5. O’rta asr falsafasi negizida nima yotadi?

Muso al-Xorazmiy. Xorazm
O’rta Osiyo mutafakkirlaridan kim “O’tmish avlodlarning yodgorliklari” asarini yozgan? “Kutadg’u - bilik” risolasining muallifi kim?
Yusuf Xos Xojib
“Kategoriya” nima?
Borliq va bilishning muhim tamoyillari, munosabatlari, aloqalarini ifodalovchi eng umumiy falsafiy tushunchalar.
O’zbekistonning milliy mustaqilligi uchun kurashgan yirik namoyondalarni aniqlang.
Fitrat, Bexbudiy, CHo’lpon, Qodiriy.

Falsafa jamiyatda qanday rol o’ynaydi?

Tarixiy hodisalarga to’g’ri yondoshishga , davr ruhini falsafiy anglashga, kelajakni ilmiy bashorat qilishga imkon yaratadi.

“Substantsiya” nima?

Xilma-xil buyum, hodisalar ichki birligini bildirib, u shu buyum, hodisalar vositasida va ular orqali mavjuddir.

“Ijtimoiy harakat” nima?

Jamiyatning faoliyat ko’rsata olishini ta’minlovchi moddiy va ma’naviy jarayonlar.

“Fazo (makon)” nima?

Materiyaning tuzilishi, qo’lami va ma’lum tartibda joylanishini ifodalovchi yashash usulidir.

“Ong” nima?

Inson ruhiy in’ikosining oliy shakli va uning faoliyatini tartibga soluvchi omil.

“Dialektika”ni Siz qanday tushunasiz?

Munozara va tortishuv asosida ma’lum bir fikrga kelishni.

“Qonun” nima?

Qonun – tizimning elementlari o’rtasidagi umumiy va invariant aloqa. Ularning uchta turi mavjud. Inson aqlining mahsuli bo’lib, u narsa, voqea- hodisalarning muayyan tartibini aniqlashga xizmat qiladi.
“Sifat” tushunchasi nima?
Narsalarning ichki va tashqi muayyanligini ta’minlovchi xossa, belgi, xususiyatlar birligi.

«Dialektik inkor”ni siz qanday tushunasiz?

Dialektikaga karama karshi deb ataladigan metafiziki olamdagi narsa xodisalarni urganishda ularning muayyan vakt davomida nisbatan uzgarmasdan aloxida turgan xolatiga dikkat koprok karatadigan usul

Falsafaning bilish nazariyasi bilan bog’liq atamani toping.

Gnoseologiya.

“Amaliyot” (“praktika”) tushunchasini ta’riflang.

Tabiiy va ijtimoiy borliqni qayta o’zgartirishdagi moddiy- hissiy faoliyat.

Aqliy bilish shakllari (bosqichlari) ning tartibini aniqlang.

Tushuncha, hukm, xulosa

“Haqiqat”ning turlarini aniqlang.

Obe’ktiv xakikat mutlok xakikat nisbiy xakikat
Ilmiy bilishning nazariy darajasi usullarini toping.
Analiz va sintez; induktsiya va deduktsiya; analogiya; modellashtirish; tarixiylik va mantiqiylik.

“Fan”ning tarifini toping.

Tabiat, jamiyat va tafakkur haqidagi amaliyot sinovidan o’tgan bilimlar tizimi.

“Ekologiya” nima?

Organizm bilan tabiiy muxitning aloqasini o’rganuvchi va tabiatni muhofaza qilish haqidagi fan.

“Hayot” deganda Siz nimani tushunasiz?

Organizmning tashqi muhit bilan modda almashinuvini.

“Jamiyat”tushunchasiga falsafiy ta’rif bering.

Tabiatning oliy mahsuli, o’z –o’zidan rivojlanib boruvchi ijtimoiy organizm, ijtimoiy munosabatlarning yaxlit bir butun tizimi.
“Ijtimoiy ong” degani nima?
Jamiyatning o’z-o’zini, o’zining ijtimoiy borlig’ini va uni qurshab turgan voqelikni anglashi.

