5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

 
Niçin?
 
Ne? Nereye? Ne zaman?, Nasıl? şeklindeki so-
ruların cevapları alınır. Başlangıçta bu tip sorular, araştırıcıyı memnun etmek ya da 
ilgi gösteriyor olmak adına uydurma cevaplarla geçiştirilebilir, bu sorular, güven sağ-
landıktan ve yöre hakkında bilgi edindikten sonra sorulmalıdır. Eğer zorunlu değilse, 
önceden hazırlanmış soruların proje sonuna doğru sorulmaları istenir. Böylece, yöre 
insanının kendi terimleriyle kültürünü aktarmasına imkan tanınır.
İstatistikçilere göre iki seçenekli sorularda doğru cevabı tahmin etme yüzdesi 40-
50’dir. Bu oran, çoktan seçmeli sorularda biraz azalır. Boşlukların doldurulduğu so-
rularda daha da azalır. Konuşarak elde edilen cevaplarda ise doğruluk oranı en azdır. 
Bu nedenle, bir anket uygulamasında doğru neticeler elde etmek için, çoktan seçme-
li ve boşlukları doldurma şeklindeki soruların, iki seçenekli sorulardan daha az olma-
larına dikkat edilir.
Ayrıca sorular iyi seçilmiş, verilen cevaplar dikkatle kaydedilmiş olsa bile, yöre insanı 
bazen, kasten yanlış bilgiler verebilir. Hemen her toplumda, dışarıdan gelenlere karşı 
kuşkuyla davranan veya başkalarının verdiği cevaplara karşı çıkanlar bulunabilir. Bu-
nun nedeni bazen eğlenmek, bazen de araştırıcıyı aptal yerine koymaktır. Bazı kişiler 
de bilgilerini abartmak ve üstünlük kazanmaya çalışmak için uydurma ad ve kullanı-

---

25
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
lışlar üretirler. Yanlış bilgi verildiğini farketmek, deneyimle kazanılabilecek bir iştir. 
Araştırma yapılan toplumda bir süre geçirdikten sonra, doğru cevaplar ve içten kişi-
ler anlaşılır. Yöresel konuşma tarzı ve sınıflama sistemleri bilgisi arttıkça, netleşen yö-
neltilen sorulara yöre insanı da açık ve ayrıntılı cevap verebilecektir.
Not defteri, ses kayıt cihazı, fotoğraf makinesi ve video kamera ile saptanan veriler, 
araştırıcının hem şahsi hem de araştırma konusu toplumun arşivi için değerli kayıt-
lardır. Geleneksel derleme yönteminde, tüm soru ve cevaplar deftere not alınır. İste-
nirse defterler ikiye bölünerek ilk bölüme verilen cevaplar kaydedilir diğer bölüme 
gözlemler ve yorumlar eklenir. Gün sonunda notlar gözden geçirilir, varsa ek göz-
lemlere yer verilir. Derlenen bilgileri içeren sayfaların fotokopileri istenirse yöre in-
sanına da verilir.
Alanda bitkilerle ilgili gözlemler uzun süre korunacak bir not defterine kaydedilir. 
Not tutarken çeşitli yollar izlenebilir ancak örnekler toplanırken not tutulması esas-
tır, belleğe güvenilip ertelenmemelidir. Bazı araştırıcılar boş deftere not alırken bazı-
ları önceden işaretlenmiş defter kullanırlar. Bazıları da derlenen bilgileri bitki örne-
ğinin yanına iliştirir, sonradan bitkileri değiştirirken bu notları deftere geçirirler. Say-
faları önceden düzenlensin veya düzenlenmesin, not defterleri arazi şartlarına uy-
gun kalitede olmalıdır. Sayfaları suya dirençli, ıslanırsa yapışmayan, asit içermeyen 
kâğıttan, cildi esnek ve dayanıklı, olmalıdır. Botanikçiler normal defter kullandılar-
sa toplamanın ardından notlarını bilgisayara geçerler. Yazıların silinmesini önlemek 
için sudan etkilenmeyen kalemler kullanılmalıdır. Arazi notları fotokopide zor oku-
nur, kurşun kalem yerine tükenmez kalemle tutulmaları tercih edilir. Not defterine 
yazma şekli, projenin amacına ve kişisel isteğe göre değişir. Bu konuda araştırıcılar 
bazı temel bilgileri uygulamak şartıyla özgürdürler. Örneğin sayfanın üstüne çalışma 
gününün tarihi atılır. Sayfalar arasına karbon kağıdı yerleştirilerek bitkilerin tanımın-
da yararlanmak üzere alınan notlar çoğaltılır.
Not defterine şu bilgiler kaydedilmelidir:
• 
Yöre halkının bitkiye verdiği ad (yöresel ad). Yörede konuşulan dil yazılamıyor-
sa, konuşma kayıt cihazıyla kaydedilir, sonradan dil bilen bir uzman tarafından 
yazıya geçirilebilir. Bitkinin adının anlam ve kökeni mutlaka araştırılır.
• 
Hayat şekli 
• 
Yöre insanının bitki için kullandığı sınıflandırma
• 
Yöre insanının bitkiyi tanımlarken yararlandığı özellikler. Genellikle insanlar 
bitkiyi hemen tanısalar da, ifade ederken bitkiye ait bir özelliği dile getirirler. Bu 

