8-Мавзу: Тадбиркорлик фаолияти. Тадбиркорлик сарф-харажатлари ва фойда

Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik sarf-xarajatlari va foyda

Reja:

• Tadbirkorlikning moxiyati, asosiy tamoyillari.
• Tadbirkorlik faoliyatining shakllari.
• Firma (korxona) – xo`jalikning boshlang`ich bo`gini ekanligi.
• Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi.
• Foydaning mazmuni. Foydaning normasi va massasi. Foydaning taqsimlanishi va ishlatilishi.

I.Tadbirkorlikning mohiyati, asosiy tamoyillari.

• Bozor iqtisodiyoti biznesga asoslanadi. Biznes inglizcha (BUSINESS) so`z bo`lib, ish, faoliyat, mashg`ulot degan ma'noni bildiradi. Biznes – bu ayrim kishilarning yoki korxona - tashkilotga birlashgan kishilarning tavakkaliga pul qo`yib, undan foyda ko`rishga yoki puldan pul chiqarib olishga qaratilgan iqtisodiy faoliyatidir.

Biznes – avvalo qonuniy yo`l bilan, ruxsat berilgan ish bilan shug`ullanib pul topishdir. O`zining xarakteriga qarab biznes ochiq – qonuniy va yashirin – g`ayriqonuniy bo`ladi. Ochiq biznes – bu kishilar xayotini farovon qilgan faoliyatdir. Yashirin biznes esa qonun yo`li bilan taqiqlangan biznesdir.

Biznes turlari:

• Sanoat biznesi
• Agrobiznes (qishloq xo`jaligi)
• Moliya biznesi
• Tibbiyot biznesi
• Shou (tomosha) biznesi
• Sport biznesi
• Savdo biznesi
• Sayohat biznesi

• Tadbirkorlik – kishilar (mulk sub'ektlari) ning moddiy va pul mablag`larini (kapitalni) amalda xo`jalik aborotiga tushirib, daromad topishga mo`ljallangan iqtisodiy faoliyatdir..

Firma (korxona) larning shakllari quyidagicha bo`ladi.

• xususiy firmalar
• ma'suliyati cheklangan firmalar
• ma'suliyati cheklanmagan firmalar ya'ni shirkatlar
• davlat korxonalari – firmalari
• aralash korxonalar
• korxonalar birlashmasi (konsorsium va konsern)
• firmalar shaxobchasi (bulinmasi) va vakolatxonasi

Korxonalarning tashkiliy shakllari
Individual (yakka) xo`jalik
Sherikchilik asosidagi korxona
Korporatsiya (aksioner mulkdorligi asosida tashkil qilinadi).
Kartellar
Sindikat (maxsulot sotish birlashtiriladi)
Konsorsium (yirik moliyaviy loyixalarni amalga oshirish maqsadida birlashuvi)
Konsern (katnashish tizimi orqali nazoratni amalga oshiruvchi ko`p tarmoqli uyushma)
Tashkiliy huquqiy shakllari
Tashkiliy- iqtisodiy shakllari (korxona shakllari)
Tashkiliy-iqtisodiy shakllari (korxona uyushmalari).
Korxona shakllari
Xo`jalik faoliyati turi va amalga oshiriladigan operatsiyalarning xarakteri bo`yicha
Sanoat, savdo, transport, sug`urta, bank, moliya-investitsion, ilmiy – tadqiqot, innovatsion va boshqa turli xizmatlar ko`rsatuvchi korxonalar
Ishlab chikarishning tuplanuv darajasi buyicha
Mayday korxonalar
O`rta korxonalar
Yirik korxonalar
Ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi - W
Wк PT ( ИХ + ч +R + Pm ) + Am + Aй + Бх
Resurslar uchun to`lovlar PT

• Ish haqi ИХ Renta to`lovlari R
• Foiz to`lovlari ч Meyoriy foyda Pm

Asosiy kapital amartizatsiyasi Am
Aylanma kapital qiymati Aй

• Xom ashyo va materiallar Yoqilg`i energiya….

Boshqa xarajatlar:

• Ijtimoiy sug`urta ajratmalari
• To`g`ri soliqlar va boshqalar

Ishlab chiqarish xarajatlari turlari.

Tashki xarajatlar – tashqaridan resurslarni jalb qilish natijasida vujudga keladi.
Ichki xarajatlar – o`ziga tegishli resurslardan foydalanish natijasida yuzaga keladi.
Resurslarning jalb qilinish manbaiga ko`ra
To`g`ri xrajatlar – bevosita tan narxda aks etib, maxsulot narxi tarkibiga kiradi.
Egri xarajatlar – tan narxda aks etmaydi va maxsulot narxiga ustama xisoblanadi.
Maxsulot narxiga qo`shilish xarakteriga ko`ra

Foyda normasini xisoblash:

Foyda normasini xisoblash:

1. P/ = ( P / W ) * 100 bu yerda:

P/ - foyda normasi

P – foyda massasi

W – iqtisodiy yoki ishlab chiqarish harajatlari

2. P/ = ( P / Kаvаns ) * 100 bu yerda

P/ - foyda normasi

P – foyda massasi

K – avans

Foyda va uning miqdorini belgilovchi omillar.

Korxona foydasi
Korxonaning barcha pul daromadlari va qilingan sarf – xarajatlari o`rtasidagi farq.
Korxona sof foydasi
Korxona umumiy foydasidan soliqlar va boshqa majburiy to'lovlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi.