9 amaliy mashg’uloti farmatsevtika ishlab chiqarish korxonalarida 1000 V gacha kuchlanishli uch fazali elektr tarmoqlarida insonning tok bilan shikastlanishi xavfini o‘rganish ishning maqsadi

9 - AMALIY MASHG’ULOTI


FARMATSEVTIKA ISHLAB CHIQARISH KORXONALARIDA 1000 V GACHA KUCHLANISHLI UCH FAZALI ELEKTR TARMOQLARIDA INSONNING TOK BILAN SHIKASTLANISHI XAVFINI O‘RGANISH


Ishning maqsadi: 1000 V gacha kuchlanishli uch fazali o‘zgaruvchan tok tarmoqlarida elektr toki urishi xavfini o‘rganish usullari bilan tanishish va bunday shikastlanishdan himoya qilishning texnik usullarini o‘rganish.
Ish bajarilishi tartibi
1. Umumiy ma'lumotlar bilan tanishish.
2. Variant bo‘yicha (1-jadval) inson tanasi orqali o‘tadigan tokning kattaligi, ikki turdagi uch fazali elektr tarmoqlarining fazasiga tegish xavfi bo‘yicha baholash:
• to‘rt simli o‘lik tuproqli neytralli
• uch simli izolyatsiyalangan neytralli
Har bir tarmoqda ekvivalent sxemalar yordamida ikkita teginish holatini ko‘rib chiqing:
• poyabzal (R_об) va polning (R_пол) qarshiligini hisobga olgan holda;
• R_oб va R_пол qarshiligini hisobga olmasdan (ularni nolga teng qilib oling) va bu qarshiliklarning elektr toki urishi darajasiga ta'siri haqida xulosa chiqaring.
3. Inson uchun elektr toki urishi xavfi darajasi bo‘yicha uch fazali elektr tarmoqlarini bir-biri bilan solishtiring.
4. Elektr toki urishining sabablari va elektr toki urishidan himoya qilishning texnik usullari va vositalari to‘g‘risidagi ma'lumotlar bilan tanishib chiqing.
Umumiy ma'lumotlar
Ma'lumki, elektr energiyasi har qanday ma'lum energiya turlariga qaraganda qulayroq va xavfsizroqdir. Biroq, uni ishlatganda ham, odamga elektr toki urishining ma'lum bir ehtimoli bor.
Insonga elektr toki urishining barcha holatlari uning tanasi orqali elektr zanjirining qisqa to‘qnashuvi yoki boshqacha qilib aytganda, odamning ikkita nuqta orasida bo‘lgan kuchlanishga tegishi natijasidir. Bunday teginish xavfi inson tanasidan o‘tadigan oqim (Ih) tok kuchi bilan baholanadi. Tok kuchining kattaligi Om qonuni bilan belgilanadi:


(1)
bunda U – kuchlanish, inson duchor bo‘lgan, V;
R - elementi odam bo‘lgan zanjir qismining qarshiligi, Om.
Formuladan (1) ko‘rinib turibdiki, kuch ikkita kattalikka - kuchlanish va qarshilikka bog‘liq. Ushbu bog‘liqlik insonning elektr toki urishidan xavfsizligini ta'minlashning ikkita asosiy yondashuvini taklif qiladi - kuchlanishni pasaytirish va qarshilikni oshirish. Biroq, bu eng umumiy fikrlar.
Odamning elektr toki urishi sharoitlarini tahlil qilishni chuqurroq o‘rganib chiqsak, shuni ta'kidlash mumkinki, odamning elektr toki urishi darajasi quyidagilarga bog‘liq:
• qaysi elektr tarmog‘iga ulanganligi;
• tokni ulash qanday bo‘lib chiqdi.
Elektr ta'minoti tizimi ikki turdagi elektr tarmoqlaridan foydalanadi:
• maxkam yer yutiluvchili neytralli (4-simli) uch fazali elektr tarmog‘i;
• izolyatsiyalangan neytralli (3-simli) uch fazali elektr tarmog‘i.
Maxkam yer yutiluvchili neytral - bu yerga yutiluvchi (zazemlyayuщiy) qurilmasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki past qarshilik (2 - 8 Om) orqali ulangan transformator yoki generator neytralidir.
Izolyatsiyalangan neytral - bu yerga yutiluvchi (zazemlyayuщiy) qurilmasiga ulanmagan yoki tarmoqdagi tok sig‘imini qoplaydigan qurilmalar, kuchlanish transformatori yoki yuqori qarshilikka ega bo‘lgan boshqa qurilmalar orqali ulangan transformator yoki generator neytralidir.
Uch fazali tarmoqlarda tok o‘tkazuvchi elementlarga teginish (yoqish) bir fazali va ikki fazali bo‘lishi mumkin.
Bir fazali kommutatsiya - bu kuchlanish ostida bo‘lgan elektr qurilmasining bir fazasiga tegish.
Bunday holda, odamdan o‘tadigan tokning elektr zanjiri, inson tanasining qarshiligidan (Rh) tashqari, polning qarshiligi Rpol), poyabzal qarshiligi (Rpoya) va tok manbasi (Ro) neytralining yerga yutiluvchiligini o‘z ichiga oladi.
Agar odam maxkam yer yutiluvchili neytral bilan uch fazali tarmoqning fazali simiga tegsa, tok quyidagicha bo‘ladi:
(2)
bunda U_ф – fazali kuchlanish, V = 220;
U_л – chiziqli kuchlanish, V = 380;
R_o = 4 Om.
Agar odam izolyatsiyalangan neytral bilan uch fazali tarmoqning fazali simiga tegsa, tok quyidagicha bo‘ladi:
(3)
bunda R_u – simlar izolyatsiyasi qarshiligi .
Ikki fazali kommutatsiya - bu tok bilan ta'minlangan elektr qurilmasining ikki fazasini bir vaqtning o‘zida teginish. Bunday holda, odam chiziqli kuchlanish ostida bo‘lib, u fazali kuchlanishdan bir necha barobar ko‘pdir. Bunday kommutatsiya eng xavfli hisoblanadi. Inson tanasi orqali o‘tadigan tokning kuchi nisbati bilan belgilanadi:
(4)
bu yerda belgilanishlar bir xil.
Vazifa № 1. Variant bo‘yicha (1-jadval) inson tanasi orqali o‘tadigan tokning kuchini aniqlang, uning bir fazali tegishi bilan uch fazali elektr tarmog‘ining izolyatsiyalanmagan tok o‘tkazuvchi qismlariga maxkam yer yutiluvchili neytral bilan pol va poyabzalning qarshiligini hisobga olgan va hisobga olmagan holda tok kuchini aniqlang. Hisob-kitoblardan so‘ng, ularning elektr toki urishi darajasiga ta'siri haqida xulosa chiqaring.
№2. Variant bo‘yicha (1-jadval) inson tanasi orqali o‘tadigan tokning kuchini aniqlang, uning bir fazali tegishi bilan uch fazali elektr tarmog‘ining izolyatsiyalanmagan tok o‘tkazuvchi qismlariga maxkam izolyatsiyalangan neytral bilan pol va poyabzalning qarshiligini hisobga olgan va hisobga olmagan holda tok kuchini aniqlang. Hisob-kitoblar natijalariga ko‘ra, polning va poyabzalning qarshiligi elektr toki urishi xavfi darajasiga ta'siri haqida xulosa chiqaring, shuningdek elektr xavfsizligi nuqtai nazaridan ikkala turdagi elektr tarmoqlarini solishtiring.
Jadval 1

Ko‘rsatkichlar