202,0 trln. so‘m asosiy kapitalga investitsiyalar o‘zlashtirilib, ularning 65,4 foizi yoki 132,0 trln. so‘mi jalb etilgan mablag‘lar hisobidan moliyalashtirilgan bo‘lsa, korxona, tashkilot va aholining o‘z mablag‘lari hisobidan 34,6 foizi yoki 70,0 trln. so‘mi moliyalashtirildi. Jami investitsiyalar hajmida, markazlashmagan moliyalashtirish manbalari hisobidan moliyalashtirilgan asosiy kapitalga investitsiyalarning ulushi, 2020 yilning mos davridagi ulushiga nisbatan 8,0 foizga kamayib, uning hajmi 39310,2 mlrd. so‘mni tashkil etgan. Mos ravishda, markazlashmagan moliyalashtirish manbalari hisobidan 162 289,9 mlrd. so‘m yoki jami investitsiyalarning 80,5 foiz investitsiyalari o‘zlashtirilib, o‘tgan yilning mos

davridagi ko‘rsatkichga nisbatan 8,0 foizga ko‘paygan. 2020 yilda korxona va tashkilotlarning o‘z mablag‘lari hisobidan moliyalashtirilgan asosiy kapitalga investitsiyalar 51911,3 mlrd. so‘m yoki jami asosiy kapitalga investitsiyalarning 25,7 foizini tashkil etdi. Aholi mablag‘lari hisobidan jami asosiy kapitalga investitsiyalarning 8,9 foizi yoki 18 077,8 mlrd. so‘mi o‘zlashtirildi. To‘g‘ridan- to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hisobidan o‘zlashtirilgan investitsiyalar hajmi 28740,5 mlrd. so‘mni tashkil etdi va 2019 yilga nisbatan 5,3 foiz kamayib, 14,2 foizni tashkil etgan. Investitsiya faoliyatini tartibga solish tizimi doirasida soliqlarning rag‘batlantiruvchi funksiyalarini kuchaytirish investitsiyalarni moliyalashtirishda bozor mexanizmlari rolini kengaytirishga olib keladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar oqimini kengaytirish maqsadida, xorijiy investorlarni ishlab chiqarish quvvatlarini o‘zlashtirgunlariga qadar barcha ko‘rinishdagi bojxona to‘lovlari, soliqlar, yig‘imlardan imtiyozlar va preferensiyalar qo‘llaniladi.

XULOSA VA TAKLIFLAR

Mazkur mavzu bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasida quyidagi umumiy xulosalar shakllantirildi:

1. 
   Olib borilgan tadqiqotlar asosida investitsiya faoliyatining mazmuniga zamonaviy talqindagi ta’rif ishlab chiqildi va unga ko‘ra, investitsiya faoliyati hozirgi zamon talablariga javob beruvchi, yangi ilg‘or innovatsion g‘oyalarni ishlab chiqish va uni asoslash, ularni moddiy-texnik va moliyaviy ta’minlashdir. Buning natijasida, barpo etilayotgan soha faoliyatini moliyalashtirish orqali investorlarning yuqori foyda olishga erishish imkoniyatlarini vujudga keltiradi.
   
2. 
   Mamlakat investitsiya jozibadorligining xalqaro moliya institutlari tomonidan baholanib, davlatlar reytingining davriy ravishda e’lon qilinib, borilishi xorijiy investorlarning investitsiya qarorlari uchun muhim ahamiyatga egadir. Mamlakatimizda sohalar va hududlar investitsiya jozibadorligini baholash tizimini takomillashtirish maqsadida uni ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish asoslangan va ushbu ko‘rsatkichlarni hisoblash yo‘llari ishlab chiqildi.
   
3. 
   Mamlakat va hududlarning infratuzilmasi qulayligi va rivojlanish darajasi investitsiya jozibadorligini oshirish uchun xizmat qiladi. Tadqiqotlarimiz mamlakatimiz barcha hududlarining infratuzilmalari rivojlanish darajasi turlicha ekanligi investitsiyalarni jalb etish hamda o‘zlashtirish darajasi past bo‘lishiga sabab bo‘layotganligini ko‘rsatdi. Hududlar investitsiya jozibadorligini oshirish maqsadida infratuzilmani yaratish xarajatlari uchun davlat sub’sidiyasi berishni joriy etish taklif qilinmoqda.
   

REFERENCES

1. 
   www.unctad.org World Investment Report 2019.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentning 2020 yil 9 yanvardagi PQ-4563-sonli “O‘zbekistonning 2020-2022 yillarga mo‘ljallangan Investitsiya dasturini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori.
   
3. 
   Нешитой А.С. Инвестиции. Учебник. – М.: Дашков и К, 2007. – С. 15.
   
4. 
   www.cengage.com/highered Frank Reilly ва Keith Brown Investment Analysis & Portfolio Management.
   
5. 
   Бочарев В.В. Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятий. – М.: Финансы и статистика, 1998. – С. 7.
   
6. 
   Арзимияна и др. Большой экономический словарь. – М.: Правовая культура, 1994. – С. 157.
   
7. 
   Игонина Л.Л. Инвестиции. Уч.пос. – М.: Экономист, 2005. – С. 25.
   
8. 
   Федеральный Закон «Об инвестиционноой деятельности в Российской Федерации, осушествляемой в форме капитальных вложений» от 25 февраля 1999 года, №39-ФЗ, 1-статья.
   
9. 
   O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonuni, 2019 yil 25 dekabr, 3-modda. // www.lex.uz
   
10. 
    Ғозибеков Д.Ғ. Инвестицияларни молиялаштириш масалалари. – Т.:
    

«Молия», 2003. – 329-бет.

11. 
    O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 9 fevraldagi PF-4804-sonli Farmoni. Lex. Uz.
    
12. 
    O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari asosida mualliflik ishlanmasi.
    

April 2022

www.oriens.uz