5-bob. Neft- gaz konlarining zahiralari va ularning energetik sharoitlari

Elastik suv siquvi rejimi neftni quduq tubiga haydovchi asosiy kuch qatlamidagi jinslar va ularga shimilgan chekka suvlarning elastiklik kuchlari tufaylidir, Bu rejimda olinayotgan mahsulotning g’rnini chekka suvlar qisman egallaydi, shu tufayli qatlamdagi bosimning kamayishi butun uyumga tarqaladi va undan tashqariga ham g’tadi hamda havzaning katta qismini egallaydi.
Bosim pasayishi natijasida uning siquvidan kutilayotgan jinslar va suvlar ma’lum miqdorda kengayadi va shu kuch suyuqlikni quduq tubiga haydaydi. Suvning va jinsning siqiluvchanlik koeffitsienti kichik sonlar, lekin katta hajmdagi (uyumdan bir necha g’n hatto yuzlab marta katta bg’lgan hajm) bu kg’rsatkich natijada katta kuchni tashkil etadi va quvvat manbai bg’la oladi.
Bu kg’rsatkichni jinslar va suyuqliklarning siqiluvchanligini kg’rsatuvchi miqdordan foydalangan holda havza uchun hisoblash mumkin.
Bu erda uyumdagi neftning siqiluvchanligi umumiy jins va suv hajmiga nisbatan juda oz bg’lganligi uchun alohida e’tiborga loyiq emas. Suv siquvi rejimi har xil geologik sharoitlarda namoyon bg’lishi mumkin. Bunday holat infiltratsion suv havzasiga namoyon bg’lishi mumkin, bunda uyum bilan uning tashqarisidagi aloqalar uncha yaxshi emas, ba’zan deyarlik yg’q, qatlamning notekisligi aniq, havzaning ta’minot g’lkasi bilan uyum orasidagi masofa katta va ular orasida tg’siqlar mavjud bg’lishi mumkin.
Undan tashqari bunday rejim neftlarining qovushqoqligi yuqori bg’lganda va uyum elizion havzada bg’lganda namoyon bg’ladi.
Elastik suv siquvi rejimi sharoitida kollektor-qatlam uyumdan tashqari yana havzaning katta qismida tarqalgan bg’lishi lozim. Undan tashqari bunday sharoitda tg’yinganlik bosimi qatlam bosimidan ancha past bg’lib, qazib chiqarishing oxirigacha bu shart saqlanish lozim.
Neftni suv bilan siqib chiqarilishi avvalga rejimdagiga g’xshash, lekin qatlam g’tkazuvchanligi pastliga, undagi neft qovushqoqligining yuqoriligi avvalgi rejimdagidek natija bermaydi, pirovardida anchagina neft qatlam bag’rida qoladi. Bunday rejimning chizmasi 9-rasmda kg’rsatilgan. Asosiy e’tiborga loyiq holat shundan iboratki, bu rejimda qatlamning bosimi paydar-pay pasayaveradi, lekin keyinroq borib bunday kamayish biroz sekinlashadi.
SHuni alohida qayd etish lozimki, ba’zan elastik suv siquvi rejimini elastik rejim bilan aralashtir-maslik kerak. Elastik suv siquvi rejimida olinadigan mahsulot miqdori qatlamdan olinishi mumkin bg’lgan zahiraning 5-7 % dan ortmaydi, asosiy qazib chiqarish davrida uning 80 % olinadi. Qazib chiqarishning II-davridan boshlab qatlam mahsulotida suv paydo bg’la boshlaydi va u kun sayin ortib boradi. Qazib chiqarish davrining oxirida olingan neftning miqdori 50-55% ni tashkil qiladi. Albatta har xil geologik muhitga qarab bunday rejimning kg’rsatkichlari ham rang-barangdir.

9-rasm. Tabiiy gaz suvi tarzida qazib chiqariladigan neft uyumi.

a-qazib chiqarish jarayonida qatlam hajmining g’zgarishi, b-qazib chiqarishning asosiy kg’rsatkichlarining g’zgarishi.
1-neft, 2-SNCH-dastlabki holatini belgilovchi qatlam, GNCH_D-dastlabki holati, GNCH_J-joriy holati, GNCH_O-oxirgi holati. (Qolgan shartlar 8-rasmdagidek).

Bunday rejimda ishlagan konlar kg’p uchraydi, chunonchi SHimoliy Kavkaz, CHechen-Ingushetiya, Farg’ona vodiysi konlari shular jumlasidandir.