6-sinf. Botanika 7-dars: gul

23.4. O‘zbekiston Respublikasining Qizil kitobiga kiritilgan o‘simliklar
Tabiatdan oqilona foydalanilmaslik tufayli ayrim yo‘qolib va kamayib borayotgan turlarni muhofaza qilish maqsadida maxsus hukumat qarorlari asosida 1979-yilda O‘zbekiston Respublikasining Qizil kitobi ta’sis etildi.
Qizil kitobning mohiyati shundaki, u nabotot olamining kamyob, yo‘qolib ketish xavfl ostidagi turlari haqida mukammal ma’lumotlar beruvchi hujjatdir. Qizil kitobning vazifasi jamoatchilik va davlat ijroiya muassasalarini tabiat muhofazasi muammosiga jalb etishdan va turlar genofondini saqlab qolishga ko‘maklashishdan iborat.
O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan o‘simlik turlari Tabiatni muhofaza qilish xalqaro uyushmasi tomonidan ishlab chiqilgan tasnif (klassifikatsiya)ga binoan 4 ta guruhga ajratildi:


1. Yo‘qolgan yoki yo‘qolish arafasidagi turlar. 2. Yo‘qolib borayotgan turlar, 3. Kamyob turlar. 4. Kamayib borayotgan turlar.
Albatta, vaqt o‘tishi bilan kiritilgan guruhlardagi turlar biridan ikkinchisiga o‘tishi mumkin.
Qizil kitobni tuzishda asosan O‘zRFA «Botanika» ilmiy ishlab chiqarish markazida saqlanayotgan bir milliondan ortiq gerbariylardan va Rossiya FA «Botanika» institutidagi gerbariylardan hamda shu institutlardagi ilmiy manbalardan foydalanildi.
1984-yili nashr etilgan O‘zbekiston Respublikasining Qizil kitobiga 163 tur o‘simlik kiritilgan bo‘lsa, uning 1998-yili chop etilgan ikkinchi nashriga 301 tur o‘simlik kiritildi. Shunday qilib, keyingi yillarda olib borilgan izlanishlar o‘lkamiz florasida yana 138 o‘simlik turini Qizil kitobga kiritish mumkinligini ko‘rsatdi.
Qizil kitobning o‘zbek va rus tillarida yozilgan ikkinchi nashriga kiritilgan har bir turning o‘zbekcha, ruscha va lotincha (ilmiy) nomlari, kamyoblik darajasi, qisqacha botanik tavsifi, tarqalishi, o‘sish sharoiti, tabiatdagi soni, ko‘payishi, o‘simlikning kamayib ketish sabablari, madaniylashtirilishi, muhofaza choralari, ilmiy manbalar, tarqalishini ko‘rsatuvchi xarita va o‘simlikning rasmi berilgan.