“Madaniyat” nima?

Insoniyat tomonidan yaratilgan moddiy va ma’naviy boyliklar, qadriyatlar majmui.

“Umumbashariy muammolar” tushunchasini ta’riflang.

Yer planetasi, insoniyat tsivilizatsiyasining mavjudligiga taxdid solayotgan muammolar.

“Din” deganda Siz nimani tushunasiz?

Din-ilohiy kuchlarga ishonish, insoniyatning ma’naviy qadriyatidir.

Falsafa paydo bo’lgan davr:

Miloddan avvalgi ikki minginchi yillikning boshida.

Qadimgi falsafaning eng rivojlangan joyi qayerda?

YUnoniston (Gretsiya)da.

Falsafiy ongni yangilanish zarurati nimada?

YAngi fanlar yutuqlarini hisobga olish kerakligida.

“Narsa o’zida” degan fikrni aytgan faylasuf kim?

Kant.

Falsafaning jamiyat hayotidagi asosiy vazifalari (funktsiyalari)

Qadriyatlarni shakllantirish, insonning ma’naviy barkamolligini tarbiyalash.

Tasavvuf ta’limotining O’rta Osiyodagi yirik vakillari kimlar?

Yassaviy, Najmiddin Qubro, Bahovuddin Naqshband, Abdulxoliq G’ijduvoniy.

O’rta Osiyoda “Sharq uyg’onishi” davri (IX-XII asrlar) yirik namoyondalarini aniqlang.

Farg’oniy, Forobiy, Ibn Sino, Beruniy.

“Muallimi soniy” deb nomlangan faylasuf kim?

Forobiy.

“Kitob ash-shifo”falsafiy asarining muallifi kim?

Ibn Sino.

“Lison - ut - tayr” falsafiy asarining muallifi kim?

Alisher Navoiy.

XX asr falsafasining asosiy xususiyatlari nimada?

Inson muammosini yangicha talqin qilish, uni izohlashda; butun falsafani yangilashga urinishda.

XX asr falsafiy oqimlaridan qaysi biri diniy muammolar bilan shug’ullanadi?

Neotomizm.

“Ijtimoiy falsafa”ning predmeti nima?

Jamiyat, uning kelib chiqishi va rivojlanishini yaxlit tarzda o’rganish

Borliqning falsafiy mazmuni nimada?

Borliq – obyektiv va subyektiv (ma’naviy) realliklar birligidir.

“Sokinlik» ni siz qanday tushunasiz?

Harakatning o’ziga xos holati, muayyan tarzda namoyon bo’lish shakli.

“Harakat” nima?

Borliqdagi har qanday o’zgarish, aloqalar.

“In’ikos” nima?

Tabiatdagi narsa, voqealarning ta’sirlanish xossasi.

Ongning tabiati nimada ifodalanadi?

Axborotlarning qayta ishlay olish imkoniyatida.

Ijtimoiy ong darajalarini toping.

Kundalik va nazariy ong, ijtimoiy ruhiyat va mafkura.

“Tabiat” tushunchasini aniqlang.

Tabiat-bu bizni o’rab turgan moddiy olam.

“Taraqqiyot” nima?

Moddiy va ma’naviy narsa va hodisalarning ilgarilama harakatlari, sifatiy o’zgarishlari.

“Dialektik ziddiyat” nima?

To’g’ri xulosani keltirib chiqaruvchi fikrdagi qarama-qarshilik.

“Sifat” tushunchasi nima?

Narsalarning ichki va tashqi muayyanligini ta’minlovchi xossa, belgi, xususiyatlar birligi.

“Miqdor” nima?

Hajm, og’irlik, tezlik, qiyos va raqamlarda ifodalanuvchi narsalar muayyanligi.

Dialektika kategoriyalariga xos belgilar qaysilar?

Subyektivlik, xususiylik, qonuniylik, muhimlik.

Dunyoni bilishdan maqsad nima?

Haqiqatni topish va uni kishilar amaliy faoliyatiga xizmat qildirish.

Hissiy bilish shakllari (bosqichlari) qaysilar?

Sezgi, idrok, tasavvur.

“Haqiqat”ni siz qanday tushunasiz?

Haqiqat- bilimlarimizning obyektiv reallikka mos kelishi.

“Haqiqat” mezoni (o’lchovi) nima?

Amaliyot

Ilmiy bilishning empirik darajasi shakllarining tartibini toping.

Kuzatish, taqqoslash, o’lchash, eksperiment.
Ijtimoiy bilishning o’ziga xos xususiyatlari nimada?
Bilish obyektida, tarixiyligida, ijtimoiy ehtiyojlar, manfaatlar va qadriyatlar bilan bog’liqligida.

Hozirgi zamon umumbashariy muammolarini hal etish yo’llari qanday?

Bu muammolarni yuzaga kelish imkoniyatlarini cheklash, jahon fani va texnikasini hamda insoniyat aqli va amaliy faoliyatini aniq maqsadga yo’naltirish.

O’zbekiston Respublikasi rivojlanishining ustuvor yo’nalishlarini toping.

Bozor munosabatlariga o’tish, respublika moddiy va ma’naviy boyligidan samarali foydalanish, huquqiy davlatni shakllantirish, ma’naviy-ma’rifiy sohada tub o’zgarishlarni amalga oshirish, milliy mafkurani yaratish.
Falsafiy tafakkurning xususiyatlari:
Nazariy obyektivligi, ilmiy asoslanganligi, ijtimoiy qadriyatlarga yo’naltirilganligi.

Koinot atomlardan tashkil topgan degan g’oyani olg’a surganlar:

Levikipp va Demokrit.

Tasavvuf tariqati bosqichlarini to’g’ri aniqlang.

SHariat, tarikat, ma’rifat, haqiqat.

Forobiy asarlarini toping.

“Ixso-al-ulum” (“Ilmlarning kelib chiqishi to’g’risida”), “Kitob al-jadal” (“Dialektika kitobi”), “Fozil odamlar shaxri”.

“Zichi jadidi Ko’ragoniy” asarining muallifi kim?

Ulug’bek.

Jadidchilik harakatining mohiyati nima?

Jamiyat hayotini o’zgartirish maqsadida ma’rifatchilik va ta’lim - tarbiyani isloh qilish.

O’zbekiston falsafiy tafakkuri tarixi bo’yicha yirik allomalarni aniqlang.

I. Mo’minov, M. Hayrullaev, M. Baratov.
Gegel ta’limotining yutug’i nimada?
Dialektika qonun va kategoriyalarini bir tizim sifatida ishlab chiqishida.

Feyerbax falsafasining mohiyati nimada:

Falsafiy ta’limoti markaziga insonni qo’yishida.

Quyidagilarning qaysi biri ekzistentsializm namoyondasi?

Xaydegger, Yaspers.

Metodologiya (“uslubiyat”) nima?

Bilish va voqelikni qayta o’zgartirish metodlari (uslublari) haqidagi ta’limot.

“Fazo (makon)” nima?

Harakatning tuzilishi, ko’lami va ma’lum tartibda joylanishini ifodalovchi yashash usulidir.

Dialektikaning mohiyati, o’zagini ifodalovchi qonun:

Inkorni inkor qonuni.

“Zaruriyat” kategoriyasining ta’rifini aniqlang.

Muayyan sharoitda albatta yuz berishi lozim bo’lgan narsa, hodisa.

“Sabab” kategoriyasining ta’rifini toping.

O’ziga muvofiq keladigan biror natijani keltirib chiqaruvchi holat, vaziyat.

“Til” tushunchasi ta’rifini berin

Fikrning bevosita voqe bo’lish usuli, aloqa vositasi

Bilishning dialektik yo’lini qanday tushunasiz?

Xissiy bilishdan aqliy bilishga va undan amaliyotga.

