№8 ma’NAVIY ma’rifiy soatlar rejasi

15-Mavzu: Diniy ekstremizm va terrorizmga karshi kurashning xalkaro siyosiy-xukukiy asoslari.
O`zbekiston davlati istiklolning tarixan kiska, ammo g’0yat sermazmun yillari davomida Prezident Islom Karimovning bevosita raxbarligida adolat ustivorligiga asosolangan erkin, demokratik, xukukiy davlat va fukarolik jamiyati barpo etishda uzbek modeliga asos soldi. Markaziy Osiyoda barkarorlik tayanchi bulgan O`zbeistonning ijtimoiy-siyosiy,iktisodiy yuksalishiga, xafsizligi va barkarorligiga ochikdan-ochik taxdid solayotgan din nikobi ostidagi ekstremistik kuchlar, fundamentalistlar, separatchilar va xalkaro terrorchilar, uta xafli jinoyatchilar, ularning eng ashaddiylari kushni Tojikston va AfG’aniston davlatlarida uya kurib, dunyoning turli burchaklaridagi ashaddiy terrorchi xamtavoklarining moddiy va mafkuraviy madadiga tayangan xolda yurtimiz sarxadlarini buzib utishga urinmokdalar.
O`zbekiston Respublikasi Prezdenti Islom Karimov 1993 yili Birlashgan Millatlar Tashkilotni bosh Assambliyasining 48 sesiyasida suzlagan nutkida xalkaro jinoyatchilik, ayniksa uning uta xafli kurinishi xisoblangan xalkaro terrorizm xamda narkobiznesga karshi kurashda dunyodagi tinchliksevar davlatlar kuchlarini birlashtirish va muvafiklashtirish tashabbusi bilan chikkan edi. Xalkaro terrorizm va diniy ekstremizmning oxirgi yigirma yil davomida tobora xavfli tus olib, kuchayib borayotganligi jaxonda jinoyatchilikning keskinlanuviga ta’sir etdi.
Xrzirda terrorchilik mikyosi kengayishi xafi yanada yakkalrok kuzga tashlanmokda. Ayrim ma’lumotlarga kura, terrorchilar yadroviy, kimyoviy va biologik kurollardan xam jinoiy maksadlarni amalga oshirishda foydalanish bilan taxdid kilishlari mumkin. SHuningdek, ular insonning xayoti va soG’liG’iga bevosita ta’sir etmagan xolda kompyuter tarmoklaridan xam jinoiy kilmishlari yulida foydalanib, xarbiy xarakatlarni boshlash niyatida ekanligi ma’lum.
Kompyuter tizimi yordamida terrorchilik xarakati sodir etish (kiberterrorizm) xisoblash markazlari, tibbiyot soxasi va xarbiy bazalarni boshkarish, bank va boshka moliyaviy tarmoklarni izdan chikarishga muljallangan. Davlat muassasalari va boshkalarga zarba berish, iktisodiy zarar yetkazish, ba’zi bir katta aeroportlardagi aloka tarmoklarini ishdan chikarish bexisob kishilar ulimiga sabab bulishi mumkin. Terrorchilarning xatto kosmosdagi texnikaviy asboblarni kulga kiritib, ulardan xam jinoiy maksadlarda foydalanish imkoniyatlari borligi extimoldan xoli emas.
Keyingi yillarda sodir kilinayotgan terrorchilik jinoyatlarining kupchiligi zamirida siyosiy maksad yotishi aniklangan.
Terrorchilikka va terrorchilik xarakatlariga asoslangan jinoiy faoliyatlarning gurkirashiga narkotik moddalar bilan nokonuniy oldi-sotdi kilish, juda katta mikdorda boylikka ega bulish maksadida shaxslarni garov sifatida tutkinlikda saklash, kuporuvchilik, reket, shaxslarning sogligi yoki mulkiga jiddiy zarar yetkazish kabi jinoyatlarning sodir etilayotgani xam madad bulmokda.
Terrorchilik kabi jinoyatlar XX asrning maxsuli emas, bu jamiyat tarakkiyotiga yuldosh jinoyatlardan biridir. XX asrning I yarmidan boshlab, bu yuridik atama, «terrorchilik» deb yuritila boshladi. XX asrning 30 yillarida Yevropadagi kator davlatlar va sobik Ittifok olimlari xamkorligida terror yoki terrorchilik aktini jinoyat xukuki fanining dolzarb muammosi tarikasida urgana boshladilar. SHu davrdan boshlab, terrorchilik muammosi aks ettirilgan kator xalkaro xujjatlar ishlab chikildi va kabul kilindi.
Terrorchilikka karshi kurashda xalkaro xamkorlik zarur ekanligi xakidagi birinchi xalkaro xujjat «Terrorizm tugrisida ogoxlantirish va uning oldini olish» deb nomlangan va u 1937 yilda Davlatlar Ittifoki tomonidan utkazilgan xalkaro konferensiyada muxokama kilingan. II jaxon urushi arafasida utkazilganligi bilan tarixda uchmas iz koldirgan mazkur konferensiyada terrorchilikning oldini olish va bartaraf etish choralarini kurish masalasining muxokama kilinishiga usha davrda Yevropa davlatlaridagi ayrim raxbarlar va siyosiy arboblarga nisbatan terrorchilik aktlari sodir etish xollarining kupayganligi turtki bulgan. Konvensiyada xalkaro terrorchilik akti tushunchasi, uning ob’ekti, jinoyat sub’ekti maslalari bayon etilgan.
Ushbu xujjatda ekstrazatsiya, ya’ni bir davlat fukarosi yoki fukaroligi bulmagan jinoyatchi jismoniy shaxsning ikkinchi bir davlatga berilishi xakida xam aloxida koida mavjud.
Bu muxim xujjat 24 davlat tomonidan imzolangan bulsada, ratifikatsiya kilinmagan, undan amaliyotda foydalanish chorasi kurilmagan. SHunga karamasdan bu konvensiya utgan asr davomida terrorchilik bilan boglik siyosiy-xukukiy muammolarni xal etishda asos bulgan bir kator kup tomonlama xalkaro xujjatlarning kabul kilinishiga turtki buldi. BMT tomonidan davlatlarning terrorizmga karshi uzaro xamkorlikda, baxamjixat, birgalikda kat’iy kurashini tashkil etishni kuzda tutgan kator konvensiyalar kabul kilingan.
Xulosa, O`zbekiston Respublikasining terrorchilikni bartaraf kilish bilan boglik faoliyati:
Birinchidan, terrorchilikning xar kanday kurinishlarga zarba berish;
Ikkinchidan, terrorchilikni kullab-kuvvatlayotgan davlatlarga karshi jaxon xamjamiyati bilan xamkorlikda kurashni davom ettirish;
Uchinchidan, Xalkaro terrorchilarni jazolash mexanizmidan tulik foydalanish va terrorchilikka karshi kurashda boshka davlatlarga kumaklashish kabi prinsiplar asosida amalga oshirilishi maksadga muvofik. Zero, bu borada anik chora-tadbirlar belgilab, javobgarlikning mukarrarligi ta’minlanmasa, xalkaro terrorizmga karshi kurashda samarali natijalarga erishib bulmaydi.