5-Mavzu. О‘zbekiston Respublikasi banklarida mhxslari

2. Moliyaviy hisobotlarniug elementiari
Moliyaviy hisobotlar ma’lum bir elementlami o‘z ichiga olib, bu elementlar moliyaviy ahvolni baholash bilan bevosita bog‘liq hamda bankmng faoliyat natijalarini o‘lchash bilan bog‘liq bo‘lgan elementlami o‘z ichiga oladi.
Bajarilgan operatsiyalar va ko‘rsatilgan xizmatlar natija- larining turli belgilari va tavsiflariga ko‘ra ushbu keng doiradagi toifalar moliyaviy hisobotning elementlari deb
ataladi.
Bank balansidagi moliyaviy ahvolni baholash bilan bevosita bog‘liq elementlar - bu aktivlar, majhuriyatlar va xususfv kaDitaldir. Banklaming «Foyda va zararlar to‘g'nsiaa»gi msobotida esa banknin^ faoliyat natijalarini o‘lchash bilan bog‘liq bo‘lgan elementlari daromadlar, xarajatlar, foyda va zararlari ko‘rsatiladi.
Ushbu elementlami «Balans hisoboti» hamda «Foyda va zararlar to‘g‘risida»gi hisobotlarda taqdim etish ma’lum guruhlar (masalan, aktivlar bo‘yicha: pul mablag‘lari, kreditlar, bank mulki va boshqalar, majburiyatlar bo'yicha depozitlar, berilgan-olingan kreditlar, daromad- larda foizli daromadlar, foizsiz daromadlar kabilarjni yaratishni talab etadi. Bu iqtisodiy qarorlami qabul qilish uchun foydalanuvchilarga ma’lumotlami foydali bo‘lgan holda taqdim etish uchun imkon yaratadi.
Shunday qilib, bank moliyaviy ahvolini baholash bilan bog‘liq elementlarga aktivlar, majburiyatlar va xususiy kapital kiradi. Bundan tashqari, tegishli moliyaviy hisobotlarda daromad, xarajat, foyda va zarar kabi elementlar ham hisobga olinadi.
Aktivlar - awalgi davrlarda sodir etilgan qperatsiyalar natijasida olingan va bank tomonidan nazorat qilinadigan, ulardan foydalanish natijasida kelajakda iqtisodiy naf olinishi kutiladigan resurslardir.
Majburiyatlar — bu avvalgi davrlarda sodir etilgan hodisalar natijasida paydo bo‘lgan korxonaning joriy qarzi, ushbu qarzlar qaytarilishi natijasida korxonaning iqtisodiy nafiii o‘z ichiga olgan resurslarni kamayishiga olib keladi.
Xususiy kapital - bu barcha majburiyatlarni ayirgandan keyin baflk aktivlarida qolgan ulush.
Bank o‘z faoliyati davomida ko‘plab operatsiyalar bajaradi va xizmatlar ko‘rsatadi. Tijorat bankining asosiy maqsadi foyda olish bo‘lsada, uning faoliyati natijasi foyda yoki zarar bilan tugaydi. Foyda - bu xo‘jalik subyektiga ta'sir etadigan asosiy va asosiy bo‘lmagah faoliyat, hodisalar, sharoitlar natijasida kapitalning ko‘pa- yishi bo‘lib, xususiy kapitalga to‘lanadigan kapital bundan mustasnodir.
Zararlar - bu asosiy faoliyat va barcha xo‘jalik muomalalari, hodisalar, sharoitlar natijasida xususiy kapitalning kamayishi bo'lib, xarajatlar yoki xususiy kapitalning taqsimlanishi natijasidagi kamayish bundan mustasnodir.
Foyda faoliyat natijalarini o'lchashda yoki boshqa ko‘rsatkichlami, ya'ni investitsiyani olib kelgan foydasi, bir aksiyaga to‘g‘ri keladigan foyda kabilami asosi sifatida foydalaniladi. Foydani o‘lchash bilan bevosita bog‘liq elementlar - bu daromadlar va xarajatlardir.
Daromadlar - bu aktivlami kelib tushishi yoki ko‘payishi yoxud majburiyatlami kamayishi shaklida vujudga keladigan va pirovard natijada xususiy kapitalni oshiradigan iqtisodiy naflami ko‘payishi, ammo aksiyador kapitalga ta’sischilar tomonidan to‘lanadigan badallar bundan mustasnodir_—,
Xarajatlar - bu aktivlami sarflanishi yoki yemirilishi yoxud majbu- riyatlami ko‘payishi shaklida vujudga keladigan va pirovard hatijada xususiy kapitalni kamaytiradigan iqtisodiy naflami kamayishi, ammo aksiyador kapifalni ta’sischilar orasida taqsimlash hundan.mustasnodir.
Moliyaviy hisobotlaming yuqorida sanab o‘tilgan elementlari haqida boshqa mavzularda batafsil to'xtab o‘tiladi.