9-Mavzu: Xitoyda maktabgacha ta’lim tizimi

1-javob

9-Mavzu:Xitoyda maktabgacha ta’lim tizimi.

Xitoyda maktabgacha ta’lim bolalar bog’chalari va maktabacha ta’lim muassasalari hisoblanadi va 3-6 yoshli bolalar qabul qilinadi. Maktabgacha ta’liminingmaqsadi bolani maktabga o’qishiga tayyorlashdan iborat bog’chasi mavjud bo’lib, ulardavlat va xususiy muassasalarga bo’lingan.Hozirgi kunda hususiy bog’chalar soni jamibolalar bog’chalarining 30 %ini tashkil etadi.

Maktabgacha ta’lim Xitoyda jamiyatning birgalikdagi say-harakatlari natijasida amalga oshiriladi. Davlat mavjud qonunlar asosida bolalar bog’chalarini ochishga xohishi bo’lgan tashkilotlar, nodavlat-notijorat muassasalar, hamda alohida shaxslarni qo’llab-quvvatlaydi.

Xitoy maktabgacha ta’lim tizimi rivojlanish bosqichlariga nazar tashlaydigan bo’lsak, ikkinchi jahon urushuga qadar Xitoyda bolalar bog’chasi juda kam edi. Bori ham hususiy muassasalar bo’lib, unga boy oilalarning bolalari enagalari bilan kelishardi.

Urushdan keyingi yillarda XXRning maktabgacha ta’lim tarixi davlatlarining asosiy rivojlanishiga mos holda 4 bosqichda amalga oshiriladi.Birinchisi: 1949 – 1957 yillarni o’z ichiga oladi. Bu davlat tizimining sobiq Ittifoq tizimiga orientatsiyalangan davri edi. Bu davrda sobiq Ittifoq mutaxassislari Xitoy mamlakatida bir necha tajriba bolalar bog’chalarini tashkil qildilar. Shundan keyin bolalar bog’chalari soni keskin ortdi. Bu bog’chalarning asosiy tamoyili “Pavlov yondashuvi” deb nomlanib, refleksiologiya asoslarini ishlab chiqqan rus olimi I.P.Pavlov

nomiga qo’yilgan edi. Pedagogikada “Pavlov yondashuvi” quyidagicha talqin qilinardi: “Bolani rag’batlantirib, tergab to’g’ri tarbiyalasa, unda barcha yaxshi xislatlar va qobiliyatlarini shakllantirish mumkin”

Ikkinchisi: 1958-1965 yillarni o’z ichiga oladi. Bu yillarda bolalar bog’chalari soni keskin ortdi, lekin ular uchun joy, moddiy ta’minot va mutaxassislar yetishmas edi.Natijada maktabgacha ta’lim sifati nisbatan pasayib ketdi.

Uchinchisi: 1966-1976 yillarni o’z ichiga oladi. Bu yillar “Xitoy” madaniy revolyutsiyasi yillari deb ataldi, ziyolilar, beklarni ommaviy qatag’on qilinishi ham shu yillarga to’g’ri keladi. Xitoy ta’lim tizimida ilmsiz, kasbiy noloyiq kimsalar ko’paydi, natijada maktabgacha ta’lim tizimi juda nochor holga kelib qoldi. Bolalar bog’chasida hayot qattiq g’oyaviy ko’rsatmalar asosida tashkil qilinardi: bolalarga revolyutsion va militaristik g’oyalar singdirilardi, Maoning asarlari va she’rlaridan parchalar yodlatishardi.

To’rtinchisi: 1980-yillardan boshlab, Xitoy iqtisodiyotining o’zgarishiga ko’ra bolalar bog’chalarida ham ma’lum o’zgarishlar yuz berdi. Xitoy pedagoglari Amerika va Yapon maktabgacha ta’lim tarbiyasi bilan qiziqa boshladilar. Lekin bog’chalarda hanuzgacha tarbiyaga avvalgiday yondashuv mavjud.

Xitoyda bolalar bog’chasi katta bo’lib, o’rtacha 270 bola va 60 ta tarbiyachilar jamoasidan iborat. Guruhda 26 ta bola bo’lib, ularning bir qismi bog’chada kunduzgi soat 8:00 dan 18:00 gacha bo’ladilar va kechqurun uyga ketadilar. Bir qismi (5%) kechasi ham qoladilar. Chorshanba va shanba kunlari uyga ketadilar. Bog’chaga qabul soat 7:45da boshlanadi.

2-javob
M.X.Qilichova maktabgacha ta‘lim va tarbiya sohasida amalga oshirilgan islohotlarning mazmun-mohiyatini hamda maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida bolalarni tarbiyalashda xorijiy tajribalarning o‗ziga xos jihatlari6ni o‗rgangan. Maktabgacha ta‘lim va tarbiyaning davlat ta‘lim standartlariga ko‗ra maktabgacha ta‘lim — maktabgacha yoshdagi bolalar qiziqishi, iqtidori, individual ruhiy va jismoniy xususiyatlari, madaniy ehtiyojlarini inobatga olgan holda hamda bolada ma‘naviy me‘yorlarning shakllanishi, hayotiy va ijtimoiy tajriba egallanishini ko‗zda tutgan har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan yaxlit jarayon7 hisoblanadi. Mana shu jarayonda maktabgacha ta‘lim tashkilotlariga qabul turli davlatlarda turlicha ekan. (1-jadval) Maktabgacha ta’lim tashkilotiga qabul yoshi O‗zbekiston Germaniya Yaponiya Italiya Xitoy 1 yosh 4 oylik 3 yosh 3 yosh 3 yosh O‗zbekiston Respublikasi ―Maktabgacha ta‘lim va tarbiya to‗g‗risida‖gi qonunning 34-moddasiga binaoan bolalar yoshlariga qarab guruhlarga ajratilgan. Jumladan, ilk rivojlanish guruhi (bir yoshdan uch yoshgacha), kichik guruh (uch yoshdan to‗rt yoshgacha), o‗rta guruh (to‗rt yoshdan besh yoshgacha), katta guruh (besh yoshdan olti yoshgacha), maktabga tayyorlov guruhi (olti yoshdan yetti yoshgacha). Germaniyada esa bolalarga ―nafaqa chiqqan bobo, buvilar nabiralarga qarashi kerak‖- degan tushuncha mavjud emas. Shuning uchun ota-onalar farzandlarini 4 oylikdan boshlab bog‗chaga berishga majburdirlar. Ko‗pgina nemis oilalari farzandlarini ancha erta bog‗chaga beradilar. Germaniyada maktabgacha ta‘limning 6 xil turi mavjud bo‗lib, ular bir-biridan tubdan farq qiladi va rang-barangligi bilan boshqa davlatlarnikidan ajralib turadi. Yaponiya, Italiya va Xitoy davlatida bolalar asosan 3 yoshdan bog‗chaga qabul qilinadi. Faqatgina juda majbur bo‗lgan oilalar farzandlarini bolalarga qarash markazlariga berishlari mumkin. Masalan, Yaponiyada bolalar yaslisiga (bolaga qarash markazi) bolani uch oyligidan berish mumkin, lekin bunday holat yaponlar orasida keng tarqalgan emas, chunki bunday yoshda bolani yasliga joylashtirish uchun onada juda jiddiy sabab bo‗lishi kerak. Shuningdek bunday ayol jamiyat tomonidan yaxshi ona deb baholanmaydi. Atrofdagilarning fikri esa yaponlar uchun ―eng asosiy‖ deb hisoblanadi. Yaponiyada bolalar yaslisiga faqat ota-onasi ishlaydigan bolalar qabul qilinadi. Buning uchun munitsipalitetga ota-ona ish joyidan ma‘lumotnoma va oilada boshqa bolaga qarab turuvchi oila a‘zosi yo‗qligi haqida hujjatlar taqdim etilishi kerak bo‗ladi.

3-javob

Buyuk Britaniyada maktabgacha ta'limga juda jiddiy yondashadi va uning zamonaviy rus tizimidan asosiy farqi yagona davlat tomonidan boshqariladigan erta rivojlanish dasturining mavjudligi - ko'p yillik pedagogik tadqiqotlar va ilmiy tadqiqotlarga asoslangan "Early Years Foundation Stage" (EYFS). mavjud voqelikni hisobga olgan holda doimiy ravishda takomillashtirilib borilmoqda (joriy versiya 2008 yilda qabul qilingan).

Britaniyaning ta’limga bo‘lgan yondashuvining o‘ziga xosligi an’ana va innovatsiya uyg‘unligidadir, bunda usullar takomillashtiriladi va tamoyillar saqlanib qoladi. Shunday qilib, EYFSning uchta asosiy va o'zgarmas tamoyillari har bir bola:

barcha ko'rinishlarida noyobdir;

