7-mavzu: Dorivor o‘simlik va ular asosida olingan summar substantsiyalar standartizatsiyasining o‘ziga xos uslubiyatlari. Reja

a) ta’sir etuvchi moddalar miqdorini aniqlash (usullar xususiy maqolada keltiriladi)
biologik faolligi;
b) namligi;
v) umumiy kuli va 10 % li xlorid kislotada erimaydigan kul miqdori;
g) maydalik darajasi va yot moddalar miqdori.
O’simlik xom ashyosi (UXA) partiyalar bilan kabul qilinadi. Partiya deb xom ashyoning 50 kg dan kam bo’lmagan, xamma ko’rsatkichlari bir xil va bitta xujjat bilan tasdiklangan miqdoriga aytiladi.
Xujjatda quyidagi ma’lumotlar keltirilgan bo’lishi kerak:
- xujjatning nomi va berilgan vaqti;
- xom ashyo nomi;
- partiyaning nomeri;
- partiyaning ogirligi;
- xom ashyoning terilgan vaqti (yil, oy);
- terilgan joyi;
- sifatini baxolashdagi olingan natijalar;
- me’yoriy – taxlil xujjati;
- javobgar shaxsning mansabi, ismi – sharifi.
Xar bir maxsulot MTX bo’yicha tashqi nazoratdan o’tkaziladi: jixozi, qog’ozi, yorlig`i.
Xom ashyosining sifatini tekshirish uchun partiyaning shikastlanmagan joyidan jadval asosida namuna olinadi.
Jadval

Xom ashyoning miqdor birligi	Namuna xajmi
1 – 56 – 5050 dan ortik	Xammasi 5 ta birlik partiyaning 1% birligi

Namunalar tashqi belgilari bo’yicha nazoratdan o’tkaziladi (butunligi, maydaligi va b.), rangi, xidi, ifloslanganligi, mog`or, shamollatilganda xam ketmaydigan qo’lansa xidi, zaxarli o’simliklar bilan ifloslanganligi va yot moddalarga (tosh, shisha va b.) tekshiriladi. Agar dorivor o’simlik xom ashyo tashqi tekshirishdan o’tkazilganda MTX to’g’ri kelmasa, tozalanib ikkinchi marta topshirilishi mumkin.
Ammo ombor zararkunandalari bilan II va III darajada zararlangan, yo’qolmaydigan xidga va zaxarli yot o’simliklar bilan zararlangan bo’lsa bunday xom ashyo ikkinchi marta kabul qilinmaydi.
Namuna olish. Xar bir birlikdan 3 ta: xom ashyoning yuqori, pastki va o’rtasidan namuna olinadi.
Olingan namunalar aralashtiriladi. Aralashtirilgan namunadan kvadrat usul bilan o’rtacha namuna olinadi. Bunda xom ashyo namunasi tekis kvadrat ko’rinishda yoyiladi va diagonal bo’yicha 4 ta uchburchakga bo’linadi, qarama – qarshi uchburchaklar aralashtiriladi, qolgan 2 tasi olib qo’yiladidi. Yuqorida keltirilgan jarayon jadvalda (DF 11 jild, I qism. 270 b) keltirilgan og`irlikgacha qaytariladi.
O’rtacha (olingan namunalarning ortib qolgan qismi olib qo’yiladidi) namunadan xuddi yuqoridagi usul yordamida analitik namuna olinadi. Analitik namuna ogirligi DF 11 jild, I qism. 271 – 272 bb. keltirilgan jadvalga to’g’ri kelishi kerak.
Analitik namuna quyidagi aniqlikda tortiladi: 0,01 – namuna ogirligi 50 g gacha;
0,1 - namuna ogirligi 100 dan 500 g gacha; 1,0 - namuna ogirligi 500 dan 1000 g gacha; 5,0 - 1000 g dan ortik.
Kadoklangan xom ashyodan namunalar yuqorida ko’rsatilgani kabi olinadi. Kadoklangan xom ashyo turqumlab (10 t dan oshmagan) kabul qilinadi.
O’simlik xom ashyosining chinligi, maydaligi va yot moddalarini aniqlash
Dorivor o’simlik xom ashyosining chinligi, maydalik va yot moddalarini tekshirish uchun analitik namuna olinadi (analitik namuna GF XI izd. Vыp. I. 271-272 bb. da keltirilgan 3 – jadval asosida olinadi).