9-mavzu. Milliy masalaga oid sovet nazariyasi va amaliyoti. Reja

partiya qo‘mitalari huzurida ham milliy ozchilik kichik bo‘limlari va seksiyalari 
mavjud edi.
SHu yillarda milliy tumanlardan tashqari yuzlab milliy qishloq kengashlari
ham tuzildi. Arxiv xujjatlaridagi ma’lumotlarga ko‘ra, ularning soni jami 333 
tagacha etgan. 
Biroq, yuqoridagilardan O‘zbekistonda kam sonli millatlarga nisbatan olib 
borilgan siyosat hech bir qiyinchiliksiz, silliq o‘tgan degan tasavvurga borish xato 
bo‘lar edi. 20-30-yillardagi hujjatlar tahlil etib ko‘rilganida, ma’lum bo‘lishicha 
turli millatlarning teng huquqlar bilan yonma-yon yashashi va rivojlanishini 
ta’minlash yo‘lida jiddiy qiyinchiliklar ro‘y berganini ham ko‘rish mumkin edi. 
Respublikada ko‘pgina xalq va elatlarning birgalikda yashashi, hokimiyat va 
boshqaruv idoralarining nojo‘ya hatti-harakatlari natijasida ayrim ziddiyatlarni hal 
etish sohasida qarshiliklar ham bo‘lib turdi. 
1925 yilda O‘zbekiston SSR KP(b) MK va Markaziy ijroqo‘m 
Prezidiumining ko‘rsatmasiga binoan uch viloyat Toshkent-Farg‘ona va 
Samarqand viloyatlarining ruslar yashaydigan qo‘rg‘onlari (posyolkalari) tekshirib 
chiqilganida millatlararo munosabatlardagi ishlarning ahvoli unchalik yaxshi 
emasligi ma’lum bo‘ldi. Bu viloyatlarda ruslar yashaydigan 70 ta qo‘rg‘on borligi, 
boshqa viloyatlarda esa bunday qo‘rg‘onlar yo‘qligi ma’lum bo‘ldi.
Sovet hukmronligi davrining boshlarida O‘zbekistonda yuz bergan 
millatlararo munosabatlarda noxush manzaralarni kuzatish mumkin. Masalan, rus 
qo‘rg‘onlarini tekshirish asosida tuzilgan ma’lumotnomaning mazmuni millatlar 
orasidagi o‘zaro keskinlik, hatto millatlararo mojarolar sabablari, bir tomondan, 
ayrim qo‘rg‘onlardagi rus aholisi ongida shovinizm unsurlari saqlanib qolganligi 
va jabrdiyda mahalliy dehqonlar bunga javoban millatchilik harakatlari 
qilganliklaridan iborat bo‘lsa, ikkinchi tomondan, mahalliy sovet ma’murlarining 
bu borada haddan oshib, xato yo‘l tutganliklaridan iboratdir. Bu nizolarga 
shubhasiz, nafaqat milliy ehtiroslar, balki ijtimoiy ziddiyatlar ham asos bo‘lgan. 
Avvalo 
NEP 
(yangi 
iqtisodiy 
siyosat) 
yillarida 
jamiyatdagi 
ijtimoiy 
tabaqalashuvning kuchayishi, ijtimoiy tengsizlik holatini keltirib chiqargan edi. 
Milliy munosabatlarda o‘tmishdan qolgan g‘oyaviy-ruhiy sarqitlar, rivojlanish 

---

yo‘lida paydo bo‘lgan muammolar ham ahvolni mushkullashtirar edi. Bunday 
ahvolni tezroq va samaraliroq bartaraf etish kun tartibida turgan asosiy 
masalalardan edi. 
20-30-yillarda o‘tkazilgan mahalliylashtirish siyosati, aslida to‘g‘ri siyosat 
bo‘lib, milliy chekka o‘lkalarning o‘tmishdagi qoloqligini tugatishni ittifoqdosh 
respublikalardagi asosiy tub joy millatlarning tilini har tomonlama rivojlantirish 
mahalliy ishchilar sinfi va ziyolilarni shakllantirishga ko‘maklashishi kerak edi. 
Ammo, bu siyosat ba’zan oqilonalik doirasidan chiqib, kam sonli millatlar 
muayyan qismining huquqlarini poymol qilishga aylanib ketganligi yuqoridagi 
misollardan ko‘rinib turibdi. Bu o‘rinda shuni ta’kidlash lozimki, sobiq sovet 
davlatining ruslashtirish siyosati va jamiyat turmushining barcha sohalarida boshqa 
xalq va elatlarning ham huquqlarining kamsitilishi, bir qator salbiy oqibatlarga olib 
keldi.