5-mavzu: Jadval redaktorlardan iqtisodiy masalalarni yechish jarayonida foydalanish Asosiy savollar: 1

ishchi varoq
, ya‘ni elektron jadval hisoblanadi. 
Elektron jadvalning asosiy elementlari esa
katakcha 
(yacheyka) va 
diapazonlardir
. 
Katakcha – bu jadvaldagi manzili ko‘rsatiladigan hamda bir qator va bir ustun 
kesishmasi oralig‘ida joylashgan elementdir. Katakcha kesishmalarida hosil bolgan 
ustun va qator nomi bilan ifodalanadigan manzili bilan aniqlanadi. Masalan, A – 
ustun, 4–qator kesishmasida joylashgan katakcha – A4 deb nom oladi. Katakchaga 
sonli qiymatlar, matnli axborotlar va formulalarni joylashtirish mumkin. 
Bir necha katakchalardan tashkil topgan katakchalar guruhi diapazon deb ataladi. 
Diapazon manzilini ko‘rsatish uchun uni tashkil etgan katakchalarning chap yuqori 
va o‘ng quyi katakchalar manzillari olinib, ular ikki nuqta bilan ajratilib yoziladi. 
Masalan: A1:A4 
Ishchi jadvallarni ko‘rib chiqishda yoki katakchalarni bichimlashda ish olib 
borayotgan diapazonning manzilini bilish shart emas, lekin formulalar bilan 
ishlayotganda bu narsa juda muhimdir. 
Zamonaviy talablarga javob beradigan va keng imkoniyatlarga ega bо‘lgan 
elektron jadvallardan biri Excel dasturi bо‘lib, Microsoft firmasining mahsulidir. 
Excel dasturining ishchi oynasi kо‘rinishi 1 – rasmda tasvirlangan. 
Dasturni ishga tushirish uchun, WINDOWS ishchi stolida Excel ga mos 
keluvchi(
X
) (piktogramma) yorliqni “Sichqoncha” kо‘rsatkichi orqali chap tugmasini 
bosish bilan ishga tushiriladi. Agar WINDOWS ishchi stolida Excel yorlig‘i 
bо‘lmasa, “Pusk” tugmasi yordamida “Programmi” bо‘limida joylashgan Excel 
yorlig‘i orqali ishga tushiriladi. Natijada ekranda dasturning ishchi oynasi hosil 
bо‘ladi. (1 – rasm.) 
Elektron jadval ishchi oynasining yuqori qismida sarlavha satri, menyu satri, 
uskunalar paneli kabilar joylashgan. Uskunalar paneli Excel buyruqlarining 
aksariyatini va qо‘shimcha amallarni bajarish uchun mо‘ljallangan. 
Excel da tayyorlangan har bir hujjat (ma’lumotli jadval) ixtiyoriy ism va .xls 
kengaytmadan iborat fayl bо‘ladi. Excel atamasida odatda bunday faylga “Ish kitobi” 
(Workbook) deb yuritiladi. 
Excel elektron jadvali 65536 qator va 256 ustundan iborat. Qatorlar 1 dan 65536 
gacha bо‘lgan butun sonlar bilan tartiblangan, ustunlar esa lotin alifbosining bosh 
harflari (A, B, C, …, Z, AA,AB,…, IV) bilan belgilangan. 
Qator va ustun kesishmasida elektron jadvalning asosiy tarkibiy elementi – 
yacheyka (cell) joylashgan. Har bir yacheykaga son, matn yoki formula tarzidagi 
ma’lumotlar kiritiladi. Ustun kengligi va qator balandligini о‘zgartirish ham mumkin. 

---

1 – rasm. Excel dasturi ishchi oynasining umumiy kо‘rinishi. 
Jadvalning tanlagan yacheykasiga о‘tish uchun aniq manzil (adres) kо‘rsatilishi 
kerak. U qator va ustun kesishmasida, masalan, A1, B4, F9, AB3 kabi kо‘rsatiladi. 
Ustun va satr kengligi yetarli bо‘lmaganda uni yetarlicha miqdorda о‘zgartirish 
mumkin. Buning uchun “Sichqoncha” kо‘rsatkichini A, B, C, D, E va hokazo 
ustunlarning kesishish chizig‘iga olib kelib, chap tugmachasi bosilgan holda, о‘ngga 
yoki chapga lozim miqdorda suriladi. 
Excel dasturi ishga tushgandan keyin, dastlab kerakli yacheyka ajratilib, uni 
yangi ma’lumot bilan tо‘ldiriladi va Enter bosiladi yoki boshqa yacheykaga 
«Sichqoncha» kо‘rsatkichi bosiladi. 
Yacheykadagi ma’lumotni о‘zgartirish kerak bо‘lsa, yacheykaga «Sichqoncha» 
kо‘rsatkichi olib kelinib chap tugmachasi 2 marta bosiladi. Yacheykada kursor 
(kо‘rsatkich) hosil bо‘ladi, kursorni kerakli joyga olib kelinib о‘chiriladi va yangi 
ma’lumot yoziladi.
Yacheykani tozalash uchun yacheykani tanlab kursorni olib borib Del 
tugmachasi bosiladi yoki menyuning Pravka bо‘limiga kirib, ochistit buyrug‘i 
beriladi, natijada hosil bо‘lgan menyuda Soderjimoye qatorida «Sichqoncha» 
tugmachasi bosiladi. 
Ustun va qator kengligini ajratish uchun menyuning Fayl bо‘limi buyruqlari 
tо‘plamidan Parametri stranitsi buyrug‘i tanlanadi. Muloqot darchasi yordamida 
Polya buyrug‘i tanlanib «Sichqoncha» tugmachasi bosiladi. Ustun va qator kengligini 
yuqoridan, quyidan, chap va о‘ngdan kerakli miqdorda miqdorini berish va «ok» 
tugmachasini bosish kerak. 
Kiritilgan ma’lumotni xotiraga saqlash uchun menyuning Fayl bо‘limidagi 
Soxranit buyrug‘i beriladi. Muloqot oynasida paydo bо‘lgan Imya fayla sо‘roviga 
faylga nom kiritib, «Soxranit» tugmachasi bosiladi. 
Ishni yakunlash uchun menyuning Fayl bо‘limidagi Zakrit yoki Vixod buyrug‘i 
beriladi, bundan tashqari ishchi oynaning yuqori о‘ng burchagida dasturdan chiqish 
uchun (x) tugmacha joylashgan, uni «Sichqoncha» kо‘rsatkichi bilan kо‘rsatib chap 
tugmasi bosiladi. 
MS Excel dasturi menyusi quyidagi bо‘limlardan tashkil topgan: 
Fayl, Pravka, Vid, Vstavka, Format, Servis, Danniye, Okno, ? 
Bu keltirilgan bо‘limlarning shakli Microsoft Office dasturlarini-kiga aksariyat 
hollarda о‘xshash bо‘lsada, mazmunan Excel ning maqsad va vazifalaridan kelib 

---

chiqib yaratilgan. Bundan tashqari ba’zi bо‘limlar faqat mazkur dasturga tegishli 
vazifalarni bajaradi. Menyuning buyruqlar tavsifi quyidagi jadvallarda berilgan: