7-Tema. Kreditke uqıplılıqtıń analizi

 
7.2. Kreditke uqıplılıqtıń sıpatlaması
Xojalıq júritiwshi subyektleriniń rawajlanıwında kredit qatnasları hám 
tólemge uqıplılıǵın úyreniw aktual másele bolıp esaplanadı. Bankler xojalıq 
júritiwshi subyektlerdiń kreditke uqıplılıǵın bahalaw arqalı risklerdi azaytıwǵa, 
kredit resursların durıs jaylastırıw arqalı óz dáramatların asırıwǵa, finanslıq 
turaqlılıǵın bekkemlewge erisedi. 
Kreditke uqıplılıq kórsetkishlerin eki tárepleme kórip shıǵıw kerek: 
1. Qarız alıwshı kóz-qarasınan kreditke uqıplılıq dárejesi - kredit 
shártnamasın dúziw imkaniyatı, alınǵan kreditlerdi óz waqtında qaytara alıw 

---

qábileti menen bahalanadı. 
2. Bank kóz-qarasınan, kreditke uqıplılıq dárejesi kárxanaǵa beriletuǵın 
kredittiń kólemin durıs anıqlay alıw juwapkershiligi inabatqa alınadı1. 
Bizge belgili, ekonomikanı liberallastırıw sharayatında xojalıq júritiwshi 
subyektlerdiń, bank iskerliginiń kommerciyalasıwı júzege keledi. Bul bolsa 
táreplerdiń qaysı múlik formasına tiykarlanǵan bolıwına qaramastan, 
ekonomikalıq jaǵınan tolıq ǵárezsiz bolıp, óz qárejetlerin dáramatları menen 
qaplawdı talap etedi. Iskerliktiń finanslıq qarjılarǵa tayanıwı aqıbetinde 
kárxanalardıń iskerligin rawajlandırıwdıń ishki imkaniyatları barqulla jeterli 
bolmaydı. Sol sebepli, subyektler kóbinese qosımsha pul qarjılarına talap sezedi 
hám bul talaplar bank kreditleri esabınan qaplanıwı múmkin. Bank kreditleri tek 
kárxana hám shólkemlerdi finanslıq támiynlew deregi emes, al olardı maqsetli, 
múddetli, támiynlengen halda jaylastırıw arqalı óziniń iskerlik dawamlılıǵın da 
támiynlep beriwdiń zárúrli shárti bolıp esaplanadı. 
Kommerciyalıq banklerdiń iskerliginde qoyǵan maqsetke erisiw hám bergen 
kreditleriniń nátiyje menen bankke qaytıp keliwin támiynlewi ushın klienttiń 
finanslıq jaǵdayın, onıń kreditti óz waqtında qaytara alıwı imkaniyatların tekserip 
kóriwi kerek. 
Kreditke uqıplılıqtı bahalawda bankler tek klienttiń ótken dáwir 
maǵlıwmatlarına baha beriwi emes, sonıń menen birge onıń keleshektegi finanslıq 
jaǵdayın boljawı da zárúr. Finanslıq turaqlılıqtı hám kredit operaciyalarındaǵı risk 
esabın obyektiv bahalaw, bankke kredit resursların nátiyjeli basqarıw hám de 
payda alıw imkanın beredi. 
Ekonomika tarmaqların liberallastırıw áhmiyetli wazıypa sıpatında qabıl etiliwi 
kárxanalardıń tólemge uqıplılıǵı hám turaqlılıǵın anıqlawda shet el tájiriybesine 
tiykarlanǵan buxgalteriya esabın júritiw zárúrligin tuwdırmaqta. Bunda 
buxgalteriya balansınıń jańa analizin júritiw tiykarǵı orındı iyeleydi. Balanstaǵı 
aktiv hám passivlerdiń qabıl etilgen bántler boyınsha toparlastırılıwı, tólemge 
uqıplılıǵı hám kreditke uqıplılıqtı jeterli
1 
Sh.Z.Abdullaeva «Bank riskleri sharayatında kommerciyalıq banklerdiń kredit portfelin diversifikaciyalaw» 
Avtoref. diss. ... e.i.d. – Toshkent. 2000. 239-240 b