8-Tema: Qaraqalpaq tili grammatikası Joba

Almasıqtıń mánisi boyınsha túrleri. Almasıqlar bir-birinen óziniń ańlatatuǵın mánileri arqalı ajıratıladı. Qaraqalpaq tilindegi almasıqlar ózleriniń uluwma mánilerine qaray segizge bólinedi.
1. Betlew almasıqları. Betlew almasıqları belgili bir betti bildiredi, sonlıqtan da olar adamlardı bildiriwshi atlıqlardıń ornında qollanıladı. Betlik almasıqları mınalar I bet men, biz, bizler almasıqları sóylewshini bildiredi; II bet sen, siz, sizler almasıqları tıńlawshını bildiredi; III bet ol, olar almasıqları sóylewshi hám tıńlawshıdan basqa betlerdi bildiredi.
2. Siltew almasıqları. Bir neshe zatlardıń yamasa qubılıslardıń ishinen sóylewshi menen tıńlawshıǵa belgili bolǵan bir toparın siltep, ayırıp kórsetedi. Biraq almasıqlardıń bul túri betlew almasıqları sıyaqlı belgili bir betti yamasa zattı ańlatpaydı. Siltew almasıqları: bul, usı, mına, mınaw, ol, ana, anaw.
3. Soraw-qatnas almasıqları. Soraw almasıǵı da, qatnas almasıǵı da – túbirleri bir sózler. Almasıqlardıń bul túrine tómendegi sózler kiredı kim? ne? qanday? qaysı? qansha? neshe? qashan? qalay? nege? hám t.b.
Soraw almasıqları. Soraw almasıqları ózlerine tán bolǵan morfologiyalıq yamasa sintaksislik ózgesheliklerge iye emes. Olar qaysı sóz shaqabınıń ornına qollanılsa, sol sóz shaqabınıń formaların qabıllay aladı:
- Men Nurjannıń balasıman.
- Qaysı Nurjan?
- Baǵman Nurjan.
Qatnas almasıqları. Soraw almasıqlar ayırım kontekstlerde óziniń soraw mánisinen alıslap, tek ǵana grammatikalıq qatnastı bildiriw ushın qollanıladı. Bunday jaǵdayda olar qatnas almasıqları dep ataladı: Ne deseń o de. Qalay bolmasın jobanı orınlaymız.
4. Ózlik almasıǵı. Ózlik almasıǵına tek óz degen bir sóz kiredi. Ózlik almasıǵı subektti basqa adamlardan yamasa zatlardan ajıratıp onı belgili bir bette kórsetiw ushın qollanıladı. Sonlıqtan da ol kóbinese betlew almasıqları menen birge belgili bir bette tartımlanıp qollanıladı.

I bet	Men (iń) ózim	biz (iń) ózimiz
II bet	Sen (iń) óziń	siz (iń) ózińiz
III bet	Ol (onıń) ózi	olar (dıń) ózleri