8-сон август, 2023 imfaktor issn: 2181-404х doi journal 10. 56017/2181-404Х

, 
koʻkalamzorlashtirish. 
 
 
 
КРАСИВОЕ ДЕРЕВО КАТАЛЬПА (CATALPA SPECOSA)
ОСОБЕННОСТИ ДЕКОРАТИВНОСТИ 
 
АННОТАЦИЯ 
Считается одним из основных средств озеленения и благоустройства селитебных 
территорий – городов, районов, сел и поселков. Велика роль декоративных зеленых 
насаждений в обеспечении отдыха населения, улучшении санитарно-бытовых условий
в городах и селах, улучшении условий микроклимата, расширении площади здоровых зеленых 
насаждений. Также важно обогатить ассортимент декоративных пород деревьев, 
используемых для озеленения. 
Ключевые слова: 
растение, красивая катальпа, декоративное садоводство, Catalpa 
speciose, лист, бутон, цветы, декоративное растение, пейзаж, парк, дерево, озеленение. 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
ISSN: 2181-404Х 
www.imfaktor.uz
 
 

---





 

BEAUTIFUL CATALPA (CATALPA SPECIOSA 
FEATURES OF LANDSCAPE 
 
ANNOTATION
It is considered one of the main means of landscaping and improvement of residential areas - 
cities, districts, villages and towns. The role of decorative green spaces is great in providing recreation 
for the population, improving sanitary conditions in cities and villages, improving microclimate 
conditions, and expanding the area of healthy green spaces. It is also important to enrich the range of 
ornamental tree species used for landscaping. 
Keywords:
plant, beautiful catalpa, ornamental horticulture, Catalpa speciose, leaf, bud, 
flowers, ornamental plant, landscape, park, tree, landscaping. 
Manzarali oʻsimliklar, dekorativ oʻsimliklar - kishilarning estetik ehtiyojlarini qondirishda 
foydalaniladigan turli botanik oilalarga mansub madaniy va yovvoyi oʻsimliklar guruhi. Manzarali 
oʻsimliklar shahar va qishloqlarni koʻkalamzorlashtirish, istirohat bogʻlari, ijtimoiy, ishlab chiqarish 
binolari va turar joylarni bezatish, guldastalar yasash uchun oʻstiriladi. Chiroyi, barglari, gullari, 
mevalari rangi, tanasining gʻaroyib shakllari (shoxlari osilgan, soyabonsimon, us-tunsimon) bilan 
tavsiflanadi. Bir qator belgilariga, mos, hayot shakliga koʻra - daraxtlar, butalar, chala butalar, oʻt 
oʻsimliklarga, poyasi shakliga koʻra, tik oʻsadigan, ilashib oʻsadigan, pastak, yoyilib oʻsadigan, osilib 
oʻsadigan va boshqalarga boʻlinadi. Manzarali oʻsimliklar biologik xususiyatlari hamda agrotexnika 
talablariga qarab: daraxt va butalarga, koʻp yillik, ikki yillik, bir yillik, boshoqsosh (gʻallagulli), 
piyozli va boshqa oʻsimlik guruhlariga boʻlinadi. Manzarali daraxt va butalarga yaproqli, igna bargli, 
doim yashil va barg toʻkuvchi oʻsimliklar kiradi [5].
Go‘zal katalpa daraxtining ko‘rinishi Shimoliy Amerikada Missisipi va Missuri Ogayo 
daryolari bir-biriga qo‘shiladigan hududlarda, Tennesi shtatida va Shimoliy Arkanzasning g‘arbiy 
hududlarida tarqalgan. O‘zbekistonga introduksiya qilinganiga 100 yildan oshdi. Chiroyli daraxt 
bo‘lganidan ko‘kalamzorlashtirishda ko‘p ekiladi. Go‘zal katalpa urug‘idan ekilganda yani qulay 
sharoitlada yiliga 35 sm dan oshadi bazi bir turlari 1 metrgacha bo‘ladi. Go‘zal katalpa quyoshni 
yaxshi ko‘radi va termofil turlariga tegishli. Yetarli yorug‘lik, uzoq vaqt davomida katalpaning 
kurtaklari va po‘stlog‘i sovuq ob-havodan oldin pishishiga vaqt topadi, bu esa daraxtni yaxshi 
qishlashiga imkon beradi. Issiqlikni yaxshi ko‘radigan daraxtning 30-35°C dan yuqori sovuqlarga 
bardosh beradi. 
[3
]. 
Shaharlarda aholini yashash sharoitlarini qulay darajaga ko‘tarish, dam olishini ta’minlash, 
shahardagi sanitar holatni yaxshilash, mikroiqlimni yuzaga keltirish va sog‘lomlashtinivchi yashil 
hududlar maydonlarini kengaytirishda manzarali yashil daraxtzorlarning roli juda katta hisoblanadi. 
Ko‘kalamzorlashtirish uchun qo‘llanilayotgan manzarali daraxt, buta turlari sonini boyitish ham 
muhim ahamiyatga ega. 
[
1, B.77-81
]. 
Go‘zal katalpa ekishni manzarali bogʻdorchilikka tavsiya etish maqsadida Toshkent davlat 
agrar universitetining o‘quv-tajriba xo‘jaligida fenologik kuzatishlar G.F. Gizatullinaning 
metodologiyasi bo‘yicha o‘tkazildi. O‘simliklarni o‘rganishda biometrik o‘lchovlar umume’tirof 
etilgan usullar yordamida amalga oshirildi.
Go‘zal katalpa (Catalpa speciosa) katta daraxt bo‘lib, balandligi 30 m, diametri 1,5 m ga 
yetadi. Tashqi ko‘rinishining o‘ziga xos xususiyatlari uchun o‘simlik mashhur taxalluslarni oldi. 
Dunyoning turli burchaklarida uni uzun po‘stlog‘ining ko‘pligi uchun “makaron daraxti”, barglar 
shakli uchun “fil quloqlari” deb atashadi. Tanasi tik o‘sadi, shox-shabbasi piramida shaklda yoki keng 
yoyilgan. Tanasi va shoxlarining po‘stlog‘i qizil-qo‘ng‘ir rangda, po‘stlog‘i bo‘yiga enli yorilgan. 
Barglari keng oval shaklda, ba’zan cho‘ziq, uzunligi 15-30 sm ga yetadi, uchi o‘tkir, tubi to‘mtoq, 
cheti tishchali, yuz tomoni tiniq yashil, tuksiz, orqa tomoni sertuk hidsiz. Barg bandi 10-15 sm 
uzunlikda bo‘lib gullari kam gulli ro‘vak hosil qiladi.

