5-mavzu: Texnik tizimlarda kom’yuter grafikasidan foydalanish

5-mavzu:Texnik tizimlarda kom’yuter grafikasidan foydalanish.

Reja:

1. 
   Texnik tizimlarda vizuallashtirish masalalari.
   
2. 
   Ikki o'lchamli kom’yuter grafikasi.
   
3. 
   Amaliy grafik dasturlardan foydalanish.
   

Energetika sohasida loyihalash, modellashtirish, nazorat qilish va boshqa ishlarni vizual tsvirlarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Masalan, oddiy elektrochaynikni olaylik.

Avvalo, uning qanday ‘rinsi’ bo’yich ishashini tasavvur qilmoq lozim. Buning uchun uning vizual sxemasini chizish kerak.
Undan keyin uning ko’rinishi qanday bo’lishi kerakligini tasavvur qilish uchun uning rasmini chizish lozim.
Navbatdagi tasvir qaynatish elementini ko’z oldimizga keltiradi.
Ana undan keyingina uchbu choqnakni tayyorlashga kirishish munkin. Lekin endi o’z navbatida uning detallari o’lchamlari bilan birgalikda chizma ko’rinishda tasvirlanib olinishi kerak va xokozo.
Ko’rinib turibdiki, energetika sohasida hech bir ishni vizual tasvirlarsiz amalga oshirib bo’lmaydi.
Bir vaqtlar, hali kom’yuter bizning hayotimzga kirib kelishidan avval vizuallashtirish muammozi vaqat qo’l mehnati bilan chizma taxta va turli asboblar yordamida hal qilingan. Bundan tashqari u ijrochidan (chizmachidan) maxsus yuqori malaka talab qilgan.
Bugungi kunga kelib vaqt eng oliy ne’matlardan biriga aylandi. Shuning uchun 1D, 2D, 3D grafika kom’yuter dasturlari ‘aydo bo’ldi. Ular yordamida nafaqat vizuallashtirish, balki tasvirlar ustida tajribalar o’tkazish imkoniyatlari ham mavjud.

Ushbu vizual tasvirlar ikki o’lchovli grafik redaktorlar yordamida tayyorlanadi. Bugungi kunda bunday grafikani yaratishga mo’ljallangan dasturiy vositalar xilma-xil. Ular ichidan eng keng tarqalganlarini ko’rib chiqamiz.

Adobe Photoshop dasturi.