atrofdagi dunyoni doimiy o'rganish holatidadir;
faqat ijobiy munosabatlarda kuchli va ishonchli bo'ladi.
Shu bilan birga, bolalar shaxsning ehtiyojlari bilan belgilanadigan turli yo'llar bilan va boshqa tezlikda o'rganishlari va takomillashtirishlari mumkin, ammo muvaffaqiyatning asosiy sharti bolalar, ularning ota-onalari, o'qituvchilari va o'qituvchilari o'rtasidagi buzilmas ijobiy hamkorlikdir.
Britaniya bolalar bog'chalari qanday ishlaydi
Tug'ilgandan boshlab britaniyalik bolalar "Tug'ilishdan uch narsaga" dasturiga kirishlari mumkin. Maktabgacha ta'lim muassasalari ushbu dasturni taqdim etadi va 3 oylikdan boshlab chaqaloqlarni qabul qiladi (bunday bolalar bog'chalarida hatto Britaniya tojining merosxo'rlari ham bor). Bolalar bog'chasidan boshlab, 5 yoshga to'lganda (yangi o'quv yili boshlanishida) har bir bola boshlang'ich maktabga boradi.

Buyuk Britaniyadagi maktabgacha ta'lim muassasalarini baholash uchun davlat regulyatorining (OFSTED) maxsus reytingi mavjud. Bu juda oddiy va ota-onalar tomonidan tanlashda qo'llaniladi:

Ajoyib;
Yaxshi;
Yaxshilashni talab qiladi;
Noto'g'ri.
Maktabgacha ta'lim muassasalarining tuzilishi:
Davlat xususiy
Ish vaqti 08:00 dan 09:00 dan 15:00 gacha. 7:30 dan 18:30 gacha.
Dam olish kunlarida funksiyalar ishlamaydi Buyuk Britaniya fuqarolari va fuqarolari kuniga 3 soat bepul kirish huquqiga ega.

Guruhlardagi o'qituvchilar soni bolalarning yoshiga qarab qat'iy tartibga solinadi. Shunday qilib, bitta o'qituvchi bor:

1 yoshdan kichik 3 nafar bola;

4 bola - 1-3 yosh;
13 bola - 3-5 yosh
Buyuk Britaniyaning har bir ta'lim muassasasida tug'ilgandan 5 yoshgacha bo'lgan barcha bolalarni o'qitish, rivojlantirish va qo'llab-quvvatlashni o'z ichiga olgan EYFS mavjud.

EYFS Tumanli Albiondagi yoshlarning rivojlanishi, ta'lim olishi va farovonligiga bag'ishlangan. Ushbu vazifaga maktabgacha ta'lim muassasalari tomonidan ishlab chiqilgan asosiy yo'nalishlar erishiladi, xususan:

Til va muloqot: bolalar turli vaziyatlarda muloqot qilishni o‘rganish orqali tinglash va gapirishni o‘rganadilar, til muhitiga sho‘ng‘iydilar, o‘zini ifoda etish ko‘nikmalarini rivojlantiradi, o‘ziga ishonchni qozonadi.

Jismoniy rivojlanish: harakatchanlik va harakatlarni muvofiqlashtirish, faoliyat uchun turli imkoniyatlar, muntazam jismoniy mashqlar ahamiyatini tushunish, sog'lom ovqatlanish g'oyasini o'rganish.
Shaxsiy, hissiy va ijtimoiy rivojlanish: to'g'ri xulq-atvor va hissiyotlarni boshqarish asoslari, o'zini va boshqalarni ijobiy idrok etish, hurmatli munosabatlarni shakllantirish va ijtimoiy ko'nikmalarni shakllantirishni o'rganish.
Matematika bilan tanishish: sonlar qatorini va raqamlardan foydalanishni tushunish, hisoblash (qo‘shish/ayirish) va oddiy vazifalarni yechish ko‘nikmalarini rivojlantirish, o‘lchov birliklarini o‘zlashtirish, geometrik shakllarni tanib olish tajribasi.
Savodxonlik: Bolalar bog'chasida ingliz bolalari o'qish san'atini o'rganadilar, yozishni boshlaydilar, o'qish resurslaridan foydalanishni o'rganadilar, kelajakda o'qishga bo'lgan ishtiyoq uchun asos yaratadilar.
Dizayn va san'at: bolalar musiqa, raqs, rasm, dizayn, rol o'ynash va boshqalar orqali o'z fikrlari va his-tuyg'ularini ifoda etish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
Dunyoni anglash: kuzatish, tadqiqot qilish, boshqa odamlarni, atrof-muhitni, texnologiyani o'rganish uchun turli xil imkoniyatlar orqali jismoniy dunyo va o'z atrof-muhitini bilish.
Bola to'rt yoshga to'lganda, bilim va ko'nikmalar darajasi tekshiriladi, bu o'quvchiga ettita asosiy yo'nalishning qaysi biri yordamga muhtojligi yoki aksincha, uni zeriktirmaslik uchun ko'tarilgan yuk haqida aniq tushuncha beradi.