8 – sinf o’zbekiston tarixi

Xalqini ko 'rsang agar, o 'lasi-yu qoq-u xarob,
Ochligidan egilib, qomati misli kamalak.
Bori yo 'q uylarini banda bayon gar qilsam,
Bir katak, ikki kapa, uch olachuq, to 'rt katalak.
O’zbek mumtoz adabiyotining tanqidiy yo’nalishini rivojlantirgan Maxmur merosi keyingi davrdagi qalam ahlining dajviygo’ylik ijodiga samarali ta'sir ko’rsatdi. Bu davr adabiyotining yana bir yirik namoyandasi Gulxaniy (Muhammad Sharif) bo’lgan. U 1770-yilda hozirgi Tojikistonning Tavildara tumanida tug’ilgan. Boshlang’ich ta'limni qishlog’ida olgan. Muhtojlik oqibatida Namanganga kelib mardikorlik qilgan. Keyinchalik Qo’qonda istiqomat qiladi. Bu yerda hammomda go’lax (o’t yoquvchi) bo’lib ishlaydi. Shu boisdan „Gulxaniy" taxallusi bilan ijod qilgan. Gulxaniy o’zbek adabiyotida poeziyaga masalni mustaqil janr sifatida birinchi bo’lib kiritgan ijodkor edi. Gulxaniyning butun sharq adabiyotida mashhur hisoblangan asari „Zarbulmasal"dir. Asardagi „Maymun va Najjor", „Tuya bilan Bo’taloq", „Toshbaqa bilan Chayon" kabi masallari chuqur axloqiy-ta'limiy ahamiyatga ega. Asardagi Yapaloqqush va Boyo’g’li, Ko’rqush va Hudhud, Kulonkir sulton va Malik shohinlarning o’zaro murakkab munosabatlari asosida o’z davri ijtimoiy hayotining haqiqiy manzarasini tanqidiy ifodalab beradi.
Uvaysiy. Qo’qon adabiy muhitini Jahon otin - taxallusi Uvaysiy (1780-1841) va Mohlaroyim -Nodiralar ijodisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Uvaysiy oilasi o’z davrining ilg’or va ma'rifatli oilalaridan edi. Otasi ham o’zbek, ham tojik tilida qalam tebratgan. Oiladagi muhit Uvaysiyda ijod qobiliyatini yuzaga chiqardi. Uvaysiy Navoiy, Lutfiy, Bobur, Fuzuliy, Hofiz va Jomiy ijodlarini qunt bilan o’rgandi. Amir Umarxon Marg’ilon hokimi bo’lib turgan yillarda (1806 - 1807) Uvaysiy el orasida tanilgan shoira edi. Undagi shoiralik iste'dodi Umarxonning xotini Nodirani o’ziga rom etgan. Umarxon Qo’qon taxtiga o’tirgach, Uvaysiy Qo’qonga taklif etilgan. Bu yerda u juda ko’p yoshlarga murabbiylik qilgan. Nodira bilan ijodiy hamkorligi qaror topgan. Uning ijodi xalqparvarligi bilan ajralib turadi. Uvaysiyning adabiy merosida 269 g’azal, 29 muxammas, 3 doston va boshqalar bor. Asarlarida insonni e'zozlash, do’stlik, vafo, sadoqat g’oyalari, el-yurt dardi, xalq hasrati kuylanadi. Uvaysiy ijodining yuksak badiiyligini uning anor haqidagi quyidagi she'ri misolida yaqqol ko’rish mumkin: