5-bob. Neft- gaz konlarining zahiralari va ularning energetik sharoitlari

Erigan gaz rejimi sharoitida qatlam bosimi tg’yinganlik bosimiga yaqin yoki teng bg’ladi, neftda erigan gazlar tezlik bilan pufaklar shaklida ajralib chiqa boshlaydilar va quduq tubiga harakat qila boshlaydilar. Ular g’z harakatlari jarayonida neft tomchilarini ham g’zlari bilan ergashtiradilar va birga quduq tubiga oqib kela boshlaydilar.
Bunday rejim davomida uyumning qatlami undan tashqari bilan deyarli bog’lanmagan, lekin uyumda erigan gaz miqdori kg’p. Ishlatish davomida uyum hajmi g’zgarmaydi, lekin kollektorlarning neftga shimilganlik darajasi kamaya boshlaydi. Quduqlarda qatlamning hamma qalinligi otilishi maqsadga muvofiqdir. Qazib chiqarish kg’rsatkichlari bu rejimda 10-rasmda kg’rsatilgan. Ishlatish jarayonida qatlam bosimi muttasil kamayadi. Gaz omili biroz g’zgarmas bg’lib, sg’ng keskin g’zgarib ketadi, chunki neftda erigan gazning tezlik bilan ajralib chiqishi kuzatiladi. Gazning ajralib chiqishi neft qovushqoq-ligining ortishiga olib keladi. Keyinchalik gaz omili keskin kamayishi mumkin. Umuman olganda ishlatish davomida gaz omili dastlabki gaz omilidan ancha (4-5 marta) yuqori ko’rsatkichga ega bg’ladi. Neft olinishi ikkinchi davrda g’zining yuqori nuqtasiga chiqadi va shu zahoti kamayishga boshlaydi. Umuman bunday neft suvsiz ishlatiladi. Bunday sharoitda har bir quduq atrofida depressiya voronkasi hosil bg’ladi, shuning uchun bunday sharoitda quduqlarni zichroq joylashtirish taqozo etiladi.
Neft beruvchanlik qobiliyati 0,2-0,3 atrofida, agar neftda eritan gazning miqdori oz bg’lsa 0,1-0,15 darajasida qoladi. Bunday konlarni Ozarbayjon, SHimoliy Kavkaz, G’arbiy Ukraina, Saxalin, Emba kabi neft g’lkalarida uchratish mumkin.
Gravitatsion rejim - bunday sharoitda neft quduq tubiga g’zining og’irlik kuchi tufayli oqib kelishi mumkin. Bunday holat qatlamda boshqa kuchlar mavjud bg’lmaganda namoyon bg’ladi. Bunday holat aksariyat erigan gaz tarzidan keyin namoyon bg’lishi mumkin. Qatlamning yotish qiyaligi ancha bg’lganda uning yuqori qismidan quyisiga neft oqib kelishi kuzatiladi. Bunday rejimda yliga dastlabki olinishi mumkin bg’lgan zahiraning 1-2% olinishi mumkin. Bunday holatda neft juda sekin harakat qiladi. Lekin boshqa rejim bilan birgalikda anchagina yaxshi natijalar berishi mumkin. Bunday rejimda ishlatilgan uyumlar sanoqli. Ular Ozarbayjon, Saxalinda mavjud.

11-rasm. Erigan gaz tarzida qazib chiqariladigan neft uyumi asosiy kg’rsatkichlarining g’zgarishi.

SHartli belgilar 9-rasmdagidek.
SHuni qayd etish lozimki, bosim pasayishi bilan qatlamdan olinayotgan mahsulot mutanosibligi ba’zi chekinishlarni e’tiborga olmaganda, aksariyat tg’g’ri chiziqligicha qolaveradi.
Bu rejimda ishlatilgan quduqlarning vaqt g’tishi bilan suv bosishi kuzatiladi, deyarlik hamma quduqlarda gaz bilan birga suv paydo bg’ladi, aksariyat uyum chegarasidagi quduqlar deyarlik suvga aylanadi. Kollektorning bir tekis bg’lmasliga sharoitida quduqlarni suv bosish sharoiti ham har xil kechadi. Ba’zan mahsuldor quduqlarni suv zabt etadi va er bag’rida kg’plab gazning qolib ketishi kuzatiladi. SHuning uchun ham bunday holatlarda qatlamning gaz beruvchanlik qobiliyati katta oraliqda bg’lishi mumkin, ya’ni 0,5-0,95 ni tashkil etadi.