Amaliyot turlarining qaysi biri belgilovchi sanaladi?

Ijtimoiy faoliyat.

Ijtimoiy ongning shakllari-

Siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy, estetik, ekologik.

Jamiyat iqtisodiy hayotiga bevosita va eng kuchli ta’sir ko’rsatuvchi ijtimoiy ong shaklini aniqlang.

Siyosiy ong

“Inson”ning mohiyati nimada?

Inson – bioijtimoiy vujud.

“SHaxs”ni siz qanday tushunasiz?

Davr ruhini o’z “men”ligida gavdalantira olgan faol inson.

“Erkinlik”ning falsafiy ma’nosini toping.

Erkinlik - har kim xohlagan istagini bajarish.

“Xalq” nima?

Moddiy va ma’naviy boyliklar ijodkori, ijtimoiy jarayonlarning sohibi, tarixni yaratuvchi omma.

Ma’naviy madaniyatning ijtimoiy vazifasi nimadan iborat?

SHaxsning har tomonlama ma’naviy barkamolligini ta’minlash.

“Qadriyat” deganda nimani tushunasiz?

Odamlarning ehtiyoj, manfaatlarini qondiruvchi va kelajak istiqboli uchun yangi imkoniyatlar yaratuvchi moddiy, ma’naviy boyliklar.

Umuminsoniy qadriyatlarni Siz qanday tushunasiz?

Butun insoniyat manfaatlari va ehtiyojlariga daxldor qadriyatlar.

“Tsivilizatsiya” nima?

Ma’lum makon va zamon chegaralaridagi kishilar moddiy va ma’naviy hayotining yaxlitligi.

Insoniyatning, umuman Yerda hayotning bundan keyingi taqdirini belgilaydigan sfera?

Noosfera.

Jamiyat siyosiy tashkilotining belgilovchi elementi nima?

Siyosiy partiyalar.

Davlat bu-

Jamiyatni boshqarishni amalga oshiruvchi tuzilma va tashkilotlar majmuasi.

“Mafkura” nima?

Muayyan maqsadlarni ximoya etuvchi va ommani ana shu maqsadlarga safarbar qiluvchi g’oyalar, qarashlar tizimi.

Etnik jamoalarning tarihiy turlarini ko’rsating.

Urug’, qabila, elat, millat.

Millatning muhim belgilarini ko’rsating

Hududi, davlati, iqtisodiy hayoti, tili, o’zligini anglash, madaniyatining umumiyligi.

Fuqarolik jamiyatining bosh tamoyili, bu-

SHaxs erkinligi.

Ijtimoiy taraqqiyotning “o’zbek modeli” nimaga asoslanadi?

Yangisini qurmay turib, eskisini buzmaslik tamoyiliga.

Falsafa“ atamasining lug'aviy ma'no

donishmandlikni sevish.

Falsafada “ substantsiya “ deganda qanday fikr anglashiladi?

(lot. substantia — mohiyat) — narsa va hodisalarning mohiyatini, asosini ifodalovchi tushuncha. Odatda, materiya, modda soʻzining sinonimi sifatida qoʻllaniladi.

“Monizm “ tushunchasi nimani bildiradi...

(yunon. monos - bitta) konsepsiyasi vakillari dunyoning asosida bitta manba (bitta
substansiya) yotadi deb hisoblashadi.

“Dualizm “ atamasi qanday javobda to‘g‘ri berilgan?

(lot.dualis - ikkilangan) vakillarining fikricha, dunyoning asosida ikkita mustaqil
negiz: ham moddiy, ham g‘oyaviy (ma'naviy, ilohiy) negiz yotadi, deb hisoblashadi.

“Dialektika “ iborasining ma'nosini aniqlang?

[yun. dialektike (techne) — suhbat olib borish, bahslashish sanʼati] — borliqning vujudga kelishi, uning taraqqiyoti haqidagi falsafiy taʼlimot hamda voqelikni bilish va unga asoslangan tafakkur uslubi.

Metafizika olamni qanday tushuntiradi?