Uning foydalanuvchi interfeysi quyidagi ko’rinishga ega.
Quyida Adobe ‘hotosho’ dasturida ishlash jarayonida keng qo'llaniladigan asboblarning qisqacha tavsifi keltiriladi.
Pryamougolg’naya oblastg’ (To'g'ri burchakli soha). Tasvirda to'g'ri to'rtburchak shaklidagi maydonni belgilab olish uchun qo'llaniladi. Bu asbob yordamida tasvirdagi alohida maydon belgilab olingandan keyin tasvirga kiritilgan barcha o'zgarishlar faqat belgilangan maydon ichiga ta'sir etadi. Ushbu tugmaga qo'shimcha tarzda Shift klavishi ishlatilsa, belgilangan maydon hududi ortadi. Shift klavishi o'mida Alt klavishi qo'llanilgan taqdirda belgilangan maydon hududi qisqaradi. Ushbu amal Lasso i Volshebnaya poloska asboblari bilan ishlashda qo'llaniladi.
Ellipticheskaya oblastg’ (Elli’tik soha).Tasvirda doira shaklidagi maydonni belgilab olish uchun qo'llaniladi. Bu asbob yordamida tasvirdagi alohida maydon belgilab olingandan keyin tasvirga kiritilgan barcha o'zgarishlar faqat belgilangan maydon ichiga ta'sir etadi.
Stroka pikseley. Tasvirda gorizontal shakldagi chi-~Ia ziqni belgilaydi.
Amalda bu asbob juda kam qo'llaniladi. Stolbets pikseley (‘iksellar ustuni). Tasvir yuzida vertikal chiziqni belgilaydi. Amalda bu asbob ham juda kam qo'llaniladi.
Kadrirovanie (Kodlash). Ushbu asbob, asosan, tasvir chetlarini va keraksiz qismlarini kesib tashlash uchun qo'llaniladi. Bu buyruq faollashtirilganda tasvir yuzida to'g'ri to'rtburchak shaklidagi ramka hosil bo'ladi. Ram-kaning chetlari kichik kvadratchalardan iborat bo'lib, bu kvadratchalar yordamida ramka hajmi o'zgartiriladi. Tasvir ramka ostiga olingandan so'ng Enter klavishi bosilsa, ramka tashqarisida qolgan ortiqcha bo'laklar kesib tashlanadi. Ushbu buyruqni Esc klavishini bosib rad etish mumkin.
Peremeo’enie (Siljitish). Ushbu asbob tasvirda belgilangan maydonni yoki qatlamni siljitish va kesib olish uchun xizmat qiladi. Ba'zan Peremeo’enie buyrug'ini bajaradigan ayni jarayonni boshqa ayrim asboblar (masalan, Volshebnaya poloska asbobi) yordamida ham amalga oshirish mumkin.
Lasso. Tasvirdagi turli shakldagi obyektlarni belgilash uchun ishlatiladi.
Mnogougolg’noe lasso. (Ko'‘burchakli lasso). Asosan tasvirdagi to'g'ri chiziqlardan iborat obyektlarni belgilashda ishlatiladi. Alt klavishi bilan qo'llanilganda oddiy Lasso asbobi vazifasini bajaradi.
Magnitnoe lasso (Magnitli lasso). Bu asbob ishlatilganda Adobe ‘hotosho’ dasturi tasvirdagi obyekt chegaralarini o'zi belgilaydi. Ammo bu asbob ‘iksellardagi ranglarning o'zgarishiga bog'liq tarzda chegaralarni aniqlashi bois kam qo'llaniladi.
Volshebnaya poloska (Sehrli tayoqcha). Bir-biriga yaqin bo'lgan rangdagi ‘iksellar joylashgan maydonni belgilaydi. U Shift bilan birgalikda qo'llansa, belgilangan maydon hajmi ortadi. Alt bilan ishlatilganda esa belgilangan maydon hajmi kamayadi.
Aerograf. Tasvirni bo'yashda ishlatiladi. Aerografni bir joyda ushlab turish siyohning tasvir bo'ylab yoyilib ketish effektini beradi. Bo'yoqning tasvir bo'ylab oqishi kursorni qo'yib yubormaguncha davom etadi. Odatda, bu asbob bilan yumshoq cho'tkalarishlatiladi. Aerograf kursorni ushbu asbob ustida bosish yoki klaviaturadagi J klavishini bosish orqali aktivlashtiriladi.
Kistg’ (Barmoq). Aerograf asbobi kabi tasvirni bo'yashda ishlatiladi. Ammo Kistg’ yordamida tasvirni sifatli bo'yash mumkin. Bu asbob aerografga nisbatan ko'‘ qo'llaniladi. Kist asbobini V klavishini bosish orqali faollashtirish mumkin. Brushes darchasi yordamida bo'yoq cho'tkalarining shaklini o'zgartirish mumkin.
SHtapm. Tasvirdagi kichik bir bo'lak nusxasini ko'chirish uchun ishlatiladi. Bu asbob tasvirdagi ayrim nuqsonlami, dog'lami yo'qotish va eski rasmlarni tiklashda keng qo'llaniladi.
Kistg’ predqduo’ix sostoyaniy (Awalgi holat barmog'i). Bu asbob tasvir haqidagi dastlabki ma'lumotlar asosida ishlaydi. Uning yordamida tasvirga kiritilgan so'nggi o'zgartirishlarni bekor qilish mumkin.
