A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

Muammoli vaziyat: a)
 
va 
larni tuzilish 
formulalarini yozing.
 
 
 
 
 

b)
eykozanukleotidni Maksam-Gilbert usuli 
bo’yicha parchalanish mahsulotlarin yozing va ular asosida uning 
tuzilishini qaytadan tuzing. 

Nuklein kislotalar eng muhim biopolimerlar bo’lib, tirik 
hujayradagi genetik axborotni saqlash va avloddan avlodga o’tishini 
ta’minlaydilar. 1869 yilda shveytsariyalik vrach F. Miescher yiring 
hujayralardagi yadrolarni kimyoviy tarkibini o’rgana turib, kislota 
tabiatli modda ajratib oldi va uni nuklein deb nomladi. Nuklein 
kislotalar atamasi esa 1889 yilda nemis biokimyogari A.Kossel 

---

108 
tomonidan kiritildi. U 1891 yilda nuklein kislotalarni gidrolizlab, 
nuklein kislotalar uglevod, fosfat kislota hamda purin va pirimidin 
turidagi to’rtta geterosiklik asoslardan tuzilganini ko’rsatib berdi. 
Genetik axborotni saqlash va o’tkazishni ta’minlovchi molekula bu 
dezoksiribonuklein kislota (
) bo’lib, ribonuklein kislota (
) 
unga genetik axborotni o’tkazishda yordam beradi. 
ma’lum bir 
genetik “satrni”ni tashuvchi sifatida harakat qilib, uni o’ziga xos 
aminokislota ketma-ketligiga tarjima qiladi. Nuklein kislotalarni 
muhim tarkibiy qismlari bo’lib geterosiklik asoslar hisoblanadi. 
N
N
H
NH
2
O
NH
N
H
O
O
sitozin
urasil
timin
NH
N
H
O
O
Adenin (6-aminopurin) va guanin (2-amino-6-oksopurin) purin 
hosilalari bo’lib, 
va
uchun umumiydir. Pirimidin hosilalari 
uchun tsitozin (2-okso-4-aminopirimidin) va timin (5-metil-2.4-
dioksopirimidin) bo’lib,
uchun tsitozin va uratsildir (2.4-
dioksopirimidin). 
va 
da boshqa geterosiklik asoslar ozroq 
miqdorda mavjuddir. Ularga 5-metiltsitozin (ba’zi o’simlik va 
bakteriyalar 
si ), 5-oksimetiltsitozin (bakterial viruslar va 
faglar
si), va 4-tiouratsillar kiradi. 
N
N
N
H
N
NH
2
adenin
gipoksantin
guanin
H
2
N
HN
N
N
H
N
O
HN
N
N
H
N
O
tarkibida esa 3-metiluratsil, 4-tiouratsil, inozin (6-oksopurin) va 
psevdouridin ( ) uchraydi. Purin va pirimidinlar 
da riboza 

---

109 
(

-riboza) va 
da dezoksiriboza (

-dezoksi-
-
riboza)ning anomer uglerod atomiga bog’langan bo’ladilar.
H
OH
H
OH
H
H
H
O
HO
H
OH
H
OH
OH
H
H
O
HO
riboza dezoksiriboza 
Glikozid bog’i geterosiklik halqadagi azot atomi (purinlarda 
, 
pirmidinlarda 
) bilan bog’langandir. Geterosiklik asoslarning 

-riboza va 

-dezoksi- D-riboza bilan hosil qilgan 
birikmalari 
nukleozidlar 
deyiladi.