---

26
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
özellikler genellikle 5
 
duyu ile ilgilidir.
• 
Bitkinin yöresel kullanımı ve hazırlanışı
• 
Arazide kaydedilen bilgi örnek toplama sonrasında yöre insanlarıyla görüşüle-
rek genişletilebilir. Eğer buna imkan yoksa örnek toplanırken olabildiğince ay-
rıntılı bilgi toplanmalıdır.
• 
Bilgi veren kişiler. Kişinin adı, yaşı, cinsiyeti, adresi ve mesleği kaydedilmelidir. 
Ayrıca bitkilere karşı özel bir ilgisi varsa, mesela geleneksel tedavi uygulayan bir 
halk hekimi, ebe veya marangozsa mutlaka belirtilir.
Alanda bilgi derlenirken tekrardan kaçınmak için kısaltılarak kaydedilen veriler bil-
gisayara dikkatli aktarılmalıdır; kullanılan kısaltmalar, araştırmanın ileri aşamaların-
da karışıklığa ve yanlış sonuçlara neden olabilir. Ayrıca edinilen veriler, örneğin arazi 
notları, kaybolabilir veya çalınabilir, bilgisayara kaydedilen veriler, dijital kamera gö-
rüntüleri silinebilir, kalitesiz kağıda veya kalıcı mürekkep kullanmadan yazılmış not-
lar zamanla yok olabilir, slaytlar bozulabilir. Araştırma materyali bitki örnekleri nem-
li havada çürüyebilir veya böceklerce yenebilir. Bu nedenle verilerin kaybolması veya 
bozulmasını önlemek için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:
• 
Araştırmanın her aşamasında yüksek kaliteli malzeme kullanılmalıdır. Örneğin, 
basım ve yazım işlerinde kullanılacak kağıtlar asitsiz olmalıdır.
• 
Verilere ışık, nem ve zararlıların zararı engellenmelidir.
• 
Bitki örnekleri en az iki tane hazırlanmalıdır.
• 
Arazi notlarının fotokopileri çekilmelidir.
• 
Bilgisayar disketleri, fotoğraflar veya dijital kamera görüntüleri yedeklenmeli ve 
ayrı saklanmalıdır.
• 
Verileri başkalarının kullanmaları engellenmelidir.
Birçok araştırıcı, görüşmeleri ses kayıt cihazına alarak arşiv oluşturur. Ancak ses ka-
yıt cihazı kullanımının bazı dezavantajları da vardır. İnsanlar sesleri kaydedilirken daha 
az konuşurlar. Kişiye mikrofon uzatmak rahatsız edebilir, mikrofonun elbiseye mon-
te edilebilen tipten olması istenir. Ayrıca yapılan kaydın deşifresi daha çok zaman alır. 
Hangi yöntem seçilirse seçilsin, yöre insanına sesinin kaydedilme sebebi, kaydetme ve 
sonuçların kullanılma şekli açıklanmalı ve mutlaka kayıttan önce izin alınmalıdır. Ses 
cihazı hiçbir zaman saklanmaz, istenirse kasetten bir kopya kişilere verilir.
Dikkatli davranılsa da, bilgi derlenmesi esnasında kültürel farklılıktan dolayı sorun-
lar çıkabilir. Yöre insanları, arazi çalışmasının sonuçlarını gözden geçirirken soru ve 

---

27
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
cevapları incelemek isteyebilir. Bu durumda ses kayıtları veya kaydedilen soru - ce-
vapların fotokopileri verilir, konuşmaların kayıt cihazına kaydedilmesinin önemi 
yine ortaya çıkar. Bazı araştırıcılar hem eğitim amaçlı kullanma, hem de doküman 
olarak görüşmeleri video kameraya çekerler. Polaroid kamerayla çekilen toplu fotoğ-
raflar yöreden kişilere verilerek sempati kazanılır. Bu fotoğraflar esas kamerayla yapı-
lacak çekimler için test mahiyetinde de kullanılabilir.
Derlenen bilgilerin sonradan doğrulanması gerekebilir. Bu amaçla yöre insanından, 
örneğin tedavi amacıyla kullandıkları bitkilere ait bir liste veya birer herbaryum ör-
neği hazırlaması istenebilir. Ya da araştırma bölgesinde sık görülen hastalıklar mev-
cutsa, her hastalığın tedavi ve ayrıntılı belirtilerinin derlenmesinde söz sahibi diğer 
yöre insanlarıyla ayrı görüşmek gerekebilir. Bu durumda bilgi verenlerin gittikleri 
okuldan, yaşama koşulları gibi genel bilgilere, hastalığı söz konusu yöntemle tedavi 
eden kişinin, geleneksel yöntemler uygulayan biri mi yoksa bir tıp doktoru mu oldu-
ğuna kadar ayrıntı gerekebilir.
Araştırmada yöre halkının bitkileri algılama şekillerine dikkat edilmelidir. Bilginin 
derlenmesinde yerel halkın kendi ifadeleriyle yaptığı sınıflama, kullandığı ölçüler, 
hastalık ve belirtilerine ait kullandığı sözcükler değiştirilmemelidir.