9. ma’ruza. Qon fiziologiyasi. (2 soat) Reja: Qon sistemasi haqida tushuncha. Qon plazmasining tarkibi

Qon ivishining mexanizmlari.
Gemostaz tizimi. 
Qon tomirlarda qon suyuq holatda xarakatda bo’ladi. Qon 
tomirlar jarohatlanganda uning bir butunligi buziladi, natijada qon iviydi. Bu 
holatni organizmning 
qonning agregat holatini boshqaruvchi tizimi
ta’minlaydi. 
Qonning agregat holatini boshqarish jarayoni qon ivishini ta’minlovchi va ivishga 
qarshi omillar, fibrinolitik tizimlar kabi murakkab mexanizmlardan iboratdir. 
Mazkur tizimning birorta funktsional holati o’zgarsa, boshqa tizimlarda 
kompensator siljishi kuzatiladi. Shu tizimlar o’rtasidagi o’zaro funktsional 
bog’liqlikning buzilishi qon ketishining og’ir ketuvchi turli shakllari, to’xtamasligi 
yoki qon tomirlarda tromb hosil bo’lib qolishi kabi patologik xolatlarga olib kelishi 
mumkin. 
Tomirlarda qonni suyuq holatda ushlab turuvchi omillarga quyidagilar 
kiradi:
1) qon tomirlari ichki yuzasi va shaklli elementlarining manfiy zaryadga 
egaligi;
2) trombotsitlar agregatsiyasi ingibitori prostatsiklin PGI – 2 ning qon tomir 
endoteliysida ishlab chiqarilishi;
3) qon tomirlarda qon ivish tizimi omillarining noaktiv holda bo’lishi;
4) antikoagulyantlarning bo’lishi;
5) qon oqish tezligi yuqoriligi.

Qon ivish mexanizmlari. 
Qon ivishi (gemokoagulyatsiya) tomirlarda qonni 
saqlashga, jarohatdan so’ng qon yo’kotish natijasida halok bo’lishdan himoya 
qilishga yo’naltirilgan organizmning xayotiy zaruriy javobidir. 
Qon oqishini to’xtatish jarayonida quyidagi tuzilmalar ishtirok etadi: qon 
tomirlar, to’kimalar, plazmadagi fiziologik aktiv moddalar, qonning shaklli 
elementlari-asosan trombotsitlar. Bularning barchasi neyrogoumoral mexanizmlar 
yordamida boshqarib turiladi.
Qon plazmasida qon ivishida ishtirok etadigan fiziologik aktiv moddalar 
plazmaning qon ivish faktorlari 
deb ataladi. Ular ochilgan vaqtiga qarab rim 
raqamlari bilan belgilanadi. Ayrimlari birinchi marotaba qaysi kasalning qonida 
etishmovchiligi aniqlangan bo’lsa, usha kasalning familiyasi bilan nomlangan. 
Plazmaning qon ivish faktorlariga quyidagilar kiradi:

---