---





 

Ro‘vagining uzunligi 20 sm ga yetadi. Ko‘sakchasining uzunligi 45 sm eni 1,5 sm po‘sti juda 

qalin, urug‘lari yumaloq, kalta tukli. Go‘zal katalpaning yog‘ochi oq, yengil, nihoyatda pishiq, namda 
chirimaydi, shu sababli undan shpal va telegraf stolbalari tayyorlanadi. Chiroyli daraxt bo‘lganidan 
ko‘kalamzorlashtirishda ko‘p ekiladi [2].
Oʻsimliklarning oʻsishi va rivojlanishini oʻrganishda fenologik kuzatishlar muhim 
ahamiyatga ega boʻlib, turli fazalarning davomiyligini, oʻsimlik rivojlanishiga tashqi muhit 
omillarining taʼsirini, oʻsimliklardagi oʻzgarishlarni aniqlashga yordam beradi. Toshkent davlat agrar 
universitetining o‘quv-tajriba xo‘jaligida o‘tkazilgan biometrik o‘lchovlarga ko‘ra, Catalpa speciosa 
Walder ex Engelm daraxtining balandligi 20 metrgacha (ba’zi turlari 25 metr), diametri 0,2 metrga 
etadi. va daraxtlar balandligi 7 m gacha va diametri 0,25 m gacha bo‘lgan katta daraxtlar ekanligi 
aniqlandi. Fenalogik kuzatuvlar davomida shuni kuzatdildiki daraxtning tanasi tik, shoxlari 
piramidasimon, tanasi va shoxlari po‘stlog‘i qizg‘ish-jigarrang, bo‘yni yorilib ketgan. 1-rasm. 
Katalpa (Catalpa speciosa Walder ex Engelm) barglari. Daraxtning barglari kengligi 15-30 
sm gacha, uzunligi 20-35 sm gacha, oddiy, novdada bir qatorda joylashgan boʻlib, yirik bargli 
daraxtlar turiga kiradi. Kuzatish vaqtida ayrim barglarning kattaligi juda katta ekanligi qayd etildi, 
kengligi 26-27 sm va bandining uzunligi 9-18 sm gacha bo‘lganligi aniqlandi. Barglari keng, yirik, 
oval, ba’zan cho‘zilgan, balandligi 15-30 sm ga yetadi, uchi o‘tkir. Yuzi och yashil, tuksiz orqa qismi 
qattiq va hidsiz. [4]. 
Fenalogik kuzatuvlar davomida mart oyining 18 sanasidan boshlab darxt barg kurtaklarini 
chiqara boshladi. May-iyun oyidan boshlab, shoxlarda ajoyib kurtaklar gullab-yashnagan paytdan 
boshlab manzarali ko‘rinish beradi. Katalpa juda xushmanzara daraxt bo‘lganligi uchun u parklarga 
va ko‘chalarga ko‘plab ekiladi.
1-rasm. Go‘zal katalpani guli va 2- yillik ko‘chatlari 
Go‘zal katalpani barglari va gullari uning manzaraviyligi uchun bog‘bonlar va landshaft 
dizaynerlari uchun ajoyib xushmanzara daraxt hisoblanadi. Go‘zal katalpa daraxtini yakka holda, 
xiyobonlarda guruhlab ekishlari uchun tavsiya etiladi. Shahar markazlari, ofis binolari, turar-joy 
binolari va do‘konlarning oldidagi maydonlarni bezab turadi, balki piyodalar yo‘llarini yoki 
avtomobil yo‘l yoqalarini ham bezashga imkon beradi.

---





 

2-rasm. Go‘zal katalpa barglarini o‘lchash jarayoni 
O‘zbekiston respublikasining turli turli hududlarining tuproq-iqlim sharoitiga moslashgan 
daraxt turlaridan ham keng miqyosda ekib foydalanish foydalanish o‘z samarasini berib kelmoqda. 
Tadqiqot natijalariga asosan, Go‘zal katalpani ko‘kalamzorlashtirishda foydalanishda ularning 
bioekologik xususiyatlarini hisobga olish zarur. Go‘zal katalpa o‘simligi O‘zbekiston 
respublikasining iqlim sharoitiga yaxshi moslashgan yirik bargli chiroyli gulli manzarali o‘simlik 
hisoblanadi.