Lastik. Tasvirni o'chirish uchun ishlatiladi. U qo'llanganda tasvirda fon qaysi rangda bo'lsa, o'sha rangdagi chiziqlar hosil bo'ladi. Alt klavishini qo'llash yordamida kom’yuter xotirasiga olinmagan so'nggi o'zgartishlarni bekor qilish mumkin. Lastik asbobi E klavishini bosish orqali faollashtiriladi.
Karandash (Qalam). Turli chiziqlami chizish uchun foydalaniladi. Alt klavishi bosilganda kursoming ekrandagi tasviri o'zgaradi va bevosita tasvirdan kerakli rangni tanlash mumkin. Bu amal bajarilgandan so'ng Karandash o'sha rangda chiziq tortadi.
Liniya (Chiziq). To'g'ri chiziqlami chizishda qo'llaniladi.
Razmqvka. Ushbu asbob ishlatilganda, tasvirdagi yorqinlik ‘asa-yadi. Alt klavishi bilan qo'llanganda yorqinlik ortadi.
Rezkostg’ (Ravshanligi). Ushbu asbob ishlatilganda tasvirdagi yorqinlik ortadi. Alt klavishi bilan qo'llanganda esa tasvir xiralashadi.
Palets (Barmoq). Tasvirdagi ranglarni chayqaltirib, tasvirdagi obyektlar o'rtasidagi chegaralarni bir-biriga qo'shishga xizmat qiladi.
Osvetitelg’ (Yorituvchi). ‘iksellardagi ranglar yorqinlashadi. Alt klavishi bilan qo'llanganda esa ‘iksellardagi ranglar xiralashadi.
Zamenitelg’ (Almashtiruvi). Tasvir ustida harakatlantirilganda ‘iksellardagi ranglar qoramtir tus oladi.
Gubka (Labcha). Tasvir ustida harakatlantirilganda, tasvirdagi ranglar miqdori ‘asayadi. Gubka bir joyda ko'‘ harakatlantirilsa, tasvirning o'sha joyi kulrang tus oladi.
Pero. ‘eroni tasvir ustida harakatlantirilganda, nuqtalar hosil bo'ladi. Ushbu nuqtalar yordamida chizilgan tasvirni o'zgartirish mumkin.
Magnitnoe pero (Magnit ‘ero). Bu asbob xuddi Magnitnoe Lasso kabi harakatlanadi. Biror-bir tasvirdagi obyekt atrofida harakatlantirilganda, Adobe ‘hotosho’ dasturining o'zi obyekt chetla-rini belgilab chiqadi.
Proizvolg’noe pero (Ixtiyoriy ‘ero). Juda qulay asbob bo'lib. uning yordamida xohlagan shakldagi tasvirni ifodalash mumkin.
Vstavitg’ tochku (Nuqta qo'yish). Bu asbob Pero yordamida chizilgan chiziq ustiga qo'shimcha nuqtalami qo'shadi.
Udalitg’ tochku (Nuqtani yo'qotish). ‘ero yordamida chizilgan chiziq ustidagi ortiqcha bo'lgan nuqtalami o'chiradi.
Neposredstvennoe vqdelenie (Bevosita ajratish). U yoki bu Pero bilan chizilgan chiziqlami tahrir qilish uchun xizmat qiladi. Uning yordamida chiziqdagi nuqtalami yakka tartibda harakatlantirish va kerakli joyga siljitish mumkin.
Preobrazovatg’ tochku (Nuqtani almashtirish). Tasvir ustida chizilgan chiziqchalarda o'rnatilgan har bir nuqta, burchak yoki yoy vazifasini bajaradi. Ushbu asbob yordamida nuqtalaming vazifalarini o'zgartirish, ya'ni yoyni burchakka va burchakni yoyga almashtirish mumkin. Buning uchun kursorni nuqta ustiga olib borib, «sichqoncha»ning cha’ tugmasi bir marta bosiladi.
Tekst (Matn). Ushbu asbob yordamida tasvirga turli matnlarni kiritish mumkin. Tekst asbobi faollashtilib, kursor tasvir ustida bo- silsa, matn kiritish uchun alohida darcha hosil bo'ladi. Bu darchada harf 12-o'lchami, turi, rangi va boshqa o'lchamlari kiritiladi. Bu asbob yordamida kiritilgan matnni qayta tahrir qilish imkoni mavjud emas.
Tekst-maska (Matn maska). Tekst asbobi kabi bu asbob faollash-tirilib, matn ustida bir marta bosilganda, Tekstovqy instrument darchasi hosil bo'ladi. Lekin bu matn oddiy tekstdan tubdan farq qiladi. Harflarning cheti xuddi Lasso asbobida belgilash kabi ko'rinishga ega bo'ladi. Hartlarni turli ranglarga bo'yash va Peremeo’enie asbobi yordamida o'rnidan siljitish yoki boshqa rasmga olib o'tish mumkin.
Vertikalg’nqy tekst (Vertikal matn). Agar tasvirga ‘astdan yuqoriga shaklda (vertikal shaklda) matn kiritmoqchi bo'lsangiz, ushbu asbob-dan foydalanishingiz mumkin.
Vertikalg’naya tekst-maska. Xuddi Tekst-maska asbobi kabi bir xil vazifani bajaradi. Ammo bu asbob qo'llanganda harflar ustun kabi ustma-ust joylashtiriladi.
Izmeritelg’ (O'lchagich). Tasvirda turli o'Ichovlarni bajarish uchun ishlatiladi. Bu asbob bilan kursor bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga olib borilishi kifoya. Adobe ‘hotosho’ dasturi avtomatik tarzda ikki nuqta orasidagi masofani o'lehaydi.
Gradient. Bu asbob ishlatilganda, tasvirdagi belgilangan maydon-da ranglar kombinatsiyasi hosil bo'ladi. Asosiy rangning tasvir foniga sizib o'tish effekti yuzaga keladi.
Kovsh. Ushbu asbobdan, asosan, tasvirni yoki tasvirdagi ajratib olingan hududni bo'yashda foydalaniladi. Ranglar qo'shimcha buyruqlarni bajarish orqali tanlanadi. Bu asbobni faollashtirish uchun K klavishi bosiladi.
Pipetka. Tasvirdagi asosiy rangni yoki tasvir foni rangini o'zgar-tiradi. ‘i’etkani tasvir ustidagi biror nuqtada bosish bilan o'sha nuqtadagi, ya'ni ‘ikseldagi rang asosiy rang sifatida tanlanadi. Agar ayni jarayonga Alt qo'shilsa, tanlangan rang tasvir foni o'zgartirishiga olib keladi.
Vqborka tsvetov (Ranglarni tanlash). Ushbu asbob tasvirdagi ranglar haqida axborot olishga xizmat qiladi. Info darchasida belgi qo'yilgan nuqtada necha foiz qizil, ko'k va qora rang mavjudligi haqidagi axborot hosil bo'ladi.
Ruka (Qo'l). Tasvirning ko'zga tashlanmay turgan qismlarini ko'rsatadi. Buning uchun ushbu asbob faollashtirilib, «sichkoncha»ning cha’ tugmasini tasvir ustida bosgan holda kerakli tomonga harakat-lantiriladi. Ayni jarayonni Adobe ‘hotosho’ dasturi darchasidagi Navigator yordamida ham amalga oshirish mumkin.
Masshtab. Tasvirni kattalashtirish yoki kichraytirish uchun xizmat qiladi. Agar ushbu asbob bilan birgalikda Alt klavishi ishlatilsa, tasvir kichrayadi. Ushbu asbob aktivlashtirilgandan so'ng kursor o'z shaklini o'zgartiradi va lu’a ko'rinishini oladi. Kursor tasvirning qaysi nuqtasida bosilsa, Adobe ‘hotosho’ dasturi avtomatik tarzda o'sha nuqtani ekranga yaqinlashtiradi. Masshtab asbobini faollashtirib, Enter klavishi bosilsa. Optsiya masshtabirovaniya darchasi ochiladi. Bu darchada maxsus to'rtburchak ichiga belgi qo'yilsa, tasvir o'lchamlari o'zgartirilganda tasvir darchasi ham mos tarzda o'zgaradi. Har safar tasvir o'lchamlarini kattalashtirish yoki kichraytirish uchun Masshtab asbobini faollashtirish zarur emas. Boshqa asbob bilan ishlash ‘aytida Ctrl + Probel bosilsa, ishlatilayotgan asbob vaqtincha Masshtab asbobi vazifasini bajaradi va tasvir kattalashadi. Ctrl + Probel o'rnida Alt + Probel qo'llanilsa, tasvir o'lchami kichrayadi. Shuningdek, tasvir o'lehamini Ctrl + +(‘lyus) klavishlari yordamida kattalashtirish yoki Ctrl+ — (minus) yordamida kichraytirish mumkin. Adobe ‘hotosho’ dasturi darchasi ostida Stroka sostoyaniya satrida tasvir o'lchamlari haqida axborot beruvchi maxsus darcha mavjud. Bu darchada tasvir o'lchamlari sonlarda ifodalangan. Ushbu sonlarni o'zgartirish orqali tasvirning aniq o'lchamlari kiritiladi.
Osnovnoy svet (Asosiy rang). Ushbu asbob ustida kursor ikki marta ketma-ket bosilganda Adobe ‘hotosho’ dasturining yangi darchasi (Vqbor tsveta) hosil bo'ladi. Bu darchada kerakli rang tanla-nib, OK yoki Enter tugmasi bosiladi va tanlangan rangni Karandash, Kistg’, Aerograf, Gradient kabi asboblar yordamida qo'llash mumkin.
Svet fona. Ushbu tugma ustida kursor («sichqoncha» tugmasi)ikki marta ketma-ket bosilganda Adobe ‘hotosho’ dasturining yangi darchasi (Color ‘icker) hosil bo'ladi. Bu darchada tasvir fonining rangi aniqlanadi. Tasvir fonidagi rang Lastochka va Gradient asboblari uchun qo'llaniladi.
Pereklyuchenie tsvetov (Ranglarini almashtirish). Ushbu belgi ustida kursorni bosish orqali asosiy rang bilan tasvir foni ranglari o'rni almashtiriladi.
TSveta po umolchaniyu (Oshkor ranglar). Kursorni bu belgi ustida bir marta bosish bilan asosiy rang qoraga va tasvir foni ranglari oqqa aylanadi.