7-mavzu pdf

---

Birinchi jahon urushi va uning yakunlari 
Reja 
1. Birinchi jahon urushining kelib chiqish sabablari. 
2. Urushning boshlanishi va gyerman armiyasining Fransiyaga hujumi.
3. 1914 yilda Rossiya armiyasining hujumi.
4. Gyerman armiyasining 1914 yilda olib borgan urushlari va «yashin tezligi»dagi urush rejasining
barbod bo‘lishi.
5. AQSH ning urushga kirishi.
6. To‘rtlar ittifoqining mag‘lubiyati, urushning yakuni
1914-1915 yillardagi urush xarakatlari. Avstro-Vengriya taxtining vorisi gersog
Frans-Ferdinand 1914 yil 28 iyunda xarbiy mashklarni kuzatish uchun
Bosniyaning markazi Saraevo shaxriga keldi. Bu tashrif gersogga xamroxlik qilgan
rasmiy kishilar aytayotganidek, shunchaki sayr emasdi. 28 iyun serblarning motam
kuni bulib, 1389 yili shu kuni turklar serb armiyasini tor-mor qilganidan so’ng,
mamlakat bir necha asrga turklar zulmi ostida qolgan edi. Aynan ana shu motam
kuni Serbiya chegaralarida xarbiy mashiqlar o’tkazilishining uzi janjalga olib
kelishi olindan ko’zda tutilgan ig’vo edi. Frans-Ferdinandning bunday ig’vogarona
xarakati serb millatchi doiralarini gazabga keltirdi. Ertalab soat 11 ga yain
Milyaska daryosi sirgogida serb millatchi tashki-loti «Mlada Bosna» («YOsh
Bosniya») ning a’zosi, 20 yoshli terrorchi Gavrila Prinsip tomonidan otilgan u^lar
taxt vorisini va uning xotinini o’ldirdi. Gavrila Prinsipning bu kilmishi mudxish
ok;ibatlarga olib keldi. Avstro-Vengriya imperatori Vilgelm II uz xukumatidan bu
qotillikka javoban urush e’loi qilishni talabqilar ekan, umumiy xolatni «Xozir yoki
xech qachon!», degan so’zlar bilan izoxdadi. 23 iyunda Avstro-Vengriya Serbiyaga
shunday ultimatum e’lon qildiki, uni qabul qilish Serbiya uchun uz mustakilligini
yo’qotish bilan barobar edi. Shunga qaramasdan, Serbiya deyarli barcha talablarni
qondirishga rozi buldi, ammo 18 iyul kuni Avstro-Veigrmya Serbiyaga urush e’lon
qildi.Serbiyani anik xalokat xolatida tashlab qo’yish Rossiyaning imperiyachilik
manfaatlariga zarar etkazibgina kolmasdan, slavyan pravoslav birdamligi
an’analariga xam xilof edi va Rossiyanin! bu xalqlar o’rtasidagi obrusiga putur
etkazar edi. Shu sababdan Rossiyada umumiy safarbarlik e’lon qilindi. Germaniya
xukumati Rossiyaga ultimatum e’lon kilib, safarbarlikni tuxtatishni talab kildi.
Rossiya bu ultimatumga javob bermadi. SHundan so’ng Germaniya 1 avgust kuni
Rossiyaga, 3 avgust kuni esa Fransiyaga urush e’lon qildi. 4 avgust kuni Angliya

---

Germaniyaga urush e’lon kildi.Urush umumevropa xarakteriga ega bulib, tezda
Evropa chegaralaridan chikib ketdi. Yponiya urushdan Xitoyni bo’ysundirishda,
Tinch okeanidagi Germaniya mustamlakalarini egallab olishda xamda Uzok
SHarkda uz xukmronligini urnatishda foydalanmokchi buldi. 1914 yil avgustda
Yaponiya Germaniyaga urush e’lon kildi. Germaniya va uning ittifokchilari
tomonda Turkiya xam urushga kirdi. Urush shu tarika kengayib, Evropa, Osiyo va
Afrikada umumiy maydoni 4 mln kv km bulgan x,ududni, 1,5 mlrd ax,oliga ega
bulga! 38 ta davlatni kamrab oldi va jax,on urushiga aylandi. Ilgari an’anaviy
bulgan kuruklikdagi kurolli janglarga aviatsiya va suvosti kemalarining kurolli
xararakatlari k^^ildi, kimyoviy urush xam olib borildi.
Urushning xaraktera va davlatlarning maqssadlari. Birinchi jaxon urushi uzining
kelib chikishi, xarakteri va natijalariga kura Serbiya, CHernogoriya, Belgiya va
ozodlik kurashi olib borayotgan boshka xalqlardan tashqari barcha unda
qatnashayotgan davlatlar uchun imperialistik, boskinchilik xarakteridagi urush edi.
Bunday xarakter urush olib borayotgan davlatlarning maqsadlaridan kelib chiqadi.
Germaniya Evropaning katta kismi va yaqin sharkni, jumladan, uziga ittifokchi
bulgan Turkiyani bo-sib olishni, Angliya, Fransiya va Belgiyadan ularning
mustamla-kalarini, Rossiyadan - Ukraina va Boltik; boyini tortib olishni maksad
qilib urush olib borayotgan edi.Avstro-Vengriya mustakil slavyan davlatlari -
Serbiya, Bolgariya va CHernogoriyani bo’y sundirish, Bolqon yarimorolida,
shuningdek, Qora, Adriatika va Egey dengizlarida uz xukmronligini o’atishni
maksad kilgan edi. Angliya uz mustamlaka imneriyasini saqlab qolish va asosiy
rakibi ~ Germaniyani kuchsizlantirish maksadini kuzlardi. Bundan tashkari
Angliya Turkiyadan Mesopotamiyani, Falastinni tortib olish va Misrda mzlkim
urnashib olishni xam xoxlayotgan edi. Fransiya undan 1871 yili Germaniya tortib
olgan Elzas bilan Lotaringiyani saytarishni, shuningdek, kumir konlariga boy Saar
viloyatini xamda Reyn daryosining chan kirgogida joylashgan boshka nemis
erlarini bosib olishni kuzlayotgan edi. Rossiya Germaniya va Avstriyaning Turkiya
va Bolkondagi ta’sirini yo’kotish, shuningdek, uning bsopa dengiz kirgolaridagi
stra-tegik manfaatlarini xdmoya kilish va savdoni rivojlantirishga imkon beruvchi
qulay rejimga erishishni kuzlayotgan edi. Avstro-Vengriyaning qismi bulgan
Galitsiyani bosib olish xam Rossiya xukumatining rejasiga kirardi. Milliy-ozodlik
muammolarining xal qilinmaganligi urztini ommaviylashtirib yubordi. Ayniksa
om-maviy axborot vositalaridagi targibot-tashvikot urushda qat-nashayotgan
barcha xalkdarda vatanparvarlik xissiyotlarini jun-bishga keltirdi. Mamlakatni,
uning manfaatlarini ximoya qilish uchun xarakat nemislar va avstriyaliklarni,
ruslar va vengerlarni barchani kamrab oldi. Safarbarlik e’lon kilgan Rossiyada
chakiruv nuntqlariga xarbiy xizmat yoshidagi askar va ofitserlarning 95% dan
ziyodi keldi. Nemis soldatlari bu armiyaga xos bulshi fasat qatiy tartib tufayly

---

emas, uz vatanlarini sevganliklari uchun xam Zigfrid liniyasini katta jasorat bilan
fransuzlardam ximoya kildilar. Uz navbatida, fransuzlar xam Fransiya manfatiga
lari uchun jonlarini xam ayamadilar. SHunga qaramasdan urushga muiosabat
axolining xammak;atlamlarida bir xil emasdi. Ziyolilarning katta kismi; Frai siyada
Anri Barbyus, Rossiyada Maksim Gorkiy, CHexiyada YAroslak Gashek,
Serbiyada Branislav Nushich va ziyolilarning boshka mashxu vakillari urushga
karshi chikdilar. Rossiyada bolsheviklar xukumatining maglubiyatini yo1^lab
chikdilar, shu yul bilan mam lakatdagi mavjud rejimni uzgartirishga va
birodarkushlik uru-shini tuxtatishga umid kildilar. Urushning oxiriga kelib uni
tuxtatish uchun x,arakat Fransiya va Angliyada faollashdi, Germaniya va Avstro-
Vengriyada dastlaburush uchun kredit ajratishga ovoz bergan sotsial-
demokratlarnin bir kismi ENDI golib va maglublarsiz sulx, tuzishni («ok; tinchlik»
deb atalgan) yoklab chikdilar. Bu ?^arakatlar albatta urushning
oxirida kuchaydi. X,ozircha, 1914 yilda, x,amma galaba uchun jan1